Wikipedia

Marek Romański

Marek Romański, wł. Roman Dąbrowski, (ur. 1906 w Rzeszowie, zm. 20 czerwca 1974 w Buenos Aires[1]) — polski pisarz, publicysta i dziennikarz, autor kilkudziesięciu powieści kryminalnych, wraz z Adamem Nasielskim i Antonim Marczyńskim należał do tzw. wielkiej trójki polskich pisarzy powieści kryminalnych II Rzeczypospolitej.

Marek Romański
Imię i nazwisko

Roman Dąbrowski

Data i miejsce urodzenia

1906
Rzeszów

Data i miejsce śmierci

1974
Buenos Aires

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła
  • Mord na Placu Trzech Krzyży
  • Gród Szatana
  • Pająk

Życiorys edytuj

Według niektórych urodzony 1900 w Paryżu jako syn Tadeusza Dąbrowskiego i wnuk Jarosława Dąbrowskiego, generała[2].

Wcześnie osierocony i przygarnięty przez wujostwo Rydlów. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, kierunku nie skończył. W latach 20. związany z pismami socjalistycznymi — „Naprzód” (1922), „Robotnik” (1927) i „Głos młodzieży robotniczej” (1928–29). Do „Naprzodu” pisał nowele, wiersze i felietony, głównie pod własnym nazwiskiem. Od 1926 mieszkał w Warszawie. W 1930 był w Meksyku i na Kubie, korespondencje z tych krajów drukował w „Robotniku” i „Naprzodzie”. Powieści kryminalne publikował już od początku lat 30. XX w., a więc w wieku dwudziestu kilku lat (podobnie jak Adam Nasielski). W latach 1935–36 korespondent wojenny Gońca Warszawskiego z Abisynii. Szczyt popularności Romańskiego przypadł na lata tuż przed wybuchem II wojny światowej, kiedy publikował po kilka powieści rocznie.

W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie i współpracował z departamentem prasy Delegatury Rządu RP na Kraj pod pseudonimami Barbarka i Rzeszowski. W 1944 tuż przed powstaniem warszawskim przedostał się na Węgry, gdzie został złapany przez hitlerowców i skazany na roboty przymusowe w Dolnej Bawarii. Po ucieczce do Włoch wstąpił do armii generała Władysława Andersa. Po demobilizacji początkowo przebywał w Londynie, a w 1950 wyjechał do Argentyny, gdzie mieszkał w Buenos Aires. Redagował m.in. „Głos Polski” (od 1957), opublikował również kilka powieści (być może napisanych jeszcze przed wojną).

W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[3]. Książki Marka Romańskiego były tłumaczone na język angielski (Mussolini: twilight and fall) i niemiecki (Die letzte Maske)[4].

Być może Marek Romański używał również pseudonimu ELMAR. Opowiadania pisane pod tym pseudonimem zawierają bohaterów o analogicznych nazwiskach jak książki Romańskiego[5].

Twórca fikcyjnych postaci: angielskiego detektywa Jerzego Mac Grady'ego oraz doktora Piotra Vulpiusa.

Na twórczość Marka Romańskiego silnie oddziałał Maurice Leblanc, twórca postaci Arsène'a Lupina, którego też Romański umieścił w jednej ze swoich powieści[6]. Do postaci Lupina nawiązuje również tajemniczy złodziej Mister X[7].

Powieści kryminalne edytuj

  • Kariera Edwarda Merkla (1925) gazetowiec
  • Miss o szkarłatnym spojrzeniu (1930, wznowiona 1948, 2020), powieść z detektywem Mac Grady'm
  • Mord na Placu Trzech Krzyży (1930, wznowiona 2019[8]), wydana wcześniej w odcinkach jako Ostatnia maska. Wyd. w języku niemieckim w 1930 jako Die letzte Maske; wyd. w języku czeskim w 1930 jako 2500 doi. za carreda.
  • Szpieg z Falklandów (1930, wznowiona 2019[9])
  • Tajemnica kanału La Manche (1930, wznowiona 2013, 2019[10]; powieść z detektywem Mac Grady'm), wyd. w języku węgierskim w 1930 jako A la Manche titka.
  • Chicago — miasto zbrodni (1931)
  • Szajka Biedronki i Akcje "A.T.N." (powieść dwuczęściowa, współautor M. Borkowicz) (1932, wznowiona 2016[11][12])
  • Czarny trójkąt i Człowiek z Titanica (powieść dwuczęściowa, 1932, wznowiona 2015[13][14])
  • Pająk (1932, wznowiona 2012, 2018[15])
  • Gród Szatana (1932, wznowiona 2015[16])
  • Żółty Szatan i Ostatnia gra Yoshimury (powieść dwuczęściowa, 1933, wznowiona 2015[17][18])
  • Odwet (1933, wznowiona 2015[19])
  • Znak zapytania (1933, wznowiona 2013, 2019[20])
  • Omyłka doktora Vulpiusa (1934) gazetowiec
  • Prokurator Garda. Sprawa 777 (wyd. jako Sprawa 777 w 1934 i jako Prokurator Garda w 1939; wznowiona 2020; ekranizacja 1938)
  • W walce z Arseniuszem Lupinem (1934, wznowiona 2014, 2019[21])
  • Złote sidła i Defraudant (powieść dwuczęściowa, 1935, wznowiona 2019[22])
  • Małżeństwo Neili Forster (1934, wznowiona 1991, 2019[23]), powieść z doktorem Vulpiusem
  • Mister X (1935), napisana dla „Gońca Warszawskiego”, pierwsze wydanie książkowe w dwóch tomach 2020
  • Serca szpiegów i Salwa o świcie (powieść dwuczęściowa, 1935[24], wznowiona 2013[24], 2020[25]), obie powyższe publikowane w gazetach także jako Podwójne życie Grety Nielsen oraz Pod obcą maską.
  • Życie i śmierć Axela Branda (1935[26], wznowiona 2013[27][28], 2020[29]), także jako Tajemnica Axela Branda, powieść z doktorem Vulpiusem
  • Ostatni występ Turwida ([1938])[30], wyd. także jako Spóźnione świtanie (1937) gazetowiec
  • Śmierć w operze ([1939])[31], wyd. także jako Wieczór bez jutra (1937) gazetowiec (zmienione jedynie nazwisko gł. bohatera)
  • Koniec Sherlocka Holmesa (1946)[32]

Opowiadania kryminalne edytuj

  • Krwawa zapałka (lata 30. XX w., wznowione 2017)[33]
  • Zapomniane słowo (lata 30. XX w., wznowione 2017)[34]

Pozostałe publikacje edytuj

  • Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny (1933, wznowiona 2015[35])
  • Najazd cywilizacji (1936)[36]
  • Dlaczego nie wracamy (1946)[37]
  • Dokąd emigrować? (1946)[38]
  • Nie! Nie! Nigdy! (1946)[39]
  • W sprawie polskiej emigracji: memoriał (1946)[40]
  • Stanisław Mikołajczyk. Słowo i czyn (1948)[41]
  • Sto dni Mussoliniego (1952), wyd. 1956 w języku angielskim jako Mussolini: twilight and fall[42].

Adaptacje filmowe powieści edytuj

  • Rena, film dramatyczny z 1938 r. na podstawie powieści Prokurator Garda (część wątków kryminalnych zmieniona)

Przypisy edytuj

  1. ↑ „Kultura”, nr 9/1974, s. 145
  2. ↑ Beata Dorosz, Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 7, R-Sta, Warszawa 2001, s. 73–74.
  3. ↑ Cenzura PRL: wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 37. ISBN 83-85829-88-1.
  4. ↑ Mussolini: twilight and fall LUB Die letzte Maske [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-12-25] (pol.).
  5. ↑ ELMAR, Mord przy Chmielnej, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 45, Warszawa 2017.
  6. ↑ Marek Romański, W walce z Arseniuszem Lupinem, 1934.
  7. ↑ Marek Romański, Mister X, 1935.
  8. ↑ Roman Dąbrowski, Mord na Placu Trzech Krzyży, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2018, ISBN 978-83-66022-30-0, OCLC 1129889503 [dostęp 2023-01-15].
  9. ↑ Roman Dąbrowski, Szpieg z Falklandów, wyd. II powojenne, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66371-26-2, OCLC 1280553900 [dostęp 2023-01-15].
  10. ↑ Roman Dąbrowski, Tajemnica Kanału La Manche, wyd. II powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66371-00-2, OCLC 1129889535 [dostęp 2023-01-15].
  11. ↑ Roman Dąbrowski, Szajka Biedronki, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2016, ISBN 978-83-65499-18-9, OCLC 979171127 [dostęp 2023-01-15].
  12. ↑ Roman Dąbrowski, Akcje ATN, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2016, ISBN 978-83-65499-20-2, OCLC 979081614 [dostęp 2023-01-15].
  13. ↑ Roman Dąbrowski, Czarny trójkąt, 1. wyd. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-92-3, OCLC 947209425 [dostęp 2023-01-15].
  14. ↑ Roman Dąbrowski, Człowiek z Titanica, 1. wyd. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-93-0, OCLC 947209006 [dostęp 2023-01-15].
  15. ↑ Roman Dąbrowski, Pająk, wyd. 1 powojenne, Warszawa 2018, ISBN 978-83-66022-31-7, OCLC 1112066170 [dostęp 2023-01-15].
  16. ↑ Roman Dąbrowski, Gród Szatana, wyd. 1 powojenne, Wraszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-60-2, OCLC 907438903 [dostęp 2023-01-15].
  17. ↑ Roman Dąbrowski, Żółty Szatan, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM (Ciekawe Miejsca.net), 2015, ISBN 978-83-63424-54-1, OCLC 907384954 [dostęp 2023-01-15].
  18. ↑ Roman Dąbrowski, Ostatnia gra Yoshimury, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM (Ciekawe Miejsca.net), 2015, ISBN 978-83-63424-55-8, OCLC 907385024 [dostęp 2023-01-15].
  19. ↑ Roman Dąbrowski, Odwet, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-86-2, OCLC 934697385 [dostęp 2023-01-15].
  20. ↑ Roman Dąbrowski, Znak zapytania, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66022-92-8, OCLC 1135433251 [dostęp 2023-01-15].
  21. ↑ Roman Dąbrowski, W walce z Arseniuszem Lupinem, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66022-68-3, OCLC 1135438855 [dostęp 2023-01-15].
  22. ↑ Roman Dąbrowski, Defraudant, wyd. II powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66371-12-5, OCLC 1129954563 [dostęp 2023-01-15].
  23. ↑ Marek Romański, Małżeństwo Neili Forster, wyd. III, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66371-27-9, OCLC 1246196838 [dostęp 2023-01-15].
  24. ↑ a b Autor: Zapomniana Biblioteka, „Salwa o świcie” [online] [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  25. ↑ Serca szpiegów [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2021-05-28].
  26. ↑ Uwaga, [w:] Życie i śmierć Axela Branda / Marek Romański., katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  27. ↑ Dąbrowski Roman (pseud. Romański Marek lub Dąbrowski Marek) Życie i śmierć Axela Branda [online], www.biblionetka.pl [dostęp 2021-05-28].
  28. ↑ Życie i śmierć Axela Branda [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2021-05-28].
  29. ↑ Życie i śmierć Axela Branda [online], Księgarnia Internetowa PWN [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  30. ↑ Ostatni występ Turwida : powieść / Marek Romański. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  31. ↑ Śmierć w operze : powieść / Marek Romański. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  32. ↑ Koniec Sherlocka Holmesa [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  33. ↑ Marek Romański, Krwawa zapałka, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 132–137
  34. ↑ Marek Romański, Zapomniane słowo, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 138–145.
  35. ↑ Roman Dąbrowski, Sprawa Rity Gorgon : reportaż kryminalny, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-89-3, OCLC 934683715 [dostęp 2023-01-15].
  36. ↑ Najazd cywilizacji / Marek Romański. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  37. ↑ Dlaczego nie wracamy [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  38. ↑ Dokąd emigrować ? / z przedm. Romana Dąbrowskiego. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  39. ↑ Nie! Nie! Nigdy! / Roman Dąbrowski. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  40. ↑ W sprawie polskiej emigracji : memoriał / Roman Dąbrowski. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  41. ↑ Stanisław Mikołajczyk Dąbrowski [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).
  42. ↑ Sto dni Mussoliniego [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-05-28] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Marek Romański LUB Roman Dąbrowski [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-12-25] (pol.).
  • Beata Dorosz, Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 7, R-Sta, Warszawa 2001, s. 73–74.
  • Zdzisław Knorowski, Marek Romański, [w:] Słownik literatury popularnej, Warszawa 1996
  • Marek Romański, [w:] Żółty Szatan, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 17, Warszawa 2015
  • Marek Romański, [w:] Ostatnia gra Yoshimury, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 18, Warszawa 2015
  • Marek Romański, [w:] Gród Szatana, „Unikaty. Cykl kryminalny”, t. 2, Warszawa 2015
  • Adam Nasielski Marek Romański, w: Kultura (paryska), nr 4 z 1975
  • „Crimen” 1/2017, Warszawa 2017
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marek_Romański&oldid=69351585”