Wikipedia

Ludobójstwo Czerkiesów

wydarzenie z historii podboju Kaukazu przez Rosję

Ludobójstwo Czerkiesów – ludobójstwo popełnione na narodzie czerkieskim przez carską Rosję w XIX wieku[1][2][3]. Według niektórych badaczy było ono największym ludobójstwem XIX wieku[4].

Ludobójstwo Czerkiesów
Ilustracja
Uchodźcy czerkiescy w XIX wieku
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Miejsce

Czerkiesja

Data

XIX w.

Sprawca

Imperium Rosyjskie

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Tło historyczne edytuj

Główne artykuły: Wojna kaukaska i Wojny rosyjsko-czerkieskie.

Skutkiem rosyjskiego ekspansjonizmu na Kaukazie był szereg wojen toczących się od XVIII wieku. Po wielu dekadach zmagań Imperium Rosyjskiemu udało się zaanektować ten obszar i podporządkować sobie jego ludność, jednak wiązało się to z przesiedleniami miejscowych narodów, a także z masowymi zbrodniami (m.in. ludobójstwem Czerkiesów)[5][6][7].

Ludobójstwo edytuj

Podczas wojny rosyjsko-czerkieskiej (1763–1864) Imperium Rosyjskie stosowało ludobójczą strategię masakrowania czerkieskich cywilów, oszczędzano jedynie niewielki odsetek osób, które zaakceptowały nawrócenie na chrześcijaństwo, rusyfikację i przesiedlenia w ramach Imperium Rosyjskiego. Pozostała ludność czerkieska, która odmówiła, była rozpraszana przez masowe deportacje lub po prostu zabijana[8]. Wioski czerkieskie były systematycznie głodzone, palone lub cała ich populacja była masakrowana[9]. Ofiarami byli głównie Czerkiesi, ale ucierpiały również inne ludy muzułmańskie z Kaukazu[10].

 
Główne kierunki deportacji i emigracji Czerkiesów w XIX wieku

Masowe deportacje ocalałej ludności rozpoczęły się już przed końcem wojny w 1864 roku i zostały w większości zakończone do 1867 roku[11]. Przesiedleńcy osiedlili się głównie w Imperium Osmańskim. Niektórzy umierali z powodu epidemii lub głodu wśród tłumów deportowanych. Inni zginęli, gdy statki zatonęły podczas sztormów. Od 1 do 1,5 miliona Czerkiesów zostało zmuszonych do ucieczki, ale tylko połowa zdołała dotrzeć do miejsc docelowych[12]. Archiwa osmańskie pokazują, że do 1879 r. prawie milion migrantów przybyło na ich ziemie z Kaukazu, a prawie połowa z nich zmarła na wybrzeżach w wyniku chorób. Obliczenia badaczy, w tym te uwzględniające dane archiwalne rosyjskiego rządu, oszacowały straty na 80–97% ludności czerkieskiej[13][4][14].

 
Demonstracja czerkieska w Turcji w 2011 z transparentem i napisem w j. angielskim: „Uznajcie ludobójstwo Czerkiesów!” Patrioci czerkiescy

Określenie tych wydarzeń jako ludobójstwa jest spotykane w historiografiach badaczy czerkieskich i w niektórych opracowaniach historyków międzynarodowych. Zaczęło pojawiać się w literaturze w latach 80. XX wieku. Starsze opracowania używają terminu czystki etniczne lub – zwłaszcza w przypadku opracowań wywodzących się z ZSRR – opisują to zjawisko jako przymusową migrację i deportację na skutek rosyjskiej ekspansji kolonialnej[15]. W nowszej historiografii rosyjskiej nie ma jedności co do oceny skutków tych wydarzeń i nazwania ich ludobójstwem. Przeciwległe spektrum reprezentują poglądy niektórych nacjonalistycznych badaczy rosyjskich, według których wina leży po stronie Czerkiesów, którzy niepotrzebnie stawiali opór Imperium Rosyjskiemu, tym samych prowokując brutalne represje, a kwestia nazwania tragedii Czerkiesów ludobójstwem jest w ostatnich dekadach nagłaśniania jako element antyrosyjskiej propagandy[1][3][15]. W badaniach międzynarodowych coraz częściej określa się te wydarzenia jako ludobójstwo, równocześnie jednak panuje zgoda, że w kontekście geopolitycznym dążenie do nagłaśniania tych wydarzeń jest związane z ruchami aktywistów czerkieskich dążącymi do odbudowania kultury, a nawet państwa czerkieskiego[15].

Parlament Gruzji 20 maja 2011 r. przyjął rezolucję o uznaniu działań carskiej Rosji w czasie wojen kaukaskich w XIX w. za ludobójstwo Czerkiesów. Działacze czerkiescy zwrócili się do parlamentów kilku innych krajów o uchwalenie podobnych rezolucji, organizowali też protesty, m.in. przed igrzyskami w Soczi w 2014[3][16][17].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Tadeusz Bodio, Przemysław J. Sieradzan, Źródła nacjonalizmu czerkieskiego i jego konsekwencje polityczne, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (4), 15 grudnia 2012, ISSN 1731-7517 [dostęp 2022-03-09] (pol.).
  2. ↑ Adam Balcer, Ludobójstwo Czerkiesów [online], wyborcza.pl, 10 maja 2013 [dostęp 2022-03-09].
  3. ↑ a b c Przemysław J. Sieradzan, Czynniki destabilizacji politycznej w Karaczajo-Czerkiesji: separatyzm etniczny i fundamentalizm religijny, 2012, ISSN 1426-8876 [dostęp 2022-03-09].
  4. ↑ a b The Circassian Genocide, by Antero Leitzinger [online], www.circassianworld.com [dostęp 2022-03-09].
  5. ↑ Walter Richmond, The Circassian genocide, New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2013, s. 17, 266, ISBN 978-0-8135-6069-4, OCLC 834620373 [dostęp 2022-03-09].
  6. ↑ Joseph L. Wieczynski, George N. Rhyne, The Modern encyclopedia of Russian and Soviet history, Gulf Breeze, Fla.: Academic International Press, 1976, s. 226, ISBN 0-87569-064-5, OCLC 2114860 [dostęp 2022-03-09].
  7. ↑ Radosław Żurawski, My nie jesteśmy Rosjanami... Książę Czartoryski i Czerkiesi – z dziejów I wojny kaukaskiej. [online], taktyka.net, 31 sierpnia 2009 [dostęp 2022-03-09] [zarchiwizowane z adresu 2009-08-31].
  8. ↑ Charles King, The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus, Oxford University Press, 11 lutego 2008, s. 95, ISBN 978-0-19-803954-9 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  9. ↑ Walter Richmond, The Circassian Genocide, Rutgers University Press, 9 kwietnia 2013, s. 19–28, ISBN 978-0-8135-6069-4 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  10. ↑ Galina Yemelianova, Islam, nationalism and state in the Muslim Caucasus, „Caucasus Survey”, 1 (2), 2014, s. 3–23, DOI: 10.1080/23761199.2014.11417291, ISSN 2376-1199 [dostęp 2022-03-09].
  11. ↑ Firuz Kazemzadeh, Russian penetration of the Caucasus, [w:] Taras Hunczak (red.), Russian imperialism from Ivan the Great to the revolution., New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 1974, ISBN 0-8135-0737-5, OCLC 803736 [dostęp 2022-03-09].
  12. ↑ Mark Levene, Genocide in the Age of the Nation State: The Rise of the West and the Coming of Genocide, Bloomsbury Academic, 15 kwietnia 2013, s. 297, ISBN 978-1-78076-373-6 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  13. ↑ Walter Richmond, The Circassian genocide, New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2013, s. 132, ISBN 978-0-8135-6069-4, OCLC 834620373 [dostęp 2022-03-09].
  14. ↑ UNPO: The Circassian Genocide [online], www.unpo.org [dostęp 2022-03-09].
  15. ↑ a b c Maja Catic, Circassians and the Politics of Genocide Recognition, „Europe-Asia Studies”, 67 (10), 2015, s. 1685–1708, DOI: 10.1080/09668136.2015.1102202, ISSN 0966-8136 [dostęp 2022-03-09].
  16. ↑ Ellen Barry, Georgia Says Russia Committed Genocide in 19th Century, „The New York Times”, 21 maja 2011, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  17. ↑ Wachmistrz Soroka, Ludobójstwo Czerkiesów. Walka o pamięć [online], Kresy, 31 maja 2012 [dostęp 2022-03-09] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ludobójstwo_Czerkiesów&oldid=73308677”