Matapan (moneta)
Matapan (łac. grossus venetianus) – srebrna moneta wenecka będąca w obiegu w XIII i XIV wieku.
Była pierwszą w Italii monetą typu grosza wprowadzoną do obiegu przez Wenecję za rządów doży Enrico Dandolo. Przy wysokiej próbie srebra (965) i normatywnej wadze 2,178 grama, matapan stanowił równowartość 12 weneckich denarów lub 26 piccolo[1]. W późniejszym czasie miał wartość 2 srebrnych soldów (włoskich szelągów)[2].
Moneta o średnicy około 20 mm nosiła na awersie wyobrażenie patrona miasta, św. Marka, wręczającego doży sztandar jako znamię władzy; na rewersie widniało przedstawienie tronującego Chrystusa w aureoli z księgą Ewangelii w ręku[3]. Pochodząca z arabskiego nazwa (dosłownie „siedzący”) odnosiła się właśnie do rewersowej postaci[4].
Za przypuszczalny rok wprowadzenia tej monety przyjmuje się 1202[5], czyli początek IV krucjaty, i łączy się z ówczesnym wzmożonym finansowaniem własnej floty i wyposażaniem wojsk na wyprawę wyruszającą z Wenecji. Za jej przykładem emisję wartościowego grosza podjęły inne miasta północnowłoskie: do 1230 podobne wartościowe monety o zbliżonej wadze wypuszczały Werona, Bolonia, Pawia, Parma i Reggio[6]. Wymieniane są też Casale, Chivasso, Incisa, Ponzone, Turyn[7]. Dzięki ożywieniu handlu matapan szybko rozprzestrzenił się w obiegu międzynarodowym, stanowiąc wzorzec dla podobnych monet bitych na Bałkanach (Serbia, Bułgaria), w państewkach krzyżowców (np. księstwo Achai), na terytoriach zależnych (wyspa Chios), a także basilikonu w Bizancjum[8]. Emisję tej monety, określanej również jako ducatus argenteus (dla odróżnienia od złotego dukata weneckiego), dożowie utrzymali do połowy XIV stulecia, to znaczy do czasu rządów Andrei Dandolo.
Przypisy edytuj
- ↑ Drobny, lżejszy denar (zwany też z łac. parvulus) o obniżonej zawartości srebra; wprowadzony w Wenecji pod koniec XII wieku jako skifatowa moneta bilonowa (H. Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z, dz. cyt. w bibliografii, s. 351).
- ↑ Wprowadzonych w 1332 przez Francesco Dandolo (H. Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z, dz. cyt., s. 449).
- ↑ Koresponduje to ze stwierdzeniem, że Wenecjanie uczynili z pieniądza przedmiot kultu religijnego, nawet na wekslach umieszczając napis „Niechaj Chrystus ma cię w swej opiece” (Peter Ackroyd: Wenecja. Biografia, Poznań: Zysk, 2015, s. 117).
- ↑ Potwierdza to Philip Grierson (The Coins of Medieval Europe, London: Seaby, 1991, s. 107). Często błędnie kojarzona z przylądkiem Matapan, gdzie w 1148 Wenecjanie w bitwie morskiej odnieśli zwycięstwo.
- ↑ F. von Schrötter podaje też możliwe daty 1192 lub 1194 (Wörterbuch der Münzkunde, dz. cyt. w bibliografii, s. 378).
- ↑ Ph. Grierson, dz. cyt., s. 107-109.
- ↑ F. von Schrötter: Wörterbuch der Münzkunde, dz. cyt., s. 378.
- ↑ Wprowadzony przez Andronika II ok. 1304, pod względem wagi i zawartości kruszcu wymienialny był z matapanem i najwidoczniej na nim wzorowany (Philip Grierson, Alfred R. Bellinger: Catalog of Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Washington DC: Dumbarton Oaks, 1999, tom V, s. 144-145).
Bibliografia edytuj
- H. Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z, Regenstauf: H. Gietl Verlag, 2005
- Х. Фенглер, Г. Гироу, В. Унгер: Словарь нумизмата, Мосҝва: Радио и связь, 1993
- Friedrich von Schrötter: Wörterbuch der Münzkunde. Berlin: De Gruyter, 1970