Kurion
Kurion (starogr. / katharewusa Κούριον, nowogr. Κούριο, łac. Curium) – kompleks archeologiczny w południowej części Cypru, w pobliżu miejscowości Episkopi, na zachód od Limassolu, położony w obszarze brytyjskiego terytorium Akrotiri, administrowany jednak przez cypryjskie Ministerstwo Starożytności. W jego skład wchodzą dwa stanowiska archeologiczne – pozostałości starożytnego miasta Kurion oraz oddalone o dwa kilometry na zachód sanktuarium Apollina.
Historia edytuj
Tereny wokół stanowiska archeologicznego zamieszkane były już prawdopodobnie od neolitu, jednak resztki najstarszych odnalezionych tu budowli datowane są dopiero na okres między XIV a XII wiekiem p.n.e., co wskazuje, że kolonizacja mykeńska była jedynie przedłużeniem istniejącego osadnictwa[1].
Według Herodota miasto-królestwo Kurion zostało założone przez Argonian z Peloponezu[1]. Późniejszy pisarze utożsamiają toponim Kurion z Kureasem, synem mistycznego króla Kinyrasa[1]. Miasto-królestwo obejmowało najpewniej dolinę rzeki Kurion, przylądek Kotów i część gór Troods[1]. Zachodnie granice mogły pokrywać się ze współczesnymi granicami prowincji Limassol[1].
W okresie powstań przeciw władzy Persów w IV wieku p.n.e. Kurion opowiedział się po stronie perskiego imperium i wraz z pobliskim Amathus przyczynił się do klęski powstańców. Za czasów Aleksandra Wielkiego miasto opowiedziało się jednak za przyłączeniem do Macedonii, na co brak jednak bezpośrednich źródeł[1]. Hellenizacja przyniosła powstanie lokalnego samorządu i pierwsze zachowane do dzisiaj budynki (325-50 p.n.e.)[1].
Największy rozkwit miasta przypadł na czasy Imperium Rzymskiego, od lat 50 p.n.e., oraz początek władzy Bizancjum. Większość mieszkańców Kurionu stanowili wówczas chrześcijanie, a miasto było siedzibą biskupstwa (od III wieku n.e.).
Okres od I do III wieku n.e. odznaczał się licznymi zmianami w architekturze Kurion[1]. Wynika to z licznych trzęsień ziemi wówczas odnotowanych (w latach: 15, 75, 332, 342, 360, 364 n.e.)[1].
W II wieku n.e., wraz z podziałem wyspy na 4 okręgi administracyjne, Kurion, wraz z Kition (dzisiejszą Larnaką), znalazł się w okręgu Amathus[1].
Kres prosperity położyło potężne trzęsienie ziemi w 365 roku n.e., po którym miasto nigdy całkowicie się nie podniosło, a biskupstwo przeniesiono do pobliskiego Episkopi. Ostatni mieszkańcy opuścili Kurion w VII wieku po najeździe Arabów.
Stanowisko archeologiczne edytuj
Starożytne miasto edytuj
Pozostałości starożytnego miasta wyraźnie dzielą się na dwie części – wschodnią i zachodnią. W części wschodniej zlokalizowana jest większość wykopalisk z czasów rzymskich i greckich. Do naszych czasów zachowały się m.in.:
- teatr w stylu hellenistycznym (przebudowany w II w. n.e. z wcześniejszego teatru) o pojemności ok. 3 000 ludzi[1]. Przebudowywany po trzęsieniach ziemi w I-III wieku n.e. Opuszczony w IV wieku a współcześnie odtworzony z pozostałości[1].
- rzymska agora z zachowanymi elementami instalacji wodnych; położona w północno-wschodniej części kompleksu; odkopana w latach 1975-1997[1].
- stoa z 16 marmurowych kolumn (6 na swoim oryginalnym miejscu); z przełomu II/III w. n.e[1]. Porzucona w IV wieku, ponownie zaadaptowana w V w. n.e[1].
- pozostałości budynków z okresu hellenistycznego: dolne sekcje południowego muru, w których można wyróżnić trzy okresy (prze)budowy: lata 325-200 p.n.e, 200-100 p.n.e, i 100-50 p.n.e[1].
- rzymskie nimfeum, położone przy łaźniach i instalacjach nawadniających; zbudowane w I w. n.e. a zniszczone dopiero w trakcie najazdów arabskich w VII w. Nosi ślady przebudowy w 4 okresach od 15 r. n.e. do połowy VII w[1].
- "dom Eustoliusa": kompleks willowy okresu rzymskiego, ostatni raz przebudowany na dużą skalę w ostatnich latach panowania Teodozjusza II (408-450 n.e.); z zachowanymi licznymi mozaikami[1].
- "dom gladiatorów": okazała prywatna rezydencja lub publiczna palestra; nazwa nawiązuje od tematyki mozaik[1].
- "dom trzęsienia ziemi": prywatna rezydencja ulokowana na zboczu wzniesienia; zbudowana na przełomie I i II w. n.e.[1]. Całkowicie zniszczona przez trzęsienie ziemi z 365 r. n.e.[1]. Artefakty znalezione w ruinach stanowią ekspozycję muzeum Kurion w Episkopi[1].
- "dom Achillesa": położony w północno-zachodniej części kompleksu, przy alei wiodącej do świątyni Apollina Hylatesa; datowany na IV wiek n.e., ale zawierający liczne mozaiki z tematyką pogańską[1]. Z uwagi na położenie blisko wjazdu do miasta, mógł służyć jako sala przyjęć oficjeli[1]. Wyróżnia się w nim "mozaika Achillesa" ze sceną mitologiczną, w której Odyseusz rozpoznaje Achillesa przebranego za służącą, gdy ten – zwiedziony jego podstępem – chwyta za broń, zapomniawszy o przebraniu[1].
- bazylika wczesnochrześcijańska; z V wieku n.e.; mogła służyć jako kościół katedralny dla pierwszych biskupów Kurion[1]. Zachowane ślady mozaik ściennych i podłogowych, oraz marmurowych rzeźb, świadczą o jej znaczeniu i okazałości[1]. Na północ od diaconiconu znajdują się pozostałości dwupiętrowego budynku, identyfikowanego z pałacem biskupim, oraz nieco późniejszego baptysterium[1].
A także pozostałości stadionu (II do V w. n.e.) i łaźni rzymskich.
Sanktuarium Apollina Hylatesa edytuj
Oddalone o dwa kilometry od starożytnego miasta ruiny sanktuarium greckiego boga Apollina pochodzą z wczesnego okresu rzymskiego (czas największej rozbudowy i znaczenia)[2]. Uważana za jedną z najważniejszych świątyń antycznego Cypru[2].
Początkowo poświęcona nieznanemu męskiemu bóstwu płodności, później nazwanego Hylates - opiekuna lasów (gr. hyle - las)[2]. Ówczas kult miał charakter aikoniczny - reprezentacją bóstwa był betyl – stożkowaty kamień[2]. W okresie archaicznym, nawet VIII wieku p.n.e., miejsce kultu nabrało charakteru monumentalnego: powstały dwa niezadaszone ołtarze, otoczone licznymi figurami wotywnymi (przedstawiającymi mężczyzn i zwierzęta)[2].
W czasach hellenistycznych bóstwo powiązano z Appolinem[2]. Najstarsze inskrypcje potwierdzające kult Appolina datowane są na V wiek p.n.e. (inskrypcje potwierdzające powiązanie Hylatesa z Appolinem pochodzą z III w. p.n.e.)[2]. Rozbudowę przypisuje się inicjatywie egipskich Ptolemeuszy[2]. W tym okresie powstało dużo zabudowań, szczególnie we wschodniej części kompleksu[2]. Wówczas powstała jednoizbowa świątyni poświęcona Appolinowi, później nadbudowana świątynią z okresu rzymskiego[2]. W okresie panowania rzymskiego, w I wieku n.e., za panowania Oktawiana Augusta, kompleks przeszedł drugą dużą rozbudowę[2]. Powstał niezadaszony tolos i monumentalny prostyl świątyni Apollina. Kolejna duża rozbudowa, świadcząca również o statusie miejsca, miała miejsce za Trajana, utożsamianego z Appollinem (łaźnie, budynek południowy)[2]. Mimo rozbudowy w czasach rzymskich, zachowało charakter cypryjskich świątyń pozamiejskich[2].
Świątynia uległa poważnym zniszczeniom w czasie trzęsienia ziemi w 365/370[2] roku, została jednak częściowo zrekonstruowana. W pobliżu świątyni zachowały się także resztki domu kapłanów, a także stadionu i bazyliki z VI wieku.
Bibliografia edytuj
- Dubin, Marc, Cypr, seria: Praktyczny Przewodnik, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2000, str. 127-131, ISBN 83-87696-94-3
- Encyklopedia sztuki starożytnej, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1974, str. 271-272