Wikipedia

Minuskuł 69 (Gregory-Aland)

grecki manuskrypt Nowego Testamentu

Minuskuł 69 (wedle numeracji Gregory–Aland), δ 505 (von Soden)[1] – rękopis Nowego Testamentu pisany minuskułą na pergaminie i papierze w języku greckim z XV wieku. Kolejność ksiąg Nowego Testamentu jest nietypowa, występują pozabiblijne dodatki. Niektóre partie kodeksu zostały utracone. Tekst Ewangelii reprezentuje cezarejską tradycję tekstualną, tekst Dziejów i Listów powszechnych reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną. Kodeks zawiera pozabiblijne dodatki. Skryba był nieuważny.

Codex Leicester
Ilustracja
Początek Ewangelii Marka
Data powstania

XV wiek

Rodzaj

Kodeks minuskułowy

Numer

69

Zawartość

Nowy Testament

Język

grecki

Rozmiary

37,8 × 27 cm

Typ tekstu

cezarejski/bizantyński

Kategoria

III, V

Miejsce przechowywania

Leicester

Multimedia w Wikimedia Commons

Rękopis od 1640 przechowywany jest w Leicesterze. Od XVIII wieku jego tekst cieszy się zainteresowaniem wśród krytyków tekstu i cytuje się go we wszystkich krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Dostępny jest w formie zdigitalizowanej.

Opis rękopisu edytuj

Kodeks zawiera tekst Nowego Testamentu na 213 kartach (37,8 cm na 27 cm)[2]. Karty ułożone zostały w kwaterniony, po pięć zgiętych w połowie karty w jednym foliale. Każdy z foliałów został ponumerowany. W numeracji zastosowano wczesne cyfry arabskie[3]. Niektóre partie rękopisu zostały utracone (Mt 1,1-18,15; Dz 10,45-14,17; Jd 7-25; Ap 19,10-22,21)[4].

Rękopis częściowo jest pisany na pergaminie (91 kart), częściowo na papierze (122 kart). Zazwyczaj po dwóch pergaminowych kartach następuje papierowa. Papier jest bardzo słabej jakości[4]. Ze względu na niską jakość papieru cztery karty pisane są tylko z jednej strony[5].

Kolejność nowotestamentowych ksiąg jest nietypowa. Na początku zostały umieszczone Listy Pawła (Hbr na końcu), po których następują Dzieje Apostolskie, Listy powszechne, Apokalipsa i Ewangelie[6]. Rękopis zawiera ponadto pozabiblijne dodatki, jak Credo siedmiu soborów (folio 159v), Życie apostołów (f. 160v), Granice Pięciu Patriarchatów (f. 161r)[7].

W Dziejach Apostolskich tekst przeskakuje bezpośrednio z 10,45 do 14,17, co sprawia wrażenie, że kopista nie miał świadomości istnienia luki. Tekst Ap 18,7-19,10 zachował się we fragmentarycznym stanie[8].

Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 37-38 linijek w kolumnie[2]. Nagłówki ksiąg biblijnych oraz inicjały rozpoczynające księgę biblijną pisane są na czerwono[6]. Stosuje przydechy i akcenty, jednak często błędnie. Skryba pisał niestarannie, litera ε przypomina α i nie zawsze wiadomo, jaką literę skryba miał na myśli[4]. Jednak liczne noty marginalne pisane są kształtnymi literami[8]. Bruce M. Metzger był zdania, że skryba pisał piórem sporządzonym z trzciny[4].

Imię Ιησους (Jezus) jest pisane pełną formą aż do J 21,15, gdzie po raz pierwszy pojawia się skrót ις, odtąd co jakiś czas stosowany[4].

W całym rękopisie naliczono 1129 błędów itacyzmu, stosuje nietypowe formy gramatyczne[9]. Scrivener naliczył 74 opuszczeń w tekście spowodowanych błędem homoioteleuton. Zdaniem Scrivenera odpowiedzialność za te opuszczenia ponosi sam skryba, który niezbyt uważnie kopiował[4].

Tekst ksiąg dzielony jest według κεφαλαια (rozdziały), których numery umieszczono na marginesach tekstu. W górnym marginesie umieszczono τιτλοι (tytuły) dla owych rozdziałów. Przed każdą z ewangelii umieszczone zostały listy κεφαλαια (spis treści). W Ewangeliach brakuje podziału według krótszych Sekcji Ammoniusza z odniesieniami do Kanonów Euzebiusza[8]. Według umieszczonych na końcu ksiąg kolofonów Ewangelia Mateusza napisana została w języku hebrajskim, Ewangelia Marka w łacińskim, a Ewangelia Łukasza w greckim[6].

Tekst edytuj

 
Początek Listu do Rymian

Charakter tekstualny edytuj

W tekście czterech Ewangelii reprezentuje rodzinę Ferrara, jedną z rodzin cezarejskiej tradycji tekstualnej. I pomimo późnej daty jest jednym z lepszych reprezentantów grupy[4]. Tekst pozostałych ksiąg Nowego Testamentu ma odmienne pochodzenie[10]. Ferrar sądził, że tekst czterech Ewangelii został skopiowany z minuskułu 13[11]. W Listach Pawła jest bliski dla minuskułu 462. W Listach powszechnych Wachtel wyliczył 10-20% niebizantyńskich wariantów[12]. Tekst Apokalipsy reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną, ale zawiera wielką liczbę unikalnych wariantów, w bliskiej relacji do kodeksu 046 i 61[13].

Kurt i Barbara Aland dali mu następujący profil tekstualny w Ewangeliach: 1341 631/2 22² 50s; w Dziejach: 631 191/2 5² 8s; w Listach powszechnych: 641 111/2 9² 5s; w Listach Pawła: 1541 421/2 35² 17s. Dla Apokalipsy Alandowie nie sporządzili profilu[14]. 1 oznacza zgodność z tekstem bizantyńskim, 1/2 oznacza, ile razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim oraz „oryginalnym”[a], 2 oznacza zgodność z tekstem „oryginalnym”, S oznacza, ile ma sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)[15]. W oparciu o ten profil Alandowie zaklasyfikowali tekst Listów Pawła do Kategorii III. W pozostałych księgach Nowego Testamentu zaliczyli do kategorii V[14], co oznacza, że reprezentuje tam tekst bizantyński[16]. Niezrozumiałym jest zaklasyfikowanie tekstu Ewangelii do V kategorii, jako że tekst ten reprezentuje rodzinę Ferrara, a profil jest bliski dla innych rękopisów tej grupy[12].

Warianty tekstualne edytuj

Tekst Pericope adulterae (Jan 7,53-8,11) umieszczony został w Ewangelii Łukasza, za 21,38, tekst Mt 17,2b-3 (znaki czasu) został opuszczony, Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) umieszczony został w Ewangelii Mateusza, za Mt 26,39[6].

Względem innych rękopisów rodziny Ferrara wyróżnia się w następujących miejscach:

W Mateuszu 18,15 zawiera dodatek σου και αυτου μονου (ciebie i jego tylko)[17].

W Mateuszu 19,6 zawiera wariant ουκετι (nigdy) zamiast ουκ ετι (jeszcze nie)[18].

W Łukaszu 11,25 stosuje inną kolejność słów niż pozostałe rękopisy grupy[19].

W Jana 4,5 przekazuje wariant Σιχαρ zamiast Συχαρ[20].

Inne warianty:

W 2 Kor 11,17 przekazuje wariant ανθρωπον (człowieka) zamiast κυριον (Pana)[21].

Zobacz więcej w artykule Rodzina Ferrara (f13), w sekcji Warianty tekstowe charakterystyczne dla grupy.

Historia edytuj

Johann Jakob Wettstein[22] i James Rendel Harris[23] datowali rękopis na wiek XIV[8]. Gregory datował go na wiek XV[6]. Obecnie jest datowany przez INTF na wiek XV[2][24]. Rendel Harris sugerował, że rękopis powstał w Konstantynopolu[6]. Skryba miał na imię Emmanuel, pochodził z Konstantynopola, w drugiej połowie XV wieku przeniósł się do Anglii, gdzie zajmował się kopiowaniem tekstów biblijnych oraz starożytnych klasyków[4][12]. Rękopis został podarowany dla George’a Neville’a, arcybiskupa Yorku (1465–1472)[4]. Dlatego obecnie się przypuszcza, że rękopis powstał w Anglii w latach 1465-1472[12].

Po śmierci Neville’a należał do Richarda Brinkleya (lub Brinkeleya), który nabył go prawdopodobnie od franciszkanów w Cambridge (podobnie jak minuskuł 61). Później kodeks należał do Williama Charka (albo Charca), wspomnianego w nocie marginalnej minuskułu 61[8]. Chark żył w czasach Elżbiety I i jest odpowiedzialny za dodanie szeregu not marginalnych[4]. Następnie jego właścicielem był Thomas Hayne, który w 1645 podarował go dla biblioteki w Leicesterze[6] (według Metzgera w 1640)[4]. Obecnie przechowywany jest w Leicestershire Record Office (Cod. 6 D 32/1) w Leicesterze[2].

Rękopis był badany przez wielu krytyków tekstu. John Mill skolacjonował rękopis w 1671 (nadał mu siglum L). John Jackson oraz William Tiffin po raz kolejny skolacjonowali jego tekst i przesłali wykaz wariantów dla Wettsteina za pośrednictwem César de Missy. Wettstein jako pierwszy odnotował podobieństwo do kodeksu 13[25]. Rękopis był badany również przez Edwarda Gee[22]. Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Wettstein[22]. Następnie rękois był badany przez: Tregellesa (1852), Scrivenera (1855), Abbotta, Rendel Harrisa (1887)[6], M. R. Jamesa (1904, 1911), H. L. Graya (1929), Williama Hatcha[4]. Herman C. Hoskier skolacjonował tekst Apokalipsy[26], Jacob Geerlings badał tekst Ewangelii Jana i jego relację do innych rękopisów rodziny Ferrara[27]. Rękopis badał również J. N. Birdsall[28].

Jest cytowany w krytycznych wydaniach Novum Testamentum Graece Nestle-Alanda (NA27)[29].

  •  
    Folio 161 recto „Granice Pięciu Patriarchatów”
  •  
    Folio 161 verso „Granice Pięciu Patriarchatów”

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ „Oryginalny” oznacza tekst według rekonstrukcji Alandów, tj. tekst 26 lub 27 wydania Nestle-Alanda (tekst obu tych wydań jest identyczny).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 50.
  2. ↑ a b c d K. Aland, M. Welte, B. Köster, K. Junack: Kurzgefasste Liste der griechischen Handschriften des Neues Testaments. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 1994, s. 49.
  3. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877, s. 11.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Bruce M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography. Oxford: Oxford University Press, 1981, s. 138.
  5. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. VI.
  6. ↑ a b c d e f g h C. R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J. C. Hinrichs, 1900, s. 144–145.
  7. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877, s. 62–65.
  8. ↑ a b c d e F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: 1894, s. 202-203.
  9. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. IX.
  10. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 87, 88. ISBN 978-0-19-516122-9.
  11. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. Dublin - London: 1877, s. XLIII.
  12. ↑ a b c d R. Waltz (2007), Codex Leicestrensis, Encyclopedia of Textual Criticism [dostęp 2013-04-14].
  13. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 88. ISBN 978-0-19-516122-9.
  14. ↑ a b K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 129. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  15. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 107. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  16. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 106. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  17. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. 60.
  18. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. 62.
  19. ↑ NA27, s. 197.
  20. ↑ NA27, p. 255.
  21. ↑ NA26, p. 488.
  22. ↑ a b c Johann Jakob Wettstein: Novum Testamentum Graecum editionis receptae cum lectionibus variantibus codicum manuscripts. T. 1. Amsterdam: Ex Officina Dommeriana, 1751, s. 53. [dostęp 2012-06-06]. (łac.).
  23. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877.
  24. ↑ Handschriftenliste. [w:] INTF [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2013-02-26].
  25. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels by the late William Hugh Ferrar. T. K Abbott. Dublin: Macmillan & Co., 1877, s. IV.
  26. ↑ H. C. Hoskier, Concerning the Text of the Apocalypse: Collation of All Existing Available Greek Documents with the Standard Text of Stephen’s Third Edition Together with the Testimony of Versions, Commentaries and Fathers. (London: Bernard Quaritch, Ltd., 1929), t. I, s. 27, t. II, s. 289-292. (jako r).
  27. ↑ Jacob Geerlings. Family 13 – The Ferrar Group: The Text According to Matthew, Studies and Documents 19, 1961.
  28. ↑ J. K. Elliott: A Bibliography of Greek New Testament Manuscripts. Cambridge: Cambridge University Press, 1989, s. 89. ISBN 0-521-35479-X.
  29. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

  • Handschriftenliste. [w:] INTF [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2013-02-26].
  • Kodeks 69 (GA). [w:] CSNTM [on-line]. [dostęp 2013-04-14]. – zdigitalizowana forma kodeksu
  • R. Waltz, Codex Leicestrensis, Encyclopedia of Textual Criticism (2007) [dostęp 2013-04-14]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Minuskuł_69_(Gregory-Aland)&oldid=72296516”