Wikipedia

Marie Catherine d’Aulnoy

Marie Catherine d’Aulnoy, właśc. Marie Catherine Le Jumel de Barneville baronowa de La Motte d’Aulnoy (ur. ok. 1650 w Barneville, zm. 14 stycznia 1705 w Paryżu[1]) – francuska arystokratka i pisarka, autorka baśni, prekursorka gatunku baśni literackiej.

Marie Catherine d'Aulnoy
Madame D***
Ilustracja
Marie Catherine d’Aulnoy, XVIII-wieczna grafika wykonana na podstawie portretu autorstwa Élisabeth Sophie Chéron
Imię i nazwisko

Marie Catherine Le Jumel de Barneville de La Motte d'Aulnoy

Data i miejsce urodzenia

ok. 1650
Barneville

Data i miejsce śmierci

14 stycznia 1705
Paryż

Narodowość

francuska

Język

francuski

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

barok

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Informacje o burzliwym życiu Marie Catherine Le Jumel de Barneville nie są pewne ani kompletne[1]. Urodziła się w Barneville w kantonie Honfleur[2], w rodzinie należącej do normandzkiej szlachty urzędniczej jako córka Claude'a Le Jumela de Barneville i Judith-Angélique de Saint-Pater. Wcześnie straciła ojca, a jej matka wyszła ponownie za mąż za markiza de Gudanes[3].

W młodym wieku – 15 lub 16 lat[1] – została wydana za mąż za świeżo uszlachconego[4] barona de La Motte d’Aulnoy, starszego od niej o 30 lat[5]. Małżeństwo nie było szczęśliwe. Baron miał opinię homoseksualisty, a o Marie-Catherine krążyły plotki, że zdradza męża, zachęcana do tego przez matkę, w której domu przy rue de l'Université często przebywała. Mimo to d'Aulnoy uznał całą trójkę dzieci, które urodziły się w pierwszych latach małżeństwa[6],[7]. Dwoje starszych, Marie-Angélique i Dominique-César, umarło we wczesnym dzieciństwie, Marie-Anne (ur. 1668) dożyła wieku dojrzałego[2].

Rozkład małżeństwa pogłębiały kłopoty finansowe. Po śmierci swego protektora, księcia de Vendôme, baron d'Aulnoy utracił stałe źródło dochodu; co więcej, Jean-Baptiste Colbert uznał dokonywane przez niego operacje finansowe za nieprawidłowe i nałożył na niego wysoką karę pieniężną[8],[3].

W tej sytuacji we wrześniu 1669 roku zawiązał się spisek, którego celem była doprowadzenie do śmierci barona. Jego uczestnikami byli Marie-Catherine, jej matka - pani de Gudanes, kochanek matki - markiz de Courboyer oraz dwóch zwerbowanych pomocników: Charles Bonenfant de La Moizières i Jacques de Cronville d'Aureville. Plan zakładał sprowokowanie znanego z zapalczywości barona do obrazy majestatu, za co groziła kara śmierci. Mimo że prowokacja się nie udała, spiskowcy napisali donos, wskutek którego d'Aulnoy został aresztowany i uwięziony w Bastylii, gdzie przebywał do stycznia 1670 roku[9]. Podczas procesu prawda wyszła jednak na jaw, a dwóch ze spiskowców - La Moizières i markiz de Courboyer - zostało ściętych. Pani de Gudanes wyjechała do Hiszpanii, gdzie pozostała aż do śmierci w 1702 roku, podobno służąc jako szpieg na rzecz hiszpańskich Habsburgów i francuskich Burbonów[3].

Marie-Catherine d'Aulnoy była wówczas po raz czwarty w ciąży, co uniemożliwiało jej podróżowanie. W listopadzie 1669 r. urodziła córkę Juliette-Henriette. W grudniu została aresztowana i uwięziona w paryskiej Conciergerie. Po uwolnieniu miała przez jakiś czas przebywać w klasztorze[3],[10].

Przez kolejne dwadzieścia lat podróżowała prawdopodobnie po Flandrii, Anglii i Hiszpanii[5], choć brak na to pewnych dowodów. Urodziła w tym czasie dwie córki: Thérèse-Aimée oraz Françoise-Angélique, która umarła w dzieciństwie[2]. Nie utrzymywała żadnych kontaktów z mężem, który zmarł dopiero w 1700 r., nie zapisawszy jej niczego w spadku[11].

Niejasna pozostaje jej rola w jeszcze jednej intrydze, związanej z inną jej przyjaciółką, panią Ticquet, straconą w 1699 roku za próbę zabójstwa męża[1].

W 1690 roku przebywała już ponownie w Paryżu. Była stałą bywalczynią salonu markizy de Lambert, a także prowadziła własny cieszący się powodzeniem salon[5] przy rue Saint-Benoît. Powrót do paryskiego towarzystwa ułatwiły jej być może powstałe wówczas utwory dewocyjne, które krążyły w rękopisach. Wkrótce ukazała się drukiem jej pierwsza powieść Histoire d'Hypolite, comte de Duglas, która natychmiast odniosła sukces i już rok później została przełożona na angielski[3]. Włączona w treść powieści historia o wyspie szczęśliwości (fr. Île de la Félicité), realizująca obiegowy wątek ATU 470B, uważana jest za pierwszą przedstawicielkę francuskiej baśni literackiej (conte de fée), która stała się modnym gatunkiem w ostatniej dekadzie XVII wieku[12].

Przez trzynaście kolejnych lat d'Aulnoy publikowała pod pseudonimem "Madame D***" powieści, nowele, relacje z podróży, plotkarskie kroniki i baśnie, które cieszyły się dużą popularnością, do tego stopnia, że wydawcy przypisywali jej czasem teksty innych autorów w nadziei, że przyciągnie to czytelników. W 1698 r. została honorową członkinią padewskiej Accademia dei Ricovrati z przydomkami "Klio" i "Elokwentnej"[12],[13],[14]. Jej utwory zyskały również wielką sławę w Anglii, gdzie nazywano ją "Celebrated French Wit"[15].

Zmarła 12 lub 13 stycznia 1705 r. w swoim domu przy rue Saint-Benoît[3]. Czasopismo Mercure galant zamieściło obszerny nekrolog utrzymany w pochwalnym tonie[16].

Twórczość edytuj

Twórczość baronowej d’Aulnoy obejmuje m.in. pobożne rozważania (Sentiments d’une Ame penitente oraz Le Retour d’une Ame à Dieu), powieści historyczne (Histoire d’Hippolyte, comte de Duglas, 1690; Histoire de Jean de Bourbon, Prince de Carency, 1692; Le Comte de Warwick, 1703), pamiętniki z podróży po Hiszpanii: Memoires de la cour d’Espagne, Relation du voyage d’Espagne (1691) oraz Anglii: Mémoires de la cour d’Angleterre (1695). Relacja z Hiszpanii była źródłem faktograficznym dla Victora Hugo przy pisaniu dramatu Ruy Blas[1].

Jednak największą sławę i uznanie przyniosły baronowej baśnie, pierwotnie popularniejsze nawet od zbioru współczesnego jej Charles’a Perraulta[5]. Początkowo baśnie zapewne były odczytywane i komentowane w salonie autorki[17]. Oprócz Île de la Félicité, włączonej w treść jej pierwszej powieści, baronowa d’Aulnoy napisała 24 baśnie, które ukazały się w dwóch czterotomowych zbiorach Les Contes des Fées (1697) i Contes Nouveaux ou Les Fées à la Mode (1698)[5]. Historycy literatury wśród walorów literackich baśni d’Aulnoy wymieniają m.in. poetyckość, oryginalność formy oraz delikatnie zaznaczone przesłanie moralne[5], a ona sama jest uważana za prekursorkę gatunku baśni literackiej[1].

Polskie przekłady edytuj

W Polsce baśnie d’Aulnoy bardzo długo nie były tłumaczone – pierwszy przekład[5], autorstwa Roberta Stillera, zatytułowany Baśnie czarodziejskie pani d’Aulnoy i zawierający siedem utworów (Książę Chochlik, Księżniczka Różyczka, Złota Gałąź, Poczciwa Myszka, Bystrzynka Popiołek, Fortunatka, Szympulka), ukazał się w 1987 roku[17]. Następny wybór, Błękitny ptak i inne baśnie, wydany w 2007 roku przez Naszą Księgarnię, przełożyła Barbara Grzegorzewska[18]. Zawiera on sześć tekstów: Błękitny ptak, Piękna o Złotych Włosach, Biała Kotka, Żółty Karzeł, Leśna łania, Dobra Żaba.

Dużo wcześniej znany był w Polsce inny utwór tej pisarki, powieść Histoire d’Hippolyte, comte de Duglas. W 1743 roku w Poznaniu ukazało się tłumaczenie powieści, dokonane przez Jana Józefa Hipolita Raczyńskiego i wydane bez nazwiska autorki pod tytułem Historia Angielska politico-moralis Hippolita Milorta z Duglas z Julią[19]. Dla Ignacego Krasickiego książka ta stanowiła kwintesencję potępianych przezeń romansów francuskich i w związku z tym została przez niego kilkakrotnie skrytykowana i wykpiona[20],[21]. Fragment powieści został także sparafrazowany wierszem przez Elżbietę Drużbacką i wydany w 1752 roku jako Fabuła o książęciu Adolfie, dziedzicu Roksolanii[22],[23].

Zobacz też edytuj

Charles Perrault

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Stanisław Frycie, Marta Ziółkowska-Sobecka, Wioletta Bojda: Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. II. Piotrków Tryb.: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2007, s. 18–21. ISBN 83-89935-24-4.
  2. ↑ a b c Jane Tucker Mitchell: A Thematic Analysis of Madame d'Aulnoy's Contes de fées. Romance Monographs, 1978, s. 126-127.
  3. ↑ a b c d e f Nadine Jasmin, Marie-Catherine Le Jumel de Barneville, Baroness d'Aulnoy, [w:] Sophie Raynard (red.), The Teller's Tale: Lives of the Classic Fairy Tale Writers, Sophie Raynard (tłum.), Albany, NY: SUNY Press, 2012, s. 61-68, ISBN 978-1-4384-4355-3, OCLC 826657876.
  4. ↑ Jeanne de Roche-Mazon: Autour des contes de fées. Paris: Didier, 1968, s. 95.
  5. ↑ a b c d e f g Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 21. ISBN 83-04-04606-7.
  6. ↑ Jeanne de Roche-Mazon: Autour des contes de fées. Paris: Didier, 1968, s. 95-101.
  7. ↑ Jasmin ↓, s. 62.
  8. ↑ Roche-Mazon ↓, s. 103.
  9. ↑ Roche-Mazon ↓, s. 109-118.
  10. ↑ Roche-Mazon ↓, s. 149.
  11. ↑ Aleksander Wit Labuda: Wróżki w salonach. Antologia francuskich baśni literackich z XVII i XVIII w.. Wrocław: Atut, 2020, s. 35. ISBN 978-83-7977-441-8.
  12. ↑ a b Mary Elizabeth Storer: La mode des contes de fées (1685-1700). Un épisode littéraire de la fin du XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion, 1928, s. 18-41.
  13. ↑ Gabrielle Verdier, Memoirs, Publishing, Scandal: The Case of Mme D*** [D’Aulnoy], [w:] Colette H. Winn, Donna Kuizenga (red.), Women Writers in Pre-Revolutionary France. Strategies of Emancipation, New York - London: Garland Publishing, 1997, s. 397-414.
  14. ↑ Labuda ↓, s. 36-37.
  15. ↑ Melvin D. Palmer. Madame d'Aulnoy in England. „Comparative Literature”. 27(3), s. 237-253, 1975. 
  16. ↑ Labuda ↓, s. 36.
  17. ↑ a b Robert Stiller: Tajemnice pani d’Aulnoy. W: Marie Catherine d’Aulnoy: Baśnie czarodziejskie. Warszawa: Alfa, 1987, s. 187–190. ISBN 83-70011-50-0.
  18. ↑ Opis w katalogu BN. Katalog Biblioteki Narodowej. [dostęp 2013-10-01].
  19. ↑ Przegląd humanistyczny. Jan Zygmunt Jakubowski (red.). T. 29. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 145.
  20. ↑ Ignacy Krasicki: Monachomachia. Fundacja Nowoczesna Polska, s. 17. [dostęp 2021-01-19].
  21. ↑ Ignacy Krasicki: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, przez niegoż samego opisane, na trzy księgi rozdzielone. Warszawa: Michał Gröll, 1776, s. 32-34. [dostęp 2021-01-19].
  22. ↑ Teresa Michałowska, Barbara Otwinowska, Elżbieta Elżbieta Sarnowska-Temeriusz: Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok. T. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 230. ISBN 83-04-02219-2.
  23. ↑ Wacław Borowy. Drużbacka i pani d'Aulnoy. „Pamiętnik Literacki”. 17/18/1/4, s. 17-37, 1920. 


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marie_Catherine_d’Aulnoy&oldid=68764389”