Mieszkanie numer 50
Mieszkanie numer 50 (fatalne, niedobre mieszkanie) – miejsce akcji powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata, apartament, który znajdował się w domu 302-A na ulicy Sadowej w Moskwie i w którym doszło do spotkania dwóch światów: fantastycznego i realnego. W fatalnym mieszkaniu zamieszkał Woland ze świtą podczas swojej wizyty w stolicy. Z mieszkania regularnie znikali lokatorzy, partyjni funkcjonariusze literackiego świata Moskwy[1].
Mieszkanie numer 50 w powieści edytuj
W powieści Mistrz i Małgorzata opis ostatnich dwóch lat istnienia mieszkania numer 50 został umieszczony w rozdziale 7 Fatalne mieszkanie[2]. W rozdziale 27 Zagłada mieszkania numer pięćdziesiąt Behemot rozpalił w mieszkaniu pożar, w wyniku którego spłonął cały dom 302-A[3].
Właścicielką pięciopokojowego mieszkania była wdowa po jubilerze, pięćdziesięcioletnia Anna de Fougerais, która wynajmowała trzy pokoje sublokatorom. Sama mieszkała w dwóch ze swoją służącą, Anfisą. Dwa lata przed wydarzeniami opisanymi w Mistrzu i Małgorzacie z mieszkania nr 50 w tajemniczy sposób zaczęli znikać ludzie. Pewnego wolnego dnia zjawił się w nim milicjant i wyprowadził jednego lokatora pod pretekstem, że trzeba coś podpisać w oddziale milicji. Następny lokator zaginął w poniedziałek, w środę – trzeci o nazwisku Biełomut. Żona Biełomuta znikła tego samego dnia później – właścicielka po powrocie z daczy nie zastała jej w domu, a wszystkie pokoje fatalnego mieszkania były zapieczętowane. Na trzeci dzień po zaginięciu sublokatorów Anna de Fougerais wyjechała na daczę i przepadła. Anfisa zniknęła następnej nocy.
Mieszkanie stało puste przez około tydzień, aż wprowadzili się do niego wraz z małżonkami: Stiepan Bogdanowicz Lichodiejew – dyrektor teatru „Variétés” i Michał Aleksandrowicz Berlioz – prezes zarządu Massolitu, jednego z największych stowarzyszeń literackich w Moskwie. Usługiwała im Grunia (którą Woland wysłał do krewnych z Woroneża). W ciągu miesiąca obie małżonki przepadły, chodziły słuchy, że żona Berlioza uciekła do Charkowa, a żona Lichodiejewa została przez niego wypędzona.
Po pojawieniu się w Moskwie Wolanda Berlioz zginął pod kołami tramwaju, a Lichodiejew w magiczny sposób został przerzucony do Jałty. Apartamenty zajął Woland i jego świta, a mieszkanie ostatecznie zyskało złą reputację.
Pierwowzór edytuj
W twórczości Bułhakowa przedstawienie miejsca (miasto, dom, mieszkanie) ma szczególne znaczenie. W swoim eseju Kwestia mieszkaniowa („Вопрос о жилище”) Bułhakow pisał, że moskwianie zatracili pierwotne znaczenie słowa „mieszkanie” i tym terminem określają co popadnie. Szczegółowe opisy mieszkań komunalnych przypominają piekło: przyćmione żarówki, które ledwo oświetlają brudne korytarze, krzyki, tupot, trzaskanie drzwiami. Bułhakow symbolicznie unicestwia je: pali miejsca (dom nr 13, mieszkanie nr 50, piwnica Mistrza itd.)[4].
Za pierwowzór fatalnego mieszkania z Mistrza i Małgorzaty posłużyło prawdziwe miejsce zamieszkania Bułhakowa w Moskwie w latach 1921–1924: ul. Bolszaja Sadowaja 10/50. Opisany układ miejsca odpowiada w większości nie mieszkaniu nr 50, które Bułhakow zajmował kilka lat, a mieszkaniu nr 34 w tym samym budynku, w którym mieszkał w okresie od sierpnia do listopada 1924 roku[5].
Dom Pigita w Moskwie edytuj
Fatalne mieszkanie z Mistrza i Małgorzaty znajdowało się w domu nr 302-A przy ulicy Sadowej. Numer jest fikcyjny – żaden z budynków przy Sadowej nigdy nie miał takiego adresu. Kreacja miejsca miała podkreślić nierealność świata (podobnie jak fikcyjny numer 412 oddziału milicji, który wydał paszport kijowskiemu wujowi Berlioza – Maksymilianowi Andrejewiczowi Popławskiemu). Być może liczba 302 jest zaszyfrowanym numerem domu, w którym rzeczywiście mieszkał Bułhakow: (3 + 2) × 2 = 10[5].
Dom Pigita jest secesyjną kamienicą wzniesioną w latach 1902–1903. Autorami projektu byli architekci Edmund Judycki i Antonin Miłkow, właścicielem terenu – mecenas i założyciel fabryki tytoniu „Dukat” – Ilja Pigit. Pokoje były wynajmowane przez uczelnię Wyższe Kursy dla Kobiet w Moskwie (Московские высшие женские курсы) oraz prywatnie lekarzom i artystom. W domu urządzono również warsztaty plastyczne i artystyczne. Po nacjonalizacji w 1918 roku kamienicę częściowo przekazano komunie robotników drukarni Iwana Maszystowa. W okresie międzywojennym do pokoi meldowano robotników drukarni. Apartamenty przekształcono na mieszkania komunalne. Największa gęstość zamieszkania przypadła na koniec drugiej wojny światowej – w 1944 roku w kamienicy mieszkały 744 osoby. W latach sześćdziesiątych, na fali likwidacji mieszkań komunalnych, część lokatorów przesiedlono, pod koniec lat siedemdziesiątych mieszkało tu 355 osób – liczba lokatorów i mieszkań zmniejszała się przez następne dekady. Współcześnie fasadowa część budynku zajęta jest przez biura i organizacje. W mieszkaniu nr 50 w 2007 roku otworzono Muzeum M.A. Bułhakowa[6].
Oprócz powieści Mistrz i Małgorzata byt mieszkańców domu na Sadowej został opisany przez Bułhakowa w opowiadaniach Dom numer 13, Psalm, Jezioro samogonu, Wspomnienie... i in.[5]
Fatalne mieszkanie edytuj
Jak wspominała pierwsza żona Bułhakowa, Tatjana Łappa, wejścia do siedmiu lub ośmiu pokoi mieszkania nr 50 były rozmieszczone po obu stronach długiego korytarza. Kuchnia była wspólna. Brakowało łazienki z wanną i zapasowego wejścia. Pokój Bułhakowów był czwarty od wejścia, jasny, z dwoma oknami. Według Łappy działy się w mieszkaniu niewyobrażalne rzeczy. W odróżnieniu od mieszkania nr 50 apartamenty nr 34 miały przedpokój i pięć pokoi. Właśnie ten układ opisał Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie[5].
Na łamach powieści fatalne mieszkanie stopniowo zaczyna żyć własnym życiem (ten chwyt pisarski Bułhakow stosował i w innych swoich dziełach), rozwija się i wypiera człowieka[4]:
Czasami mieszkanie odpowiadało na telefon, niekiedy skrzypiącym, innym zaś razem nosowym głosem, od czasu do czasu ktoś otwierał okno. Więcej nawet, zdarzało się, że z mieszkania dobiegały dźwięki patefonu. A tymczasem za każdym razem, kiedy je odwiedzano, dokładnie nikogo tam nie było. Tak, mieszkanie numer pięćdziesiąt rozrabiało, i nic na to nie można było poradzić.
numer pięćdziesiąt (tł. I. Lewandowska, W. Dąbrowski)
Lokatorzy edytuj
Według wspomnień Łappy lokatorzy spod numeru 50 w większości byli robotnikami. W pierwszym od wejścia pokoju mieszkał pewien komunista, w następnym – milicjant z żoną. Po drugiej stronie korytarza mieszkała Annuszka Goriaczewa – pierwowzór Annuszki „Gangreny” z Mistrza i Małgorzaty – ze swoim synem, którzy nadużywali alkoholu, wskutek czego wybuchały kłótnie i awantury. W apartamentach nr 34 w dwóch pokojach mieszkali finansista Artur Borisowicz Manasiewicz z małżonką, w trzecim – ich służba, w czwartym – Aleksandra Nikołajewna Kibiel z synem Wowką, który został pierwowzorem opowiadania Psalm, w piątym początkowo mieszkał syn Manasiewcza – pisarz Władimir Arturowicz Lowszyn (Manasiewcz). Po wyprowadzce Lowszyna jego pokój zajmowali Bułhakow z żoną. W mieszkaniu nr 50 z Mistrza i Małgorzaty mieszka inteligencja partyjna: Lichodiejew i Berlioz[5].
Dom Tołstoja w Petersburgu edytuj
Zdaniem krytyczki sztuki i kulturoznawczyni Mariny Kołotiło innym prawdopodobnym pierwowzorem fatalnego mieszkania może być Dom Tołstoja w Petersburgu, o którym krążyły lokalne legendy i w którym Bułhakow zatrzymywał się u swoich krewnych podczas swoich wizyt w północnej stolicy. Mieszkanie w Domu Tołstoja miało numer 660 (cyfra 6 z przodu oznaczała piętro). Swoje wywody Kołotiło oparła na analogiach: mieszkanie w Mistrzu i Małgorzacie miało numer 50, siedem pokoi i znajdowało się na piątym piętrze – petersburskie fatalne mieszkanie miało numer 60, osiem pokoi i mieściło się na szóstym piętrze. Podobnie jak w powieści z tołstojowskiego mieszkania w czasach terroru znikali ludzie[7].
Przypisy edytuj
- ↑ A. Chudzińska-Parkosadze, Z rozważań nad zagadnieniami czasoprzestrzeni w powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”, „Literaturoznawstwo i Kulturoznawstwo”, 15 (2013) nr 1, s. 239.
- ↑ М.А. Булгаков, Избранные произведения в двух томах, T.1, Белая гвардия, Мастер и Маргарита. Романы, s. 348–357.
- ↑ М.А. Булгаков, Избранные произведения в двух томах, T.1, Белая гвардия, Мастер и Маргарита. Романы, s. 593–608.
- ↑ a b Д. Кирсанова, Москва и Ершалаим в романе М.А. Булгакова „Мастер и Маргарита”, Ч. 2, Образ Дома в романе М.Булгакова „Мастер и Маргарита”. По материалам московских и ершалаимских глав.
- ↑ a b c d e Нехорошая квартира, Булгаковская энциклопедия.
- ↑ Дом на Большой Садовой, Государственное бюджетное учреждение культуры города Москвы „Музей М.А. Булгакова” (ГБУК г. Москвы „Музей М.А. Булгакова”).
- ↑ М.Н. Колотило, Толстовский дом. Люди и судьбы, s. 274–276.
Bibliografia edytuj
- Булгаков М.А., Избранные произведения в двух томах, T.1, Белая гвардия, Мастер и Маргарита. Романы, Минск 1990. ISBN 5-340-00838-X.
- Дом на Большой Садовой, Государственное бюджетное учреждение культуры города Москвы „Музей М.А. Булгакова” (ГБУК г. Москвы „Музей М.А. Булгакова”).
- Кирсанова Д., Москва и Ершалаим в романе М.А. Булгакова „Мастер и Маргарита”, Ч. 2, Образ Дома в романе М.Булгакова „Мастер и Маргарита”. По материалам московских и ершалаимских глав.
- Колотило М.Н., Толстовский дом. Люди и судьбы, Санкт-Петербург 2010. ISBN 978-5-98361-119-1.
- Нехорошая квартира, Булгаковская энциклопедия.
- Chudzińska-Parkosadze A., Z rozważań nad zagadnieniami czasoprzestrzeni w powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”, „Literaturoznawstwo i Kulturoznawstwo”, 15 (2013) nr 1, s. 239–251. ISSN 1509-1619.