Mały Kack

dzielnica Gdyni

Mały Kack (kaszb. Môłi Kack, niem. Klein Katz) – południowa dzielnica Gdyni granicząca z następującymi dzielnicami tego miasta: Witomino, Wzgórze Św. Maksymiliana (od północy), Redłowo, Orłowo (od wschodu) oraz Karwiny i Wielki Kack (obie od zachodu), a od południa także z miastem Sopot.

Mały Kack
Dzielnica Gdyni
Ilustracja
Mały Kack w dolnej części zdjęcia, powyżej Redłowo
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Miasto

Gdynia

W granicach Gdyni

13 czerwca 1935

Powierzchnia

7,94 km²

Wysokość

33 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności


9 645[1]

• gęstość

1 215 os./km²

Położenie na mapie Gdyni
Położenie na mapie
54°28′34,1″N 18°31′02,0″E/54,476139 18,517222

Charakterystyka ogólna edytuj

Dzielnica została włączona do Gdyni 13 czerwca 1935 roku. Nazwa pochodzi od przepływającej przez nią rzeki Kaczej, tak jak sąsiedniej dzielnicy Wielki Kack[2]. Podczas okupacji Niemcy zmienili nazwę dzielnicy na Kleinkatz[3].

Zabudowę stanowią głównie domy jednorodzinne. Na terenie Małego Kacku znajdują się m.in. takie obiekty jak:

Położenie edytuj

Mały Kack rozciąga się wzdłuż doliny rzeki Kaczej oraz na wzgórzach morenowych leżących nieopodal granicy z Sopotem.

Granicę z Witominem oraz Karwinami wyznacza malowniczy odcinek linii kolejowej Gdynia - Kościerzyna. Fragment tej linii znajduje się u podnóża skarpy z której szczytu pada widok na większość Małego Kacku i fragmenty dzielnic sąsiednich.

Historia edytuj

 
Rittergut Klein Katz um 1860, Sammlung Alexander Duncker

Najstarsze pozostałości osady na terenie Małego Kacka datowane są na lata 550-450 p.n.e. Odnaleziono kolczyki, szczypce i paciorki z brązu oraz żelazną brzytwę. Odkryto cmentarzysko z ciałopalnymi grobami skrzynkowymi i popielnicowymi[4]. Do XIV wieku obszar dzielnicy był własnością władców Pomorza Gdańskiego. Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1342 roku, gdy wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ludolf König von Wattzau określił granice opactwa cystersów w Oliwie. Kolejny dokument z tego roku wspomina właściciela wsi – rycerza Piotra z Kacka, sędziego ziemskiego[5]. W 1363 roku otrzymała ona przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim od komtura gdańskiego Giselbrechta von Dudelsheima[6].

W drugiej poł. XIV wieku w Małym Kacku znajdowały się młyny zbożowe, papiernie, cegielnie i największe na Pomorzu Gdańskim skupisko kuźnic żelaza. Na pocz. kolejnego stulecia wieś przeszła w ręce rodziny Ściborowiców ze Sławutowa, którzy odtąd podzielili się na linie sławutowską i kacką. W 1550 roku znaczną część miejscowości zakupił późniejszy burmistrz Gdańska Jerzy Rosenberg, wraz z lasami, łąkami, ogrodami, polami i sadami oraz prawem do łowienia ryb w rzekach. W 1586 roku ufundował on w Małym Kacku kościół protestancki, głównie dla tamtejszych pracowników kuźnic (według niektórych źródeł przeznaczyli oni na ten cel pieniądze zebrane na odbudowę kościoła katolickiego w Wielkim Kacku), obecnie rozbudowany jako katolicki pw. Matki Boskiej Bolesnej. Dokumenty z tego okresu wymieniają wielu właścicieli obiektów na terenie wsi. W jej skład wchodził w owym czasie też dwór, kilkakrotnie przebudowywany, leżący obecnie w granicach dzielnicy Orłowo. Wieś stanowiąca własność miejską, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie gdańskim województwa pomorskiego[7]. W XVII w. właścicielem Małego Kacka był gdańszczanin Salomon Heinrich Bartsch, a następnie Georg Arendt, zaś w latach 1710-1730 Valentin Andreas Borckmann. Po nim przeszedł w ręce rodziny Krokowskich z Krokowej, którzy jeszcze bardziej rozwinęli wieś gospodarczo oraz zbudowali obecny pałac w stylu barokowo-rokokowym[8].

Po rozbiorach Polski główna część Małego Kacka kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Wpierw należała do Englikowskiego, od 1824 do rodziny Stobbe, od 1840 do rodziny Waschke, a następnie aż do 1939 roku do rodziny Kühlów, którzy budowali m.in. Dwór Młynarza z 1868 roku, obecnie w granicach Orłowa. W 1859 roku rodzina von Brauchitsch zakończyła przebudowę pałacu. W okresie międzywojennym jego właścicielem był Julius Jewelowski, a następnie Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Warszawie. Do 1945 roku Mały Kack (z Kolibkami) był głównym skupiskiem miejscowej ludności protestanckiej na obszarze dzisiejszej Gdyni. W 1922 roku było ich ok. 300. Na cmentarzu przy kościele luterańskim chowano zmarłych różnych wyznań protestanckich i narodowości. Podczas walk w marcu 1945 kościół ten uległ znacznemu zniszczeniu. W latach 1948-1955 został znacznie rozbudowany jako katolicki. Wraz z napływem ludności przybywającej do budowy Gdyni, Mały Kack wzrósł liczebnie do kilkunastu tysięcy mieszkańców w okresie międzywojennym, w większości katolików. Na ich potrzeby zbudowano i poświęcono w 1933 roku kościół parafialny pw. Chrystusa Króla. W latach 1958-1970 wzniesiono na jego miejscu nową świątynię. W pobliżu kościoła znajduje się najstarsza w tej części obecnej Gdyni szkoła podstawowa, utworzona wkrótce po odzyskaniu niepodległości. W aktualnym podziale miasta na dzielnice znaczna część historycznego Małego Kacka została przyłączona do Orłowa[9].

Plany rozwoju edytuj

Na granicy z Karwinami, gdzie linia kolejowa nr 201 krzyżuje się z ulicą Wielkopolską, wybudowano stację Gdynia Karwiny, przy której zatrzymują się pociągi PKM[10][11].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. [1]
  2. Nazwy miast Pomorza Gdańskiego. red.: Hubert Górnowicz i Zygmunt Brocki. Gdańsk: Ossolineum, 1978, s. 64.
  3. www.gotenhafen.com.pl. [dostęp 2016-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-13)].
  4. Barbara Spigarska. Badania archeologiczne na terenie Gdyni. „Rocznik Gdyński”. 5, s. 30, 1984. 
  5. Tomasz Rembalski: Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek). Gdynia: 1990, s. 94.
  6. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. red.: Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski i Władysław Walewski. T. III. Warszawa: 1882, s. 651.
  7. Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. : rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 93.
  8. Monika Chojnacka. Mały Kack i jego właściciele do końca XVIII wieku. „Zeszyty Gdyńskie”. 11, s. 121-126, 2016. 
  9. Kazimierz Małkowski: Kolibki, Orłowo, Redłowo, Mały Kack. Gdańsk: Wydawnictwo „Oskar”, 2009, s. 117-130. ISBN 978-83-89923-44-8.
  10. Pomorska Kolej Metropolitalna w Gdyni. Powstaną trzy dworce [online], www.trojmiasto.pl [dostęp 2017-11-25].
  11. Dzień otwarty nowych przystanków PKM w Gdyni [online], 4 grudnia 2017 [dostęp 2019-01-18].