Nikołaj Iwanow (historyk)

Nikołaj Iwanow (także: Mikołaj Iwanow, biał. Мікола Іваноў; ur. 30 grudnia 1948 w Brześciu) – były radziecki dysydent pochodzenia białoruskiego, profesor nauk humanistycznych (2016) oraz profesor nadzwyczajny historii Polski na Uniwersytecie Opolskim. Najbardziej znany z prac i wypowiedzi na temat operacji polskiej NKWD dokonanej w latach 1937–1938 na podstawie Rozkazu Nr 00485 Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych Nikołaja Jeżowa.

Nikołaj Iwanow

Państwo działania	ZSRR Polska
Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1948 Brześć
profesor nadzwyczajny nauk humanistycznych
Specjalność: historia Polski
Alma Mater	Białoruski Uniwersytet Państwowy
Doktorat	1977 Białoruski Uniwersytet Państwowy
Habilitacja	1989 Uniwersytet Wrocławski
Profesura	2016
Uczelnia	Uniwersytet Opolski
Odznaczenia

Życiorys

Wykształcenie, działalność naukowa i zawodowa

W 1971 r. został absolwentem Białoruskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Mińsku. W 1977 r. uzyskał tam stopień doktora. W latach 1973–1985 pracował kolejno jako doktorant, asystent i starszy naukowiec w Instytucie Historii Akademii Nauk Białoruskiej SRR w Mińsku. W 1989 r. habilitował się. Od 1978 r. okresowo zatrudniany był w Polsce, głównie na Uniwersytecie Wrocławskim (w ramach polsko-radzieckiej współpracy naukowej).

W latach 1970–1971 pracował jako dziennikarz w Rozgłośni Radia Białoruskiego w Mińsku. Od 1971 do 1973 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową w Armii Radzieckiej.

Obecnie pracuje w Zakładzie Historii Najnowszej Instytutu Historycznego Uniwersytetu Opolskiego oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Wcześniej był zatrudniony na Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmuje się badaniem historii mniejszości polskiej w ZSRR (szczególnie w okresie stalinizmu).

W 2015 jego książka pt. Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938 została nominowana do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego.

Nikołaj Iwanow na promocji wystawy IPN-u „Operacja (anty)polska NKWD 1937–1938” (2017)

Obecnie profesor tytularny, pracujący na Uniwersytecie Opolskim. Mieszka w podwrocławskich Obornikach Śląskich. W latach 1989–2004 redaktor (editor-broadcaster) Radio Wolna Europa – Radio Swoboda w Monachium i Pradze. Pracował w redakcjach białoruskiej i północno-kaukaskiej. Autor ponad 100 prac naukowych i setek publicystycznych wydanych w Polsce, Rosji, na Białorusi, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Finlandii, Izraelu i na Ukrainie. Za pracę Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939 został uhonorowany wieloma polskimi i międzynarodowymi nagrodami, wśród których znalazły się m.in.: nagroda „Polityki” i nagroda imienia prezydenta Edwarda Raczyńskiego (Londyn). Wykładał i wygłaszał odczyty na Uniwersytecie Stanforda, paryskiej Sorbonie, Uniwersytecie Londyńskim i Uniwersytecie w Jerozolimie. Wysoko oceniona jest również jego ostatnia książka Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina (nagroda „Przeglądu Wschodniego”).

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (2012)

Działalność polityczna

W latach 70. był związany z kolportującym wydawnictwa niezależne środowiskiem opozycyjnym z Moskwy. Na przełomie 1979 i 1980 r. był uczestnikiem formowania Grupy Młodych Socjalistów w ZSRR.

Autor „Odezwy Komitetu założycielskiego wolnych związków zawodowych w ZSSR” na I Zjazd „Solidarności”, która doprowadziła do powstania słynnego Posłania do ludzi pracy Europy Wschodniej. W latach 1981–1989 jako jedyny obywatel sowiecki był aktywnym działaczem podziemnej „Solidarności”, autor dziesiątków artykułów w wydawnictwach drugiego obiegu, głównie w „Biuletynie Dolnośląskim” i „Solidarności Walczącej”. Pod pseudonimem „Polak z-za Buga” drukował się również w paryskiej „Kulturze”. W 1984 zamieszkał w Polsce, gdzie ożenił się z wrocławską działaczką „Solidarności” i współpracował z Solidarnością Walczącą Kornela Morawieckiego. W 1989 r. nawiązał współpracę z Radiem Wolna Europa – przez piętnaście lat pracował w jego sekcjach białoruskiej i kaukaskiej.

20 maja 1990 r. doprowadził do powołania organizacji społecznej Stowarzyszenie „Straż Mogił Polskich na Wschodzie”, zajmującej się wyszukiwaniem, dokumentowaniem i upamiętnianiem miejsc martyrologii Polaków i innych obywateli polskich na Wschodzie. W 1991 r. organizacja ta ustawiła jeden z pierwszych swoich krzyży w Kuropatach pod Mińskiem, miejscu kaźni dokonanych przez NKWD w latach 1937–1941, w tym jedno z miejsc przeprowadzenia zbrodni katyńskiej.

Honorowy członek „Związku Polaków na Białorusi”. Założyciel wrocławskiego oddziału „Wspólnoty Polskiej”. Wiceprezes oddziału przez dwie kadencje. Od roku 2009 przewodniczący zarządu Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą”.

Publikacje

Książki:

• Polacy w Związku Radzieckim w latach 1921–1939, Wrocław 1990;
• Pierwszy naród ukarany: Polacy w Związku Radzieckim w latach 1921–1939, Warszawa–Wrocław 1991;
• (red.) Białoruś: trudna droga do demokracji, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław 2006;
• Powstanie Warszawskie widziane z Moskwy, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010 (jako Nikołaj Iwanow);
• Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Znak Horyzont, Kraków 2014 (jako Nikołaj Iwanow);
• Ludzie Kremla nad Wisłą. Ideowcy czy zdrajcy?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023, ISBN 978-83-08-08073-3;

Artykuły:

• Oświata w warunkach polskiej sowieckiej autonomii w ZSRS w latach 1925–1939. „Rocznik SNPL”. 17, s. 73–97, 2017. (pol.). 

Bibliografia

• Prof. dr hab. Nikołaj Iwanow, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-05-30] .
• Dorota Wodecka-Lasota: Władimir Wysocki w ratuszu. Gazeta Wyborcza (oddział opolski), 18.06.2007. [dostęp 2020-05-30].
• Sylwetka na stronie Uniwersytetu Opolskiego. Uniwersytet Opolski. [dostęp 2020-05-30].
• Dane na stronie Bazy Wiedzy Uniwersytetu Opolskiego [dostęp 2023-05-20]

Linki zewnętrzne

• Biuletyn Informacji Bibliotecznych i Kulturalnych. [dostęp 2020-05-30].