Maria Żenkiewicz
Maria Żenkiewicz z Bielskich herbu Prawdzic (ur. 28 sierpnia 1871 w Szawlach, zm. 17 maja 1958 w Górkach Zagajnych k. Żnina) – działaczka polska na Litwie Kowieńskiej, nauczycielka.
| Maria Bielska | |
 Prawdzic | |
| Rodzina |
Bielscy |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec |
Mamert Miron Bielski |
| Matka |
Aurelia Bielawska |
| Mąż | |
| Dzieci |
Edward Żenkiewicz, Witold Żenkiewicz |
Życiorys edytuj
Maria Żenkiewicz z Bielskich urodziła się w polskiej rodzinie ziemiańskiej. Rodzice jej byli właścicielami majątku Adamajcie na Żmudzi, w guberni kowieńskiej, w powiecie rosieńskim[1]. W 1889 ukończyła gimnazjum rosyjskie w Kownie. Po zdaniu matury pracowała przez rok w kancelarii adwokackiej ojca w Petersburgu. Rozpoczęła równolegle swą działalność społeczną przy kościele Św. Katarzyny, wśród zamieszkałych w Petersburgu Polaków. Po śmierci ojca w latach 1890–1914 była nauczycielką w rosyjskim gimnazjum w Kownie[2], gdzie nauczała potajemnie w języku polskim.
Po rodzicach przejęła majątek Adamajcie koło Kroż oraz folwarki Dydweje i Łauksminiszki w powiecie rosieńskim. W 1911 utraciła w wypadku męża Józefa Żenkiewicza, naczelnego inżyniera budowy kolei transsyberyjskiej na odcinku Irkuck – Błagowieszczeńsk – Chabarowsk[1][2]. Po śmierci męża przejęła ciężar utrzymania rodziny i gospodarowania majątkiem Adamajcie. Podczas pierwszej wojny światowej wynikiem polityki niemieckiego Naczelnego Dowództwa Wschodu tzw. Ober-Ost została wraz z synami wysiedlona z Adamajci. W latach 1915–1919 ukrywała się w Prudku i Homlu[2]. Kilkakrotnie otarła się o śmierć podczas rewolucji bolszewickiej. Podczas pobytu w Homlu była organizatorką sierocińca dla bezdomnych polskich dzieci.
W 1919 powróciła do zniszczonych wojną i rewolucją bolszewicką Adamajci. Odbudowała produkcję rolno–hodowlaną. Sprawnie zarządzała i wdrożyła w majątku nowoczesne technologie agrotechniczne[3]. W latach 1920–1923 zorganizowała w Krożach i Adamajciach punkty pomocy dla osieroconych polskich dzieci, społecznie nimi kierując[2][4]. W latach 1923–1942 prowadziła na stacjach kolejowych w Kiejdanach i Janowie restauracje[2].
W okresie międzywojennym prowadziła aktywną działalność propolską na Litwie Kowieńskiej[2][4][5]. W 1920 uczestniczyła w pracach Polskiego Komitetu Wyborczego do Sejmu Litewskiego. Była członkiem powstałego w 1924 Towarzystwa Popierania Kultury i Oświaty wśród Polaków w Litwie tzw. „Pochodni”. Była współorganizatorem Towarzystwa „Oświata” działającego w Poniewieżu i Wiłkomierzu. Dofinansowywała utrzymanie polskiego gimnazjum w Wiłkomierzu oraz polską bibliotekę w Kiejdanach, założoną przez księdza Mieszkowskiego. Uczestniczyła w organizacji utworzenia w 1926 Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej Litwy, do której należał syn Edward (absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Antwerpii, nauczyciel i kurator w polskim gimnazjum w Wiłkomierzu)[4].
Od 1942 przebywała w majątku syna Witolda w Gudelach, który był jednym z gniazd konspiracyjnych Armii Krajowej na Żmudzi. Do września 1944 zorganizowała w Gudelach pomoc dla ponad 200 polskich uchodźców i uciekinierów zaangażowanych w działalność konspiracyjną, głównie z Wileńszczyzny (m.in. Butrymowie, Chomińscy, Janczewscy, Kognowiccy, Kotlarczykowie, Manteuffelowie, Nagurscy, Staniewiczowie, Wilczewscy, Wielhorscy)[2][4]. Od 1945 do końca życia mieszkała z rodziną w Górkach Zagajnych k. Żnina.
Rodzina edytuj
Maria Żenkiewicz była córką właścicieli majątku Adamajcie na Żmudzi, Mamerta Mirona Bielskiego (1835–1890, prawnik i sekretarz Rady Państwa w Petersburgu) i Aurelii z Bielawskich (1849–1929).
W 1904 Maria Bielska wyszła za mąż za Józefa Żenkiewicza (1863–1911, inżynier, generał major dróg komunikacji, budowniczy kolei transsyberyjskiej)[1]. Mieli dwóch synów: Edwarda (1905–1966) i Witolda (1909–1995). Maria Żenkiewicz została pochowana na cmentarzu w Dziewierzewie na Pałukach[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c G. Błaszczyk, Herbarz szlachty żmudzkiej, tom I, s. 163, Wydawnictwo DIG, Warszawa 2015.
- ↑ a b c d e f g M. Jackiewicz, Polacy na Litwie, 1918 -2000. Słownik biograficzny, wyd. II, s. 340, Wydawnictwo Exlibris, Warszawa 2003.
- ↑ Sprawozdania Kowieńskiego Związku Producentów Rolnych z 1920 i 1921, Kowno 1921.
- ↑ a b c d e J. Żenkiewicz, Rodzinne drogi, s. 68, 79–81, 99–102, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017.
- ↑ M. Jackiewicz, Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919–1940, s. 10, 270, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1997.
Bibliografia edytuj
- A. Bajor, Polskie rody na Litwie – Żenkiewiczowie, „Kurier Wileński”, 25 sierpnia 1998, Wilno.
- Tyle serc dla Litwy bije, Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów UMK „Absolwent” nr 13, Toruń, wrzesień 2008.
- G. Błaszczyk, Herbarz szlachty żmudzkiej, tom VI, Wydawnictwo DIG, Warszawa 2016.
- S. Czabański, Pałucki Wieniawa, „Gazeta Pomorska”, 10 października 1994.
- J. Ciechanowicz, Rody Rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, wyd. I, tom V, Rzeszów 2001.
- T. Gail, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wyd. I, Gdańsk 2003.
- T. Kozłowski, Jubileusz – Jerzy Żenkiewicz, „Promocje kujawsko-pomorskie”, nr 3–4, Bydgoszcz 2003.
- Nauka w obliczu społeczeństwa cyfrowego, I Konferencja I3: internet – infastruktury – innowacje, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2010.
- J. Żenkiewicz, Dwór polski i jego otoczenie. Kresy Północno-Wschodnie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
- J. Żenkiewicz, Litwa na przestrzeni wieków i jej powiązania z Polską, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001.
- J. Żenkiewicz, Ziemiaństwo polskie w Republice Litewskiej w okresie międzywojennym, Uniwersyteckie Centrum Technologii Sieciowych UMK, wyd. II, Toruń 2001.