Wikipedia

Mariensztat

część dzielnicy Śródmieście w Warszawie

Mariensztat – część warszawskiej dzielnicy Śródmieście.

Mariensztat
Osiedle Warszawy
Ilustracja
Mariensztat widziany z wieży kościoła św. Anny
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miasto

Warszawa

Dzielnica

Śródmieście

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Mariensztat”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Mariensztat”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Mariensztat”
52°14′47,05″N 21°01′00,93″E/52,246403 21,016925
Multimedia w Wikimedia Commons

Opis edytuj

Jest to dawny teren pozalewowy u podnóża skarpy wiślanej, powstały dzięki przesunięciu się na wschód koryta Wisły[1]. W 1762 jego właściciele Eustachy i Maria Potoccy za zgodą króla Augusta III Sasa utworzyli tam jurydykę Mariensztat[2]. Nazwa, od imienia właścicielki, pochodzi z języka niemieckiego (Marienstadt, co oznacza „miasto Marii”)[3]. Taką samą nazwę nosiła główna ulica jurydyki[4].

Osobny artykuł: Mariensztat (jurydyka).

W 1844 część budynków dawnej jurydyki zburzono w związku z budową wiaduktu Pancera[4].

W latach 1861–1863 przy ul. Bednarskiej powstały zakłady drukarskie Samuela Orgelbranda[5]. Przedsiębiorstwo było uznawane za największy i najnowocześniejszy zakład tej branży w Królestwie Polskim[6].

Ukształtowany ok. 1865 plac na Mariensztacie stał się głównym miejscem targowym na Powiślu[4]. W 1913 przeniesiono tam również stragany z likwidowanego targowiska na Rynku Starego Miasta[7]. Na początku XX wieku wybudowano przy nim kilka wysokich kamienic[4]. W latach 1910–1911 na rogu ulic Garbarskiej i Nowego Zjazdu wzniesiono dziewięciokondygnacyjną kamienicę Matiasa Taubenhausa, ówcześnie najwyższą w Warszawie, połączoną z nasypem wiaduktu Pancera pomostem na wysokości trzeciego piętra[8].

Przed II wojną światową ta część miasta była bardzo zaniedbana i zamieszkiwała ją uboga ludność[9]. Zabudowa została w znacznym stopniu zniszczona przez Niemców podczas powstania warszawskiego[10].

W latach 1948–1949 w miejscu zniszczonej w większości zabudowy, w związku z budową Trasy W–Z i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, wzniesiono osiedle mieszkaniowe według projektu Zygmunta Stępińskiego[1]. Urbanistycznie i architektonicznie nawiązuje ono w luźny sposób do polskiej małomiasteczkowej zabudowy z XVIII wieku[1]. Do jego budowy użyto częściowo cegły rozbiórkowej[11]. Początkowo miało ono objąć teren przy ul. Mariensztat do ul. Dobrej, jednak później rozszerzono go także o ul. Bednarską[10]. Centrum osiedla stanowił prostokątny plac, rynek Mariensztacki, otoczony z trzech stron dwupiętrowymi budynkami stylizowanymi na kamieniczki i krytymi dachówką, a od czwartej (od północy) otwarty na Trasę W–Z[11]. Na placu zbudowano fontannę z rzeźbami chłopców dłuta Jerzego Jarnuszkiewicza[12].

W czasie budowy osiedla zmieniono dawną siatkę ulic[13]. Rozebrano wysokie kamienice znajdujące się przy wiadukcie Pancera[14]. Zlikwidowano także wszystkie pozostałości dawnej zabudowy na skarpie powyżej zachodniej pierzei rynku, odsłaniając widok na kościół św. Anny[15]. Plac zmienił kształt z trapezowatego na prostokątny, a jego powierzchnia zmniejszyła się od strony północnej z uwagi na nasyp mostu Śląsko-Dąbrowskiego i biegnącą obok niego ulicę Nowy Zjazd[14].

Osiedle było miejscem współzawodnictwa pracy[16][11]. Dom przy ul. Mariensztat 19 róg ul. Sowiej wybudowano w stanie surowym, od wylania fundamentów do pokrycia dachówką, w ciągu 19 dni, pracując na trzy zmiany[17][18]. Przy budowie osiedla pracował m.in. Michał Krajewski, twórca tzw. trójek murarskich[19].

Program funkcjonalny osiedla uzupełniły przedszkole i szkoła[20]. Handlowe tradycje Mariensztatu upamiętniono socrealistyczną rzeźbą przekupki z kurą dłuta Barbary Zbrożyny[21]. Autorem rzeźb i płaskorzeźb na budynku przedszkola przy ul. Sowiej 4 był Jerzy Jarnuszkiewicz, a kolorowy zegar oraz sgraffito na elewacjach domów wykonali Zofia Czarnecka-Kowalska i Jan Sokołowski[12]. Tablicę z napisem Tu u stóp pałacu Kazanowskich walczył z małpami pan Zagłoba umieszczoną na murze oporowym pałacu zaprojektowała i wykonała Józefa Wnukowa[22]. Na rynku zbudowano fontannę, ustawiono ławki i stylowe latarnie[23].

Ogółem na osiedlu Mariensztat powstały 53 domy mieszkalne (w tym 29 domów przy ul. Bednarskiej)[24]. Osiedle zostało oddane do użytku wraz z Trasą W–Z 22 lipca 1949[22]. Było to pierwsze warszawskie osiedle mieszkaniowe zbudowane po II wojnie światowej[1]. Otrzymanie tam przydziału mieszkania stanowiło duże wyróżnienie[25]. Na osiedlu zamieszkali m.in. przodownicy pracy i zasłużeni budowniczowie Trasy[26]. Na ścianie budynku przy ul. Mariensztat 15 umieszczono tablicę upamiętniającą budowę osiedla[27].

W latach 50. rynek Mariensztacki był miejscem zabaw i koncertów[4][26].

W 1999 upamiętniono 50-lecie osiedla Mariensztat odsłaniając tablicę na budynku przy ul. Mariensztat 19[27]. W 2009 układ urbanistyczny kolonii mieszkaniowej Mariensztat został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A-872)[28]. W 2010 skwerowi znajdującemu się w rejonie ulic Mariensztat i Sowiej nadano nazwę skwer Samuela Orgelbranda[29].

W kulturze masowej edytuj

Galeria edytuj

  •  
    Teren dawnej jurydyki w 1873
  •  
    Plac targowy na Mariensztacie, po prawej widoczny kościół św. Anny
  •  
    Ulica Mariensztat przed 1939
  •  
    Budowa osiedla Mariensztat (1949)
  •  
    Dom przy ul. Mariensztat 19 wzniesiony w ciągu 19 dni
  •  
    Zabawa na rynku Mariensztackim (1949)
  •  
    Typowa zabudowa osiedla – budynki stylizowane na kamieniczki
  •  
    Przekupka dłuta Barbary Zbrożyny

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 468. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Maria Bogucka, Maria Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Władysław Tomkiewicz, Andrzej Zahorski: Warszawa w latach 1526–1795. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 305. ISBN 83-01-03323-1.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 134. ISBN 83-86619-97X.
  4. ↑ a b c d e Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 114.
  5. ↑ Witold Pruss: Rozwój przemysłu warszawskiego 1864–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 189.
  6. ↑ Jarosław Zieliński: Ulica Bednarska. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 1997, s. 42. ISBN 83-85584-51-X.
  7. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 376. ISBN 83-213-2958-6.
  8. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 14 Nowowiejska-Francesco Nullo. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2008, s. 11. ISBN 978-83-88372-37-7.
  9. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 108. ISBN 83-88372-28-9.
  10. ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 59. ISBN 83-03-00447-6.
  11. ↑ a b c Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa śladami PRL-u. Warszawa: Agora, 2010, s. 28. ISBN 978-83-268-0280-5.
  12. ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 64. ISBN 83-03-00447-6.
  13. ↑ Jerzy S. Majewski: Warszawa na starych pocztówkach. Warszawa: Agora, 2013, s. 61. ISBN 978-83-268-1238-5.
  14. ↑ a b Grzegorz Mika. Trasa W-Z. Urbanistyczna chirirgia. „Skarpa Warszawska”, s. 44, czerwiec 2018. 
  15. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 108–109. ISBN 83-88372-28-9.
  16. ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 32.
  17. ↑ Henryk Janczewski: Całe życie z Warszawą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 167. ISBN 83-06-01409-X.
  18. ↑ Karol Małcużyński: Szkice warszawskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955, s. 64.
  19. ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 63. ISBN 83-03-00447-6.
  20. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 341. ISBN 978-83-280-3725-0.
  21. ↑ Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa śladami PRL-u. Warszawa: Agora, 2010, s. 28, 30. ISBN 978-83-268-0280-5.
  22. ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 65. ISBN 83-03-00447-6.
  23. ↑ Jacek Wołowski: Moja Warszawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 265. ISBN 83-01-00062-7.
  24. ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 62, 65. ISBN 83-03-00447-6.
  25. ↑ Jacek Wołowski: Moja Warszawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 263. ISBN 83-01-00062-7.
  26. ↑ a b Tadeusz Podgórski: Zwiedzamy Warszawę. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1956, s. 89.
  27. ↑ a b Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 167. ISBN 83-912463-4-5.
  28. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) – stan na 30 września 2023 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 22. [dostęp 2023-12-26].
  29. ↑ Uchwała nr LXXXII/2393/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 14 maja 2010 r. w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 134, poz. 3121 [on-line]. 10 lipca 2010. [dostęp 2017-12-22].
  30. ↑ Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 119. ISBN 978-83-60142-70-7.

Linki zewnętrzne edytuj

Posłuchaj tego artykułu

  Plik audio został utworzony na podstawie wersji z 7 czerwca 2023 i nie obejmuje późniejszych edycji.
Artykuły audio
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mariensztat&oldid=73231268”