Miklós Nyiszli
Miklós Nyiszli (ur. 17 czerwca 1901 w Somlyo, obecnie Şimleu Silvaniei, zm. 5 maja 1956 Oradea) – rumuński Węgier żydowskiego pochodzenia, lekarz antropolog.
| Data i miejsce urodzenia |
17 czerwca 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
lekarz antropolog |
Wczesne lata i nauka edytuj
Urodził się w Siedmiogrodzie – terytorium węgierskim od 1920 roku należącym do Rumunii. W Rumunii ukończył szkołę podstawową i gimnazjum, a następnie rozpoczął studia medyczne w Klużu (Kolozsvár). Po pierwszym roku studiów przeniósł się do Niemiec i podjął studia medyczne na uniwersytecie w Kilonii, które kontynuował i ukończył we Wrocławiu[1] (Breslau) w 1930. Po uzyskaniu tytułu doktora medycyny powrócił do Rumunii, gdzie rozpoczął prywatną praktykę lekarską. W 1940 na podstawie traktatu rumuńsko-węgierskiego znalazł się na terytorium Węgier.
Więzień Auschwitz edytuj
W czasie II wojny światowej, po zajęciu Węgier przez III Rzeszę, wiosną 1944 wraz z rodziną (żoną Małgorzatą i córką Zuzanną) został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W czasie selekcji na rampie w Birkenau, on, jego żona i córka zostali skierowani do pracy w obozie. Dr Nyiszli został oznaczony numerem A-8450[2]. Dzięki swej specjalizacji w zakresie medycyny sądowej oraz studiom w Niemczech i doskonałej znajomości języka został zatrudniony przez doktora Josefa Mengele jako specjalista od przeprowadzania sekcji zwłok. Ponadto do jego obowiązków należała opieka lekarska nad więźniarską i esesmańską obsługą komór gazowych i krematoriów. Na zlecenie doktora Mengele dokonywał autopsji zwłok bliźniąt i karłów, które były przedmiotem eksperymentów pseudomedycznych „Anioła Śmierci”. Będąc zakwaterowany w budynku krematorium I (II) w Birkenau Nyiszli miał wgląd w największą tajemnicę obozu – masowych mordów tysięcy ludzi (głównie Żydów) w komorach gazowych. Był także świadkiem słynnego buntu w Sonderkommando w październiku 1944 roku[3]. W styczniu 1945 został ewakuowany z Auschwitz, 5 maja 1945 w obozie Ebensee doczekał wyzwolenia przez Amerykanów.
Po wojnie edytuj
Po wyzwoleniu Miklós Nyiszli wrócił do Rumunii, gdzie ponownie podjął się pracy lekarza. Kilka miesięcy później powróciły jego żona i córka, wyzwolone w Bergen-Belsen. W październiku 1947 Nyiszli zeznawał w sprawie IG Farbenindustrie, wchodzącej w skład procesów norymberskich.
W ostatnich latach życia Miklós Nyiszli chorował. 5 maja 1956 zmarł na zawał serca.
Wspomnienia edytuj
Wkrótce po wojnie Nyiszli spisał swoje obozowe wspomnienia, opublikowane w 1946 w języku węgierskim w książce Orvos voltam Auschwitzban. Wspomnienia te doczekały się przekładów na wiele języków. W Polsce po raz pierwszy ukazały się w 1966 jako Pracownia doktora Mengele[4]. Kolejne wydania miały już tytuł Byłem asystentem doktora Mengele.
Przypisy edytuj
- ↑ Miklós Nyiszli [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2023-05-27] (pol.).
- ↑ Marius Turda, The ambiguous victim: Miklós Nyiszli's narrative of medical experimentation in Auschwitz-Birkenau, „Historein: A Review of the Past and Other Stories”, 14 (1), 2014, s. 43–58, DOI: 10.12681/historein.232, PMID: 25821395, PMCID: PMC4374105 [dostęp 2023-01-29].
- ↑ Miklós. Nyiszli, Byłem asystentem doktora Mengele : wspomnienia lekarza z Oświęcimia, Oświęcim: Frap-Books, 2010, ISBN 978-83-921567-4-1, OCLC 802152184 [dostęp 2023-01-29].
- ↑ Pracownia doktora Mengele: wspomnienia lekarza z Oświęcimia, tł. Tadeusz Olszański, Czytelnik, Warszawa 1966.
Bibliografia edytuj
- Miklós Nyiszli: Byłem asystentem doktora Mengele: wspomnienia lekarza z Oświęcimia. Tadeusz Olszański (tł.). Oświęcim: Frap-Books, 2000. ISBN 83-906992-6-5.