Mleczaj wełnianka
Mleczaj wełnianka (Lactarius torminosus (Schaeff.) Gray) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mleczaj wełnianka |
| Nazwa systematyczna | |
| Lactarius torminosus (Schaeff.) Gray Nat. Arr. Brit. Pl. 1: 623 (Londyn, 1821) | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie i Azji | |
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Takson ten został zdiagnozowany taksonomicznie po raz pierwszy przez Jacoba Schaeffera (jako Agaricus torminosus) w 1774 r. Do rodzaju Lactarius został przeniesiony przez Samuela Graya w „A Natural Arrangement of British Plants” z 1821 r. Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus torminosus Schaeff. 1774
- Galorrheus torminosus (Schaeff.) P. Kumm. 1871
- Lactaria torminosa (Schaeff.) Pers. 1797
- Lactarius torminosus var. sublateritius Kühner & Romagn. 1954
- Lactifluus torminosus (Schaeff.) Kuntze 1891
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1888 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: bedłka wełniana, bawełnianka, bawełnica, bedłka rydzowa, jelonek, rydz koński, rydz kosmaty, wełnianka, mleczaj wełniasty[3]. Niektóre nazwy regionalne: rydz fałszywy, rydz koński, rydz kosmaty, rydz dziki, rydz psi, nibyrydzyk, bawełnianka, wełniak, kosmal, kudłatka, włosianka[4].
Morfologia edytuj
Średnicy 4–10 (do 15) cm, z centralnym wgłębieniem, pokryty filcowatą skórką, która podczas dużej wilgotności powietrza staje się nieco lepka. Brzeg kapelusza jest przeważnie podwinięty, pokryty zwisającymi z niego wełnistymi kosmkami[5]. Kolor kapelusza cielistoróżowy, brązowoczerwony, w starszych okazach płowieje do pomarańczowoochrowego[6].
Blaszkowy, blaszki barwy jasnokremowej lub białe, o gładkich ostrzach, gęsto rozstawione (ze śródblaszkami), nieco zbiegające na trzon[5].
Cylindryczny, o długości 4–8 cm i średnicy ok. 1,2 cm, barwy jasnoróżowej, ochroworóżowej lub biały, u młodych owocników pełny, potem pusty w środku[5].
Zbudowany z kulistawych komórek, które powodują jego specyficzną kruchość i nieregularny przełam. Biały, twardy, o owocowej lub terpentynowej woni i ostrym, piekącym smaku[5]. Pod działaniem FeSo4 staje się szarożółtawy[7].
Początkowo wypływa obficie. Jest białe i nie zmienia barwy na powietrzu, Silnie piecze na języku i w gardle[7].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników kremowy. Zarodniki szeroko rlipsoidalne o rozmiarach 7–9 (10) × 6–7 μm. Na powierzchni posiadają niskie, ale wyraźne brodawki połączone niepełną siateczką. Podstawki mają rozmiar 40–48 × 7–9 μm. Wąskowrzecionowate pleurocystydy mają rozmiar 30–80 × 6–8 μm, cheilocystydy są mniejsze i dość liczne. Skórka zewnętrzna w kapeluszu zbudowana jest z wąskich strzępek o nieco śluzowaciejących ścianach[7].
Występowanie i siedlisko edytuj
Jest rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego[4]. Występuje także w Australii[8]. W Polsce jest pospolity[3].
Rośnie w lasach i parkach w obecności brzóz, z którymi tworzy mikoryzę. Można go spotkać na piaszczystych lub gliniastych, kwaśnych glebach, zazwyczaj w towarzystwie mchów[6]. W Polsce wytwarza owocniki od lipca do listopada[3].
Znaczenie edytuj
W większości krajów Europy uważany jest za grzyb trujący. W stanie surowym zawiera on substancje, które mogą powodować nudności, wymioty lub biegunkę[9][6]. Po dłuższym gotowaniu i odlaniu wody traci własności trujące, jednak nadal nie nadaje się do spożycia, gdyż jego ostry smak przechodzi w gorycz. W niektórych krajach Europy Północnej i Wschodniej grzyby te po przegotowaniu i odlaniu wody kisi się w beczkach, podobnie jak kapustę. Takie przygotowanie pozbawia je ostrego smaku i nadają się do spożycia, w krajach skandynawskich są nawet uważane za bardzo smaczne[10]. Opracowana dla FAO lista podaje, że mleczaj wełnianka jest uważany za grzyb jadalny w Bułgarii, na Białorusi, Ukrainie i w Rosji[11].
Jest czasami atakowany przez pasożytniczego grzyba Hypomyces lateritius[12].
Gatunki podobne edytuj
Jest bardzo podobny do jadalnego rydza (Lactarius deliciosus), jednak owłosienie i piekący smak łatwo pozwalają go od niego odróżnić. Podobne, wełniste owłosienie i piekący smak ma mleczaj piekący (Lactifluus bertillonii ), jednak jest od mleczaja wełnianki znacznie jaśniejszy. Podobny i również mający ostry smak jest też mleczaj najostrzejszy (Lactarius acerrimus), ale ma on blaszki widelcowato połączone, a po uszkodzeniu przebarwia się na brązowo[9].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ a b c d Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 426. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b c Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Alina Skirgiełło: Mleczaj (Lactarius). Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), mleczaj (Lactarius). Kraków: PWN, 1998. ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-12-16].
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Eric Boa: Wild edible fungi : A global overview of their use and importance to people. FAO, 2004, seria: Non-wood Forest Products 17. ISBN 92-5-105157-7.
- ↑ Günter R.W. Arnold: Gigantische Askosporen bei Peckiella lateritia (Fr.) Maire. In: Hermann Jahn (Hrsg.): Westfälische Pilzbriefe. Band 7, 1968