Lomatia tasmanica

Lomatia tasmanica – gatunek z rodziny srebrnikowatych (Proteaceae). Odkryty został przez australijskiego przyrodnika – Charlesa "Deny'ego" Kinga w maju 1934 koło New Harbour Range w południowo-zachodniej Tasmanii. Stanowisko to zaginęło i dopiero w 1965 potomkowie Kinga odnaleźli nowe okazy rosnące 5 km dalej na zachód od pierwotnego stanowiska. Roślina opisana została jako nowy gatunek w 1967 przez Winifreda Curtisa. Nie odnaleziono innych stanowisk gatunku i w naturze znany jest on tylko z 400–500 krzewów i drzewek. Roślina jest triploidem – nie wytwarza owoców i nasion. W efekcie wszystkie znane egzemplarze gatunku są rametami (fragmentami) jednego organizmu (genetu) rozmnażającego się wyłącznie wegetatywnie (klonalnie). Na podstawie śladu kopalnego tej rośliny pochodzącego sprzed 43 600 lat – jest ona uznawana za jedną z najstarszych znanych i żyjących z pokolenia na pokolenie roślin.

Lomatia tasmanica

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	srebrnikopodobne
Rząd	srebrnikowce
Rodzina	srebrnikowate
Rodzaj	Lomatia
Gatunek	Lomatia tasmanica
Nazwa systematyczna
Lomatia tasmanica W.M.Curtis Stud. Fl. Tasman. 3: 651 1967

Pasmo Bathurst na Tasmanii – u jego podnóża znajduje się jedyne stanowisko gatunku

Schronienie dla wędrowców w Melaleuca (w okolicy odnaleziono kopalne szczątki gatunku) oraz miejsce upamiętniające Charlesa "Deny'ego" Kinga – odkrywcę gatunku

Występowanie

Gatunek rośnie na pojedynczym stanowisku w Southwest National Park, na wysokości 80–280 m n.p.m. w dolinach dwóch strumieni po południowej stronie Bathurst Range w pobliżu Cox Bight. Poszczególne pędy tego krzewu rozprzestrzenione są na obszarze o powierzchni 1,2 km². Obszar ten pokrywa las mieszany z dominacją Eucalyptus nitida (drzewa do 25 m wysokości) i niższą warstwą drzew tworzoną przez Phyllocladus aspleniifolius, Eucryphia lucida i Nothofagus cunninghamii. Podszyt tworzą takie gatunki jak Anopterus glandulosus, Anodopetalum biglandulosum i Cenarrhenes nitida. W runie bujnie rosną paprocie. Klimat jest chłodny i wilgotny.

Morfologia

Pokrój

Krzew lub niewielkie drzewo osiągające od 2 do 8 m wysokości. Pędy mogą się pokładać wypuszczając wznoszące się odgałęzienia, jak też rosnąć w formie małych drzewek z wzniesionym pędem rozgałęziającym się w górnej części. Pędy za młodu i pąki są pokryte prostymi, brązowymi włoskami. Rośliny wytwarzają także pędy podziemne (kłącza).

Liście

Skrętoległe i zwykle skupione na końcach pędów. Osiągają od 10 do 18 cm długości i od 2,5 do 4 cm szerokości. Blaszka liściowa jest skórzasta i podzielona na 7 do 11 par owalnych do lancetowatych, siedzących listków o brzegach nieregularnie ząbkowanych i wcinanych. Osadka i powierzchnia blaszki liściowej od dołu jest nieco owłosiona, powierzchnia górna jest błyszcząca.

Kwiaty

Skupione w krótkich kwiatostanach wyrastających na końcach pędów. Kwiaty o długości do 10 mm wyrastają w nich parami na szypułkach osiągających 6–7 mm długości. Rozwijają się podczas kwitnienia sukcesywnie. Listki okwiatu są mięsiste i jasnoczerwone. Między nimi widoczne są żółto zabarwione pylniki pręcików. Szyjka słupka wystaje ponad okwiat i jest lejkowato rozszerzona na końcu.

Owoce

Nigdy nie stwierdzone u tego gatunku.

Biologia

Kwiaty pojawiają się na pędach nadziemnych po około 7 latach ich rozwoju, jednak rośliny te kwitną nieregularnie, nie w każdym roku. Zwykle w grudniu, styczniu i lutym. Ponieważ roślina jest w pełni sterylnym triploidem o liczbie chromosomów 2n=3x=33 – nie wytwarza owoców i nasion – rozmnaża się wyłącznie przez odrosty korzeniowe i pędowe. Roślina rozrasta się bardzo wolno wegetatywnie i ma bardzo niewielkie przyrosty roczne. Pęd o średnicy nieco ponad 6 cm osiąga ten rozmiar po 240 latach. Ponieważ mimo tak wolnego tempa wzrostu roślina pokryła obszar o powierzchni 1,2 km² – spodziewano się, że jest bardzo stara. Oszacowanie wieku umożliwiło odkrycie skamieniałych pozostałości liścia identycznych z rośliną współczesną, znalezione 8,5 km od współczesnego miejsca jej rozwoju. Datowanie radiowęglowe pozwoliło ustalić wiek śladu kopalnego na 43 600 lat. Ponieważ roślina rośnie co najmniej tak długo – uznawana jest za najstarszy znany żyjący egzemplarz rośliny na Ziemi. Diploidalny przodek tej rośliny nie jest znany i jest uznawany za wymarłego. Dwa inne gatunki z tego samego rodzaju (L. polymorpha i L. tinctori) występujące współcześnie na Tasmanii nie zawierają niektórych allozymów stwierdzonych u L. tasmanica.

Zagrożenia i ochrona

Mimo że stanowisko rośliny znajduje się na obszarze poddanym ochronie prawnej, zagrożona jest ona na swym stanowisku przez pożary i niebezpieczeństwo zawleczenia przez ludzi śmiertelnego dla australijskiej flory lęgniowca z rodzaju Phytophthora. Dla zachowania gatunku pracownicy Royal Tasmanian Botanical Gardens próbują namnożyć go z sadzonek. Roślina jednak słabo się ukorzenia i źle rośnie w uprawie, tak że do 2009 roku otrzymano jedynie 46 roślin potomnych. Nadzieje na skuteczne namnożenie na większą skalę tego gatunku pokładane są w hodowli kultur tkankowych.