Liptovská Teplá
Liptovská Teplá – wieś i gmina (obec) w powiecie Rużomberk, kraju żylińskim, w północnej Słowacji.
 Centrum miejscowości Liptovská Teplá | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Vladimír Šimalčík[1] |
| Powierzchnia |
9,43[2] km² |
| Wysokość |
517[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 44[3] |
| Kod pocztowy |
034 83[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RK |
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 49°06′06″N 19°24′33″E/49,101578 19,409086 | |
| Strona internetowa | |
Położenie edytuj
Liptovská Teplá leży w Kotlinie Liptowskiej na pograniczu dolnego i środkowego Liptowa, ok. 9 km na wschód od Rużomberku. Jej zabudowania ciągną się wzdłuż dolnej części doliny potoku Teplianka aż po jego ujście do Wagu, a częściowo również wzdłuż tej rzeki w górę jej biegu (tu m.in. stacja kolejowa). Centrum wsi leży na wysokości ok. 510 m n.p.m.
W 1264 r. notowana jako Tepla, w 1300 r. jako Thopla i dopiero od 1920 r. nosi nazwę Liptovská Teplá.
Do wsi należy również położona nieco wyżej w dolinie Teplianki osada Madočany, wspominana po raz pierwszy w 1326 r.
Historia edytuj
Historia osadnictwa ludzkiego na terenie dzisiejszej wsi sięga końca neolitu. Osada nad Teplianką istniała zapewne już w XI w. i była terytorialnie jedną z największych na terenach Kotliny Liptowskiej. Obecna wieś pojawia się w zapiskach w roku 1264, kiedy to ziemiami z niej wydzielonymi król Bela IV obdarował niejakiego Klemensa (Klementa – Kelemena), założyciela dzisiejszej wsi Kalameny. Później z jej obszaru zostały wydzielone jeszcze kolejne wsie: w 1278 r. Turík, a w 1298 r. Ivachnová.
Teplá pierwotnie należała do rozległych włości feudalnych z siedzibą na starym Zamku Liptowskim, a następnie do „państwa” grodowego Zamku Likawa. Już w średniowieczu była ludną wsią. W 1600 r. były tu 34 gospodarstwa, dwór (słow. kúria) ziemiański, kościół, plebania i szkoła. Ta ostatnia była ważnym ośrodkiem szerzenia się idei reformacyjnych. Około 1580 r. w rodzinie protestanckiego duchownego urodził się tu Daniel Pribiš[6] (zm. 1645) - renesansowy poeta, autor religijnych pieśni i modlitw. Działał tu m.in. barokowy pisarz Ondrej Lucae (1596-1673), a także protestancki duchowny, kaznodzieja, tłumacz i poeta okresu baroku Daniel Sinapius[6] (1640-1688). W 1657 urodził się tu jego syn, związany później ze Śląskiem pisarz i pedagog Jan Sinapius (zm. 1725).
Od XVIII w. Teplá była prywatnym miasteczkiem z prawem organizowania cotygodniowych targów i dorocznych jarmarków. Ważnym momentem w dziejach wsi była budowa latach 1869–1872 biegnącej wzdłuż Wagu linii Kolei Koszycko-Bogumińskiej. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłami związanymi z obróbką drewna oraz flisactwem na Wagu, natomiast od drugiej połowy XIX w. pracą na kolei i w zakładach przemysłowych Rużomberku. Po II wojnie światowej we wsi powstała duża ferma drobiarska oraz zakłady przemysłowe „Prefa” i „Stavoindustria”.
Zabytki edytuj
- Kościół katolicki pw. św. Filipa i św. Jakuba – murowany, pierwotnie gotycki z końca XIII w., później kilkakrotnie przebudowywany.
- Plebania wczesnobarokowa z końca XVII w., przebudowana w XVIII w., z nową fasadą z XX w.
- Kapliczka przydrożna z XIX w. z rzeźbą św. Jana Nepomucena.
- Dwór (słow. kaštieľ) późnorenesansowy z II połowy XVII w., przebudowany w stylu barokowym w następnym stuleciu.
Przypisy edytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 9,43S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b Pavol Uhrin: Literárny zemepis Slovenska. XIII časť. Okres Liptovský Mikuláš [w:] “Krásy Slovenska” R. LIV, nr 4/1977, s. 152-155
Bibliografia edytuj
- Hochmuth Zdenko a kolektív: Chočské vrchy – Liptovská Mara. Turistický sprievodca ČSFR č. 42, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1990.
- Chočské vrchy. Vodná nádrž Liptovská Mara. Turistická mapa 1:50 000, wyd. VKÚ Harmanec, 1997, ISBN 80-85510-84-7;
- Kačálka Mikulaš: Wspomnienia [1];
- Szczerba Tadeusz: Choczańskie Wierchy i okolica. Przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Ryszard M. Remiszewski – RMR, Gliwice 2001, ISBN 83-904352-9-2;