Wikipedia

Mauthausen (KL)

niemiecki obóz koncentracyjny

Konzentrationslager Mauthausen – zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych usytuowany w pobliżu miejscowości Mauthausen (ok. 20 km od Linzu) w Austrii. Utworzony 8 sierpnia 1938, niedługo po „anschlussie” Austrii, funkcjonował aż do wyzwolenia przez armię amerykańską 5 maja 1945. Obóz koncentracyjny Mauthausen wraz z jego filią w Gusen był znaczącym miejscem eksterminacji polskiej inteligencji w ramach tzw. Intelligenzaktion.

Mauthausen
ilustracja
Typ

obóz koncentracyjny

Odpowiedzialny

 III Rzesza

Rozpoczęcie działalności

1938

Terytorium

Austria

Miejsce

Mauthausen

Liczba podobozów

56

Liczba więźniów

335 tysięcy

Narodowość więźniów

Polacy, Rosjanie, Austriacy, Włosi, Jugosłowianie, Hiszpanie, Czesi, Węgrzy, Francuzi, Grecy

Liczba ofiar

81–122 tysiące

Komendanci

Albert Sauer,
Franz Ziereis

Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej
Mapa konturowa Rzeszy Niemieckiej, na dole znajduje się punkt z opisem „Mauthausen”
48°15′27,07″N 14°30′01,55″E/48,257519 14,500431
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Mauthausen: Jeden z baraków z kamieniami pozostawionymi przez odwiedzających to miejsce Żydów dla pamięci wymordowanych.
KL Mauthausen: fragment dawnego obozu (2006 rok)
Mauthausen: pomnik polskich ofiar KL Mauthausen-Gusen (proj. Stanisław Sikora i Teodor Bursche)

Historia edytuj

KL Mauthausen został założony 8 sierpnia 1938 w miejscowości Mauthausen w pobliżu największego austriackiego kamieniołomu granitu (Wiener Graben). Lokalizacja była ściśle związana z utworzonym w 1938 przez Heinricha Himmlera przedsiębiorstwem Deutsche Erd- und Steinwerke[1]. Początkowo komendantem obozu został Albert Sauer, ale już od 17 lutego 1939 i do końca jego funkcjonowania funkcję tę pełnił Franz Ziereis.

Obok głównego obozu w Mauthausen funkcjonowały również jego filie: największa (większa od obozu macierzystego) w Gusen, Ebensee, Melk, Steyr-Münichholz, Schlier-Redl-Zipf, Gunskirchen, Amstetten, Wiener-Neudorf, Schwechat-Wien, St. Valentin, Sauerwerke-Wien i inne mniejsze[2]. We wrześniu 1944 utworzono w Mauthausen podobóz kobiecy, do którego przysłano więźniarki z obozów koncentracyjnych Ravensbrück, Bergen-Belsen, Gross Rosen i Buchenwaldu.

Wiosną 1945 w Mauthausen przebywało wielu więźniów ewakuowanych z Auschwitz-Birkenau w czasie marszów śmierci).

Pod koniec kwietnia 1945, wobec zbliżającego się frontu, część SS-manów opuściła obóz. 5 maja 1945 o godz. 17:00 na teren obozu wkroczyła armia amerykańska. Więźniowie i wyzwoliciele dokonali samosądu na złapanych strażnikach SS oraz wielu blokowych i kapach komand, których ciała zostały spalone w grobach masowych na oczach lokalnej ludności, przymuszonej niezależnie od wieku do oglądania egzekucji.

Komendant obozu Mauthausen, Franz Ziereis, po ucieczce w góry został postrzelony przez Amerykanów, następnie jego ciało zostało oznaczone swastyką i powieszone na drutach kolczastych obozu przez byłych więźniów[potrzebny przypis].

Jeszcze w 1945 Sowieci wykorzystywali budynki obozu jako baraki dla wojska. Jednocześnie prowadzili demontaż części konstrukcji obozowych, w szczególności elementów podziemnych fabryk Gusen, które sukcesywnie wysyłali do Związku Radzieckiego. Tunele zostały wysadzone.

W latach 1961–1965 na terenie KL Mauthausen, z inicjatywy byłych więźniów, powstało Miejsce Pamięci Mauthausen.

Komercyjny wymiar funkcjonowania obozu edytuj

W ciągu II wojny światowej więźniowie rozlokowani w wielu podobozach wykorzystywani byli do niewolniczej pracy na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Z pracy niewolniczej więźniów korzystał szereg niemieckich i austriackich przedsiębiorstw zbrojeniowych, jak: Messerschmitt GmbH, Heinkel, Bayer, Steyr, Accumulatoren-Fabrik AFA, Österreichische Sauerwerks i inne.

W 1945 KL Mauthausen liczył 56 podobozów. Niektóre z nich słynęły z wyjątkowo wyczerpującej pracy, na przykład w podziemnych tunelach „Bergkristall-Bau” („Gusen II”).

Niemieckie i austriackie przedsiębiorstwa korzystające z niewolniczej pracy w Mauthausen-Gusen
DEST (Deutsche Erd- und Steinwerke)
Accumulatoren-Fabrik AFA (główny niemiecki producent baterii do niemieckich okrętów U-Boot)
Bayer (główny niemiecki producent art. medycznych i lekarstw)
Deutsche Bergwerks- und Hüttenbau
Linz, siedziba Eisenwerke Oberdonau (główny dostawca stali dla niemieckich czołgów Panzer[3])
Flugmotorenwerke Ostmark (producent silników lotniczych)
Otto Eberhard Patronenfabrik (fabryka amunicji)
Heinkel i Messerschmitt (fabryka samolotów, a także rakiet V-2)
Österreichische Sauerwerks (producent broni)
Raxwerke (maszyny i rakiety V-2)
Steyr-Daimler-Puch (broń i pojazdy)
Universale Hoch und Tiefbau (konstrukcje tuneli Loibl Pass)

Więźniowie i ofiary edytuj

Z początku więźniami byli prawie wyłącznie niemieccy i austriaccy socjaliści, komuniści, Świadkowie Jehowy[4], antyfaszyści i homoseksualiści. Od połowy 1940 r. miejsce zsyłania Polaków, m.in. z "Kraju Warty" w ramach realizacji dużej akcji represyjnej przeciwko polskiej inteligencji na tym obszarze (tzw. Intelligenzaktion).

Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co już w styczniu 1941 spowodowało zainstalowanie krematoriów. W lutym 1942 przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, prób tych dokonano na jeńcach radzieckich, których duże grupy dotarły tu w drugiej połowie 1941. Wśród wielu innych narodowości były tu również duże grupy Węgrów i Holendrów.

KL Mauthausen był również jednym z miejsc zagłady austriackich Żydów.

W obozie koncentracyjnym w Mauthausen oraz jego podobozie w Gusen naziści uwięzili również około 450 Świadków Jehowy.

Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.

Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.

Przez obóz przeszło 335 tys. więźniów, z czego – wedle bardzo zróżnicowanych szacunków – zmarło od 81 do 122 tys. Internetowa strona obozu podaje listę 81 tys. znanych z imienia i nazwiska osób umęczonych na śmierć w kompleksie obozów.

Porażający opis codziennego funkcjonowania obozu i warunków bytowania więźniów i ich śmierci przekazał jego więzień (16 VIII 1940 - 5 V 1945) – Stanisław Grzesiuk w publikacji "Pięć lat kacetu", która zaliczana jest do klasyki literatury obozowej.

Zobacz też kategorię: Więźniowie KL Mauthausen-Gusen.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 15.
  2. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 17.
  3. ↑ www.geheimprojekte. geheimprojekte.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-11)]..
  4. ↑ Watchtower: Świadkowie Jehowy upamiętnieni w Miejscu Pamięci Obozu Koncentracyjnego Gusen. jw.org, 2014-07-21. [dostęp 2014-07-21].

Bibliografia edytuj

  • Feliks Załachowski: Gusen – obóz śmierci. Poznań: Związek Byłych Więźniów Politycznych, 1946.
  • Andrzej Wantuła: Z doliny cienia śmierci. Londyn: Ewangelicko-Augsburska Parafia Polska, 1947.
  • Grzesiuk Stanisław: Pięć lat kacetu. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza. Wyd. I: 1958; inne wydania: 1982, 1989.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Obóz zagłady. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06368-0.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Samoobrona i konspiracja. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06497-0.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen – poezja i pieśń więźniów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983. ISBN 83-211-0183-6.
  • Józef Iwiński: Walka o życie i godność ludzką w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940–1942. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, 1989.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. W obronie życia i ludzkiej godności. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. ISBN 83-11-09048-3.
  • Marek Orski: Ostatnie dni obozu Mauthausen-Gusen. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 2005. ISBN 83-88836-85-4.
  • Rudolf A. Haunschmied, Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda: St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered, BoD, Norderstedt 2008, ISBN 978-3-8334-7440-8 (publikacja dostępna również w Google-Book St. Georgen-Gusen-Mauthausen)
  • Aldo Carpi: Dziennik z Gusen. Zakrzewo (gm. Dopiewo): Wydawnictwo Replika, 2009. ISBN 978-83-60383-97-1.
  • Praca zbiorowa: Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945. KL Mauthausen/Gusen (wystawa). Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2009.
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce „Intelligenzaktion”. Warszawa: IPN, 2009, seria: Monografie. ISBN 978-83-7629-063-8.
  • Rozmowa z wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdaleną Gawin, Chrońmy obóz w Gusen – to miejsce eksterminacji polskiej inteligencji; [w:] „Super Express” [Łódź], 6-7 V 2017, s. 5.
  • Danuta Drywa: Polnische Häftlinge im Konzentrationslager Gusen. Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2020. ISBN 978-83-956199-3-9. (niem.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mauthausen_(KL)&oldid=72835900”