Mniszek (Słowacja)
Mniszek, Mniszek nad Popradem[6] (słow. Mníšek nad Popradom) – wieś (obec) na Słowacji, w północnej części Gór Lubowelskich (Ľubovnianska vrchovina), w powiecie Stara Lubowla, w kraju preszowskim.
 Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Peter Žemba[1] |
| Powierzchnia |
17,79[2] km² |
| Wysokość |
439[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 52[3] |
| Kod pocztowy |
065 22[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SL |
Położenie na mapie kraju preszowskiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 49°24′48″N 20°42′53″E/49,413333 20,714722 | |
| Strona internetowa | |
Położenie edytuj
Miejscowość położona jest w górzystym terenie na lewym brzegu Popradu, przy ujściu potoku Hranična[7] (do 1949 roku nosił nazwę Granastov) do granicznego tutaj z Polską Popradu. W większości zalesiony teren Mniszka nad Popradem pocięty jest dolinami kilku potoków i wznoszą się nad nim takie szczyty, jak: Petríkov vrch (932 m), Solowka (Soľovka, 828 m) i Nad Skalnou (819 m). Długość granicy z Polską na terenie wsi wynosi 17 km[8].
Przysiółki Mniszka to (do 1960 roku odrębne wsie): Pilchów (Pilhov), Pilchowczyk (Pilchovcik) położone są w części zachodniej, w pobliżu grzbietu granicznego (granica państwowa kieruje się tu grzbietem ku Eliaszówce) i nadpopradzkie Kacze (Kače), Międzybrodzie (Miedzibrodie) i obecnie opustoszała Krendzelówka (Krendžeľovka).
Historia edytuj
Pierwsze wzmianki o osadnictwie w tej okolicy pochodzą z 1293 roku[7]. Miała tu wtedy istnieć niewielka osada, zamieszkiwana przez zakon pustelniczy. Wykarczowali oni puszczę i uprawiali ziemię, aż w pierwszej ćwierci wieku XIV (1323) lokowana została na prawie wołoskim przyklasztorna osada pod nazwą Heremitoris (Heremita). Klasztor istniał do XVIII wieku. W latach 1412–1769 miejscowość znajdowała się w granicach Polski (starostwo spiskie).
Nazwa Mniszek pojawia się dopiero w 1786 roku. Od 1899 roku nosiła węgierską nazwę Popradremete. Natomiast od 1920[7] roku używana jest nazwa Mniszek nad Popradem.
W XIX wieku istniała tu huta żelaza (do 1867 roku), potem huta szkła (do 1875 roku) i tartak.
Jesienią 1918 roku Mniszek zajęło na krótko wojsko polskie.
W latach 1971–2007 znajdowało się tu polsko-słowackie drogowe przejście graniczne.
1 października 2015 został udostępniony most graniczny Piwniczna – Mniszek.
Herb edytuj
Herb wsi składa się z pięciu elementów, symbolizujących tworzące ją przysiółki i ich historię[8]:
- niebieska tarcza herbowa – symbol rzeki Poprad
- drzewo – symbolizuje zakonne początki osadnictwa w tej okolicy – było symbolem zakonu benedyktynów,atrybut św. Bonifacego,patrona Kacze.
- włócznia – atrybut św. Jerzego – patrona Plichowa
- złoty krzyż – symbolizuje Mniszek (nawiązanie do wezwania miejscowego kościoła), symbol chrześcijaństwa
- dwie gwiazdy – są symbolami tych części wsi, które nie miały swoich własnych pieczęci.
Herb przyjęty został w 1993 roku[9].
Zabytki edytuj
Główną atrakcją turystyczną Mniszka nad Popradem (nie licząc malowniczej okolicy) jest kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego, wzniesiony pod koniec XVIII wieku.
Wewnątrz kościoła znajdują się dwa cenne obrazy olejne: „Matka Boska Różańcowa” z 1883 roku i „Podwyższenie Krzyża” z 1869 roku. Ściany i sklepienie kościoła zdobią rzeźby w drewnie, pokryte polichromią[8].
Kultura edytuj
W Pilchowie i w Kačym jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[10].
Turystyka edytuj
– zielony: Mniszek nad Popradem – przełęcz pod Wysokim Gruniem – Ośli Wierch. Jest to tzw. szlak polskich kurierów, którym podczas II wojny światowej przechodzili granicę. 3.30 h, ↓ 3.10 h
Przypisy edytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-14]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 17,79S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. KSNG, 2013. s. 265. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ a b c Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny: przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2007, s. 194. ISBN 83-89188-65-1.
- ↑ a b c Oficjalna strona Mniszka nad Popradem. [dostęp 2010-04-30]. (słow.).
- ↑ Mníšek nad Popradom. Herb. [dostęp 2015-10-25].
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
Bibliografia edytuj
- B. Mościcki. "Beskid Sądecki i Małe Pieniny" Rewasz. Pruszków 2007.
- M. Orłowicz. "Ilustrowany przewodnik po Galicyi". Lwów 1914.
- "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych ziem słowiańskich". Tom VI.
Linki zewnętrzne edytuj
- Mniszek nad Popradem
- Mniszek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 555.