Wikipedia

Leon Marchlewski

polski chemik

Leon Paweł Teodor Marchlewski (ur. 15 grudnia 1869 we Włocławku, zm. 16 stycznia 1946 w Krakowie) – polski chemik (biochemia), rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926–1928), wiceprezes PAU, organizator Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i w Bydgoszczy, prezes PTCh, pierwszy prezes YMCA w Polsce, członek Rady Naczelnej PSL „Piast”, a następnie Stronnictwa Ludowego, senator II i III kadencji II RP. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, raz nominowany w dziedzinie chemii[1].

Leon Paweł Teodor Marchlewski
Ilustracja
Leon Marchlewski (1928)
Data i miejsce urodzenia

15 grudnia 1869
Włocławek, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

16 stycznia 1946
Kraków, Polska

profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia organiczna
Alma Mater

Politechnika w Zurychu

Doktorat

1892
Uniwersytet w Zurychu

Profesura

1903

Praca naukowo-dydaktyczna
uczelnia

University of Manchester Institute of Science and Technology,
Uniwersytet Jagielloński

kierownik
Zakład

Chemii Lekarskiej

Okres spraw.

1918–1946 (bez okresu okupacji)

Leon Marchlewski (senator)
Data i miejsce urodzenia

15 grudnia 1869
Włocławek

Data śmierci

16 stycznia 1946

Senator II i III kadencji
(II Rzeczypospolitej)
Okres

od 1930
do 1935

Przynależność polityczna

PSL „Piast”

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Komandor Orderu Danebroga (Dania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Leon Marchlewski (przed 1906)

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość (1869–1890) edytuj

Urodził się 15 grudnia 1869 roku we Włocławku, jako syn kupca zbożowego, Józefa Marchlewskiego (1830–1907) i Emilii Augusty Rückersfeldt (1836–1918), niemieckiej guwernantki. Miał czworo starszego i dwoje młodszego rodzeństwa – trzy siostry i trzech braci[2] (jednym z jego braci był Julian Marchlewski, ur. 1866)[3].

Szkołę podstawową ukończył w rodzinnym Włocławku, a gimnazjum w Warszawie. Już w szkole interesował się chemią. Swoją wiedzę pogłębiał z pomocą Napoleona Milicera[a][4] (w przyszłości przyjaciela) – wybitnego chemika, kierującego pracownią chemiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w której młody Leon Marchlewski został zatrudniony[2][5].

Praca w Szwajcarii i Anglii (1890–1900) edytuj

Pod wpływem Milicera Marchlewski wyjechał w roku 1888 do Zurychu, na studia w tamtejszej politechnice. Tamże otrzymał w roku 1890 tytuł „chemika technicznego”. W roku 1890, bezpośrednio po studiach, został asystentem Jerzego Lungego, profesora technologii chemicznej[6]. Po dwóch latach otrzymał na Uniwersytecie w Zurychu tytuł doktora[2] na podstawie pracy nt. Krytyczne studia nad metodami oznaczenia siarki siarczkowej[7].

Wkrótce po doktoracie wyjechał do Kersel pod Manchesterem, gdzie został asystentem Edwarda Schuncka[8], chemika-organika, właściciela prywatnego laboratorium[7][2].

W latach 1896–1897 otrzymywał stypendium naukowe AU z zakresu chemii organicznej[3], a w latach od 1896[9] lub 1897[3] do 1899 kierował naukowym laboratorium – z oddziałem produkcji barwników i farmaceutyków – w fabryce „Claus and Ree” w Clayton (również w okolicy Manchesteru) i był wykładowcą chemii organicznej w Manchester Institute of Technology[3][5][9].

Praca w Polsce (1900–1946) edytuj

W roku 1900 wrócił do Polski. Nostryfikował doktorat uzyskany w Zurychu oraz otrzymał habilitację na podstawie pracy Die Chemie des Chlorophylls, Hamburg-Leipzig, Voss 1895[10] i wykładu nt. Dzisiejszy stan teoryi tautomeryi (publ. „Wiadomości Farmaceutyczne” 1900). Początkowo (1900–1906) pracował jako starszy inspektor w Ogólnym Zakładzie Badań Środków Spożywczych w Krakowie, pod kierownictwem Odona Bujwida[3][11]. Na Uniwersytecie Jagiellońskim był od roku[3][7]:

Pełnił funkcje[3][7]:

  • 1913–1914 i 1925–1926 – dziekana Wydziału Lekarskiego
  • 1926–1927 i 1927–1928 – rektora UJ.

W latach 1917–1919 organizował Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i reorganizował podobny instytut w Bydgoszczy. W tym okresie był w Puławach dyrektorem organizacyjnym i kierownikiem Działu Żywienia Zwierząt. W roku 1920, wraz z Feliksem Jaroszyńskim uruchomił w krótkim czasie wielką wytwórnię „surowicy” przeciwksięgosuszowej[3]. To pilne zadanie było realizowane na zlecenie Departamentu Weterynarii Ministerstwa Rolnictwa, który podjął trudną walkę z szerzącym się pomorem. Zarazę zlikwidowano już w roku 1922, co uznano za wielki sukces PINGW i służb weterynaryjnych[12].

Leon Marchlewski był również konsultantem naukowym Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (1931–1939) International Horn Borer Investigation w Chicago[5]. Przez 30 lat (1909–1939) nadzorował wykonywanie analiz wód mineralnych południowej Polski[3][5].

Pochowany na cmentarzu Rakowickim (pas 5, wsch.), uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Adam Stefan Sapieha[13].

 
Grób prof. Leona Marchlewskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Tematyka badań naukowych edytuj

 
Układ porfirynowy
 
Kwas ruberytrynowy – jeden z glikozydów

Zakres naukowych zainteresowań Leona Marchlewskiego obejmował zagadnienia z różnych obszarów chemii – jego prace dotyczyły chemii nieorganicznej, analitycznej, organicznej, biochemii, a również technologii chemicznej. Spośród nich wyróżniane są m.in.[5][7]:

W czasie badań Leon Marchlewski korzystał z najnowszych wówczas metod pomiarów fizykochemicznych (zob. chemiczna analiza strukturalna), m.in. był pionierem w dziedzinie zastosowań spektrofotometrii w zakresie UV do ustalania struktury cząsteczek (zob. widmo pasmowe). W dziedzinie chemii analitycznej opracował m.in. metody oznaczania[5]:

Opracował również i wdrożył system analiz wód mineralnych południowej Polski[5][7].

Publikacje edytuj

Był autorem lub współautorem ponad 200 publikacji – artykułów naukowych, prac doświadczalnych, monografii i podręczników, artykułów popularnonaukowych[3][5], m.in. (wybór według Google books)[15]:

1892
  • Kritische Studien über die Sulfidschwefelbestimmungsmethoden (praca doktorska), Wiesbaden: Kreidel[16]
  • Studien über Roussins Salz (współautor: J. Sachs)
1893
  • Studien über einige natürliche Zuckerarten (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Zur Kenntnis der Zersetzung der salpetrigen Säure in Lösungen von Salpetersäure (współautor: Beniamin Lilienstern)
1895
  • Die Chemie des Chlorophylls German, Hamburg, Leipzig, Voss[10]
  • Zur Chemie des Chlorophylls, 3. Abh. Eingelaufen am 26. August 1865 (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Contributions to the Chemistry of Chlorophyll, Wydanie 6 (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Zur Kenntniss der rothen Isomeren des Indigotins und über einige Derivate des Isatins (współautor: Henry Edward Schunck)
1896
  • Zur Kenntniss des Isatins, 3. Abhandlung (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Contributions to the Chemistry of Chlorophyll: Phylloporphyrin and hæmatoporphyrin: a comparison, Wydanie 7 (współautor: Edward Schunck)
1901
  • Marceli Nencki: ein Nachruf
  • O kumarofenazynach, Część 2 (współautor: Jan Sosnowski)
1902
  • Studium nad izatyną (współautor: Antoni Korczyński)
  • Ze studiów nad chlorofilem
1904
  • Studies on the Blood Colouring Matter, Tom 2 (współautor: Józef Hetper)
1905
  • Teorye i metody badania współczesnej chemii organicznej
1906
  • Zur Kenntnis der Pechmanns’schen Farbstoffe, Tom 1 (współautor: Tadeusz Koźniewski)
  • O barwikach Pechmana, Część 1 (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1907
  • Studien über natürliche Farbstoffe
  • Studies on Colouring Matters of the Chlorophyllgroup (współautor: Jan Robel)
  • Chemia jako jeden z czynników nowożytnego rozwoju ekonomicznego
  • Zur Phylloxanthinfrage
  • Zur Chemie des Chlorophylls (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1908
  • Zur Kenntnis des Hämopyrrols (współautor: J. Retinger)
  • Über die Einwirkung von Säuren auf Chlorophylle (współautorzy: Lad Hildt, Jan Robel)
  • Der endgültige Beweis der Identität des Chlorophyllpyrrols und Hämopyrrols (współautor: L. Barabasz)
  • Über die Umwandlung des Chlorophylls unter dem Einfluss von Säuren (współautorzy: Lad Hildt, Jan Robel)
  • Über die Umwandlung des Phyllotaonins in Phytorhodine (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1909
  • Die Chemie der Chlorophylle und ihre Beziehung zur Chemie des Blutfarbstoffs
  • Zur Kenntnis des Hämopyrrols, Tom 2 (współautor: Z. Leyko)
1910
  • Bestimmung des Chlorophylls in Pflanzenteilen (współautor: Henryk Malarski)
  • Über Chlorophyllan, Allochlorophyllan und Chlorophyllpyrrol (współautor: Henryk Malarski)
  • Über Azofarbstoffe des 2. 4-Dimethylpyrrols und Hämopyrrols (współautor: Jan Robel)
1911
  • Über die Phyllohämin, Tom 2 Leon Marchlewski, Jan Robel
  • Über die Dualität der Chlorophyllane und das Allochlorophyllan (współautor: J. Marszałek)
  • On Phylloporphyrine (współautor: Jan Robel)
  • Über die Dualität der Chlorophyllane
1912
  • Über die Dualität des Chlorophylls und das wechselnde Verhältnis seiner Komponenten (współautor: Carl Alfred Jacobson)
  • Methoden zur Bestimmung der Komponenten des Chlorophylls (des Neo- und Allochlorophylls) (współautor: Carl Alfred Jacobson)
  • Die spektralen Eigenschaften der beiden Chlorophyllane
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Organic Substances (XLII): Datiscetin, Morin and Quercetin (współautor: Jan Robel)
  • Zur Kenntnis des Blutfarbstoffs (współautor: Jan Grabowski)
  • Über die Porphyrine des Phyllocyanins und Phylloxantins (współautor: Jan Grabowski)
  • Über ß-Phylloporphyrin (współautor: Jan Zygmunt Robel)
1913
  • Über die Inkonstanz des Chlorophyllquotienten in Blättern und ihre biologische Bedeutung (współautor: H. Borowska)
  • Zur Chemie des Chloropylls: Antwort an Herrn R. Willstätter
  • Über Phyllocyanin und Phylloxantin (współautor: Henryk Malarski)
  • Phyllocyanin und Phylloxanthin Schunck’s (współautor: Henryk Malarski)
1916
  • Podręcznik do badań fizyologiczno-chemicznych: metody fizyczne, ogólnochemiczne i analiza moczu
1921
  • Chemja fizjologiczna według wykładów prof. dra L. Marchlewskiego
1923
  • Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach w walce z księgosuszem w Polsce
1924
  • Chemja organiczna
  • Podręcznik do badań fizjologiczno-chemicznych: Metody fizyczne, ogólnochemiczne i analiza moczu, Tom 1
  • Extinction Coefficients of Benzoic Acid and Phenol (współautor: Ewa Kępianka)
1926
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Copper Sulphate Solutions (współautor: Lucjan Kwieciński)
  • Absorption of Ultraviolet Light by Hydroxyacids, Hydroxy-phenols and Cresols (współautor: Ewa Kępianka)
1927
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Glucose, Laevulose and Lactose (współautor: Lucjan Kwieciński)
1928
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Some Albuminous Substances (współautor: Jadwiga Wierzuchowska)
  • The Absorption of Ultraviolet Light by the Inversion Products of Saccharose (współautor: Ewa Kępianka)
  • Absorption of Ultraviolet Light by the Glucosans (współautor: Lucjan Kwieciński)
1929
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Purine Derivatives and Allied Substances (współautor: Jadwiga Wierzuchowska)
1932
  • Warunki powstawania witamin i hormonów w ustroju zwierzęcym
1933
  • W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich
1935
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Hormones and Allied Substances (40) (współautor: Bolesław Skarżyński)
1936
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Organic Substances (XLII): Datiscetin, Morin and Quercetin (współautor: Renata Grinbaum)
1937
  • Chemia fizjologiczna: podręcznik dla lekarzy i studentów medycyny, biologów, chemików i farmaceutów, Część 1 (współautor: Jakub Parnas, Tadeusz Baranowski)
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances (XLV): Derivatives of Phenantrene and Indole (współautor: Renata Grinbaum)
1939
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances: Pochłanianie Światła Nadfioletowego Przez Niektóre Substancje Organiczne. Some azines. Niektóre aziny, Tom 46 (współautor: Władysław Bednarczyk)
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances (48): Indigotin and Indirubin (współautor: J. Cholewiński)
1950

Chemia fizjologiczna, Tom 2 (współautor: Bolesław Skarżyński)

1951
  • Chemia organiczna: Związki tłuszczowe (alifatyczne), Tom 1

Działalność społeczna i polityczna edytuj

Od roku 1922 działał w Centralnym Komitecie YMCA w Polsce (Związek Młodzieży Chrześcijańskiej), który kierował stowarzyszeniem przez pierwsze dwa lata jego istnienia. W skład Komitetu weszli również m.in. prof. Stanisław Estreicher, generałowie Józef Czikel i Mieczysław Norwid-Neugebauer, przemysłowcy Alfred Grohman i Feliks Krusher, dyrektor Wileńskiego Okręgu Polskich Kolei Państwowych Emil Landsberg, minister zdrowia Witold Chodźko, minister opieki społecznej Ludwik Darowski, wiceminister edukacji Tadeusz Łopuszański, poeta Jan Kasprowicz, marszałek Sejmu Maciej Rataj[17]. Leon Marchlewski został w roku 1923 pierwszym prezesem polskiej YMCA. Funkcję tę pełnił przez 10 lat[2][5][18].

Jako właściciel niewielkiego gospodarstwa wiejskiego w Konarach, zakupionego w roku 1910, Leon Marchlewski zainteresował się ruchem ludowym. Nawiązał kontakt z Wincentym Witosem, wstąpił do PSL „Piast” i został członkiem jego Rady Naczelnej (1927–1931)[3][5][7][9].

 
Witos przemawiający do wyborców w Rakszawie (krótko przed krwawymi wydarzeniami w powiecie ropczyckim[19])

W wyborach parlamentarnych w roku 1928 kandydował do senatu z listy państwowej nr 25 (Polski Blok Katolicki PSL „Piast” z Chrześcijańską Demokracją). Został pierwszym zastępcą senatora, a w styczniu 1930 roku – senatorem RP II kadencji (klub parlamentarny PSL „Piast”), zajmując miejsce zmarłego ks. Jana Albrechta[3]. Senatorem III kadencji (1930–1935) został w wyniku następnych wyborów (listopad 1930, start z krakowskiej listy okręgowa Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu). Należał do Klubu Parlamentarnego Posłów i Senatorów Chłopskich. Był zwolennikiem zjednoczenia się stronnictw Centrolewu w celu realizacji wspólnego programu. W czerwcu 1930 roku występował na kongresie Centrolewu w Krakowie – jego mowę Wincenty Witos wspominał jako „bardzo rozumną i bardzo łagodną”[3].

Przed procesem brzeskim przywódców Centrolewu brał udział w manifestacji, zorganizowanej przez krakowskie środowisko naukowe na rzecz aresztowanych (był wśród nich Wincenty Witos). W czasie procesu występował jako świadek[3].

W latach 1933–1938 był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego. Stał na czele delegacji, która w roku 1933 protestowała u wojewody krakowskiego, Mikołaja Kwaśniewskiego, przeciw tłumieniu ruchu ludowego[3], m.in. brutalnemu potraktowaniu ludności wiejskiej powiatu ropczyckiego (m.in. Nockowa) przez policję oraz represjom wobec członków SL, uważanym za przywódców chłopskiego protestu (poseł Andrzej Pluta[20] został skazany na 18 miesięcy więzienia, a Wincenty Witos schronił się przed kolejnym aresztowaniem w Czechosłowacji)[19].

Leon Marchlewski wspierał również działalność Związku Młodzieży Wiejskiej, od chwili jego powstania w roku 1930, m.in. uczestniczył w opracowywaniu programu ZMW i dofinansowywał wydawanie czasopisma „Znicz”[3].

W roku 1933 występował czynnie jako przeciwnik jędrzejewiczowskiej reformy szkolnictwa wyższego (m.in. opublikował broszurę W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich)[3].

29 grudnia 1945 został posłem do Krajowej Rady Narodowej, reprezentując Polskie Stronnictwo Ludowe. Zmarł kilkanaście dni później.

Członkostwo stowarzyszeń naukowych edytuj

Był członkiem wielu stowarzyszeń naukowych, krajowych i zagranicznych, takich jak[3][7][5]:

Ordery i odznaczenia edytuj

Wyróżnienia edytuj

Otrzymał m.in. tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kilka tytułów honorowego członka stowarzyszeń naukowych[7]. Został również honorowym członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej i honorowym prezesem Zarządu Grodzkiego PSL w Krakowie (1945)[3].

Życie rodzinne edytuj

Jednym z jego braci był Julian Marchlewski, działacz komunistyczny. Pierwsze małżeństwo zawarł w roku 1898 z Fanny Hargreavses. Mieli trzech synów: Teodora (biologa-genetyka, profesora UJ, który w listopadzie 1939 roku został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau i osadzony w KL Oranienburg[5]), Marcelego (leśnika, dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego) i Jana (zoologa, profesora UJ). Po raz drugi ożenił się w roku 1936 z Ireną Rapaport[3].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Napoleon Milicer – współpracownik Roberta Bunsena, jeden z nauczycieli młodej Marii Skłodowskiej.
  2. ↑ W biogramie zamieszczonym na stronie internetowej Central European Science Adventure – CESA zawarto informację, że Leon Marchlewski był odznaczony Orderem Odrodzenia Polski dwukrotnie, co nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Nomination%20Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Anna Marchlewska-Koj (wnuczka Leona Pawła Marchlewskiego): Wspomnienia o Leonie Pawle Marchlewskim w: Almanach Muszyny. s. 151–154.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Maria Sarnecka-Keller (dz. naukowa) i Jan Hulewicz (dz. polityczna): Marchlewski Leon Paweł. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIX: Machowski Wawrzyniec – Maria Kazimiera. Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 1974, s. 542–545.
  4. ↑ Milicer Napoleon, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-11-10].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Marchlewski Leon. „Chemik”. 62 (12), s. 507–508, 2009. (pol.). 
  6. ↑ Claus Priesner: Lunge, Georg. [w:] Deutsche Biographie [on-line]. www.deutsche-biographie.de. [dostęp 2014-11-11]. (niem.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j Marchlewski, Leon (Paweł). [w:] Central European Science Adventure – CESA [on-line]. www.cesa-project.eu. [dostęp 2014-11-11]. (pol.).
  8. ↑ W.V. Farrar. Edward Schunck, F.R.S.: A Pioneer of Natural-Product Chemistry. „Notes and Records of the Royal Society of London”. 31 (2), s. 273–296, Jan. 1977. The Royal Society. (ang.). 
  9. ↑ a b c Leon Marchlewski. [w:] Witryna edukacyjna Kancelarii Senatu [on-line]. Kancelaria Senatu. [dostęp 2016-09-09]. (pol.).
  10. ↑ a b Marchlewski, Leo: Die Chemie des Chlorophylls. Hamburg ; Leipzig: Voss, 1895.
  11. ↑ Katedra chemii lekarskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 40, s. 2–3, 6 października 1906. 
  12. ↑ O początkach Państwowego Instytutu Weterynarii opowiadają Mikołaj Spóz, regionalista i Robert Och, historyk. [w:] MM Moje Miasto to Puławy [on-line]. Media Regionalne www.mmpulawy.pl, 2013-01-20. [dostęp 2014-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-24)].
  13. ↑ Leon Marchlewski, witryna Senatu RP. senat.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-28)]..
  14. ↑ Aparat Lunge-Marchlewskiego do oznaczania CO2. [w:] Katalog WPL Gliwice [on-line]. [dostęp 2016-09-09].
  15. ↑ inauthor: ”Leon Marchlewski”. [w:] Google books [on-line]. [dostęp 2014-11-10].
  16. ↑ Leo P. Marchlewski: Kritische Studien über die Sulfidschwefelbestimmungsmethoden. Wiesbaden: 1892.
  17. ↑ YMCA w Polsce. [w:] YMCA w Gdyni – w Polsce – na Świecie [on-line]. YMCA Gdynia 2005. [dostęp 2014-11-12]. (pol.).
  18. ↑ Anna Kargol, Środowisko wolnomularskie w międzywojennym Krakowie, w: Ars Regia, 9/15–16, 2006, s. 160.
  19. ↑ a b Marcin Janowski: 80. rocznica tragicznych wydarzeń we wsiach powiatu ropczyckiego. [w:] Strona internetowa PSL ZMG Ropczyc [on-line]. www.pslropczyce.eu. [dostęp 2014-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-27)].
  20. ↑ Jan Molenda: Andrzej Pluta (ZCh). [w:] iPSB Polski Słownik Biograficzny w internecie [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2016-09-09]. (pol.).
  21. ↑ Odznaczenie polskiego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 18, s. 3, 5 maja 1923. 
  22. ↑ M.P. z 1925 r. nr 102, poz. 434 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  23. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym, położone w latach 1905–1918”.
  24. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 464. [dostęp 2021-01-12].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leon_Marchlewski&oldid=72663909”