Lex sacrata

Lex sacrata (l.mn. leges sacratae, dosł. prawo uświęcone lub święte) – rzymska formuła prawno-religijna przyjęta przez określoną grupę obywateli rzymskich w formie plebiscytu i wzmocniona uroczystą przysięgą. Ważnym elementem legum sacratarum była sankcja religijna: łamiący objęte nią przepisy miał spotkać się z potępieniem ludzi i bogów, automatycznie stawał się człowiekiem przeklętym i każdy obywatel mógł bezkarnie pozbawić go życia. Formuły takie same z siebie nie stanowiły części prawa rzymskiego, a raczej deklarację określonej grupy osób, która wszelako w praktyce bywała traktowana jako obowiązująca na równi z ustawami senatu.

Instytucja legis sacratae prawdopodobnie wzorowana była na podobnych rozwiązaniach przyjętych przez ludy italskie, takie jak Samnici i Wolskowie, które w razie zagrożenia powoływały pod broń wszystkich zdolnych do jej noszenia, a lojalność rekrutów miała zapewnić specjalna przysięga. Powiązanie rzymskiej formuły prawnej z przysięgą wojskową było jasne także dla starożytnych Rzymian, choć brak jest w źródłach wzmianek o wykorzystaniu przez nich instytucji podobnych do tych stosowanych przez ich sąsiadów.

W historii Rzymu notuje się przynajmniej sześć praw opatrzonych formułą prawa uświęconego.

Najlepiej znanym przykładem legis sacratae było przyjęcie przez plebejuszy podczas secessio plebis w 494 p.n.e. uchwały o stworzeniu urzędu trybuna ludowego, który miał reprezentować plebs w sporze z patrycjuszami, bronić jego interesów i praw. Jednocześnie przedstawiciele niższych warstw społeczeństwa rzymskiego biorący udział w zgromadzeniu zaprzysięgli, że zabiją każdego, kto zechce skrzywdzić ich wybrańców, którzy zyskali tym samym status sacrosancti, a więc nietykalnych ze względu na sankcję boską. Osoba naruszająca nietykalność konsula była, zgodnie z tradycją przyjętą dla świętokradców, uznawana za sacri, człowieka przeklętego i wyjętego spod prawa.

Poza nimi podobną legitymację posiadały także:

• wprowadzone w 509 p.n.e. przez Publiusza Waleriusza prawo do Provocatio ad populum, czyli odwołania się do ludu (konkretnie do trybuna ludowego) w przypadku skazania na śmierć;
• wprowadzone w 456 p.n.e. przez trybuna ludowego Lucjusza Iciliusa prawo Lex Icilia de Aventino monte pozwalające Rzymianom na swobodną zabudowę wcześniej nie zajętych części wzgórza awentyńskiego, z pominięciem przepisów wynikających z Prawa Dwunastu Tablic;
• wprowadzone w 449 p.n.e. za konsulatu Lucjusza Waleriusza i Marka Horacego prawa leges Valeria Horatiae regulujące prawo do apelacji, wzmacniające prawo do wolności osobistej i zakazujące tworzenia nowych urzędów bez prawa do odwołania od ich decyzji;
• wprowadzone ok. 345 p.n.e. przez dyktatora prawo wojskowe zakazujące zwalniania żołnierzy ze służby bez ich zgody i zakazujące pełnienia funkcji centuriona osobom, które wcześniej pełniły urząd trybuna wojskowego;
• prawo Marka Antoniusza z 44 p.n.e. znoszące urząd dyktatora, nakładające karę śmierci i infamii za wspieranie zapędów dyktatorskich i wyznaczające cenę za głowę takich osób.

Bibliografia

Źródła starożytne

• Lucius Cassius Dio Cocceianus, Dio’s Roman history, EarnestE. Cary (tłum.), Herbert BaldwinH.B. Foster (tłum.), wyd. 1, Loeb Classical Library, 9 volumes, Greek texts and facing English translation, London: W. Heinemann, 1914–1927, OCLC 40441397  (ang. • koine).
• Titus Livius, Livy. History of Rome, Volume IV: Books VIII-X With An English Translation, Benjamin OliverB.O. Foster (red.), F.G.F.G. Moore (tłum.), wyd. 1, Loeb Classical Library, vol. 191, 1926, ISBN 978-0-674-99210-8, OCLC 10518056  (ang. • łac.).

Źródła współczesne

• George WillisG.W. Botsford George WillisG.W., The Roman Assemblies: From Their Origin to the End of the Republic, The Lawbook Exchange, 1909, ISBN 978-1-58477-165-4  (ang.).
• Robert C.R.C. Byrd Robert C.R.C., The Senate of the Roman Republic: addresses on the history of Roman constitutionalism, seria Senate documents, 103-23, Washington: US Government Printing Office, 1995, ISBN 978-0-16-058996-6, OCLC 31240979  (ang.).
• TimT. Cornell TimT., The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000-264 BC), Psychology Press, 1995, ISBN 978-0-415-01596-7  (ang.).
• Ernst vonE. Herzog Ernst vonE., Geschichte und System der römischen Staatsverfassung: Bd. Die Kaiserzeit von der Dictatur Cäsars bis zum Regierungsantritt Diocletians: 1. Abt. Geschichtliche übersicht, B. G. Teuber, 1887  (niem.).
• JonaJ. Lendering JonaJ., Gn. Marcius Coriolanus, [w:] Livius: Articles on ancient history [online], livius.org, 2015 [dostęp 2015-12-29]  (ang.).