Latarnia czarnoksięska (powieść)

Latarnia czarnoksięska – wydana w latach 1843–1844 powieść społeczno-obyczajowa Józefa Ignacego Kraszewskiego, napisana w tzw. wołyńskim okresie jego życia. Powieść jest dwuczęściowa i zawiera Serię pierwszą, której akcja toczy się na Wołyniu oraz Serię drugą, której akcja toczy się w Warszawie. Bohaterem obydwu części jest Stanisław, w Serii pierwszej młody człowiek, który przyjeżdża z zagranicy do wuja na Wołyń, a w Serii drugiej - żonaty, stateczny człowiek, który z nudów opuszcza dom na Wołyniu i wyjeżdża do Warszawy.

Latarnia czarnoksięska

Autor	Józef Ignacy Kraszewski
Typ utworu	powieść obyczajowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1843–1844

Znaczenie tytułu

Kraszewski w przedmowie do drugiego wydania powieści w 1872 wyjaśniał: "Latarnia czarnoksięska'", jak sam tytuł wskazuje, miała być w myśli autora wiernym obrazem Wołynia około roku 1842. Celem jej było typy wybitniejsze, stosunki miejscowe, życie i prądy odwzorować wiernie, nie schodząc nigdy do fotografii żywych wzorów i unikając osobistości.

Wątek podróży

Motyw podróży bohtera po obcej dla niego okolicy zaczerpnął pisarz z powieści osiemnastowiecznej (Tom Jones Fieldinga, Przypadki Idziego Blasa Lesage’a, Podróż sentymentalna Sterne'a). Postać ciekawego nowych wrażeń przybysza z innego środowiska, który podróżuje po nowej dla siebie okolicy, jest pretekstem do odmalowania obrazu stosunków społecznych i różnych środowisk, a także sportretowania całej galerii postaci i typów. Naiwność młodego Stanisława i jego świeże spojrzenie uatrakcyjniają opisy miejsc i ludzi.

Ocena powieści w epoce

Latarnia czarnoksięska była w epoce bardzo ceniona ze względu na dokładny opis różnych warstw społecznych, od biednego chłopstwa (wydawana później jako osobne opowiadanie Historia Sawki) po arystokrację. Pisała o niej bardzo pochlebnie m.in. młoda Eliza Orzeszkowa. Jednocześnie utwór budził zaciekawienie jako świetnie napisany romans, odważnie jak na tamte czasy podejmujący temat miłości kobiety dojrzałej - rozczarowanej nieudanym małżeństwem i znudzonej kolejnymi trywialnymi miłostkami hrabiny Julii, która w końcu zakochuje się do szaleństwa w młodziutkim bohaterze. Latarnia czarnoksięska zapowiada epokę dojrzałego realizmu w literaturze polskiej.

Linki zewnętrzne

• Latarnia czarnoksięska w Polonie

Bibliografia

• Józef Bachórz, Poszukiwanie realizmu. Studium o polskich obrazkach prozą w okresie międzypowstaniowym 1831-1863, Gdańsk 1972
• Kazimierz Czachowski, Między romantyzmem a realizmem, Warszawa 1967
• Wincenty Danek, Józef Ignacy Kraszewski, Warszawa 1973