Moa
Moa (Dinornithiformes) – rząd wymarłych ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki nielotne, zamieszkujące Nową Zelandię począwszy od plejstocenu aż po XIV lub XV wiek.
| Dinornithiformes | |||
| Bonaparte, 1853 | |||
 Rekonstrukcja moa (Muzeum w Auckland w Nowej Zelandii) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd |
moa | ||
| Rodziny | |||
| |||
1. Dinornis novaezealandiae
2. Emeus crassus
3. Anomalopteryx didiformis
4. Dinornis robustus
Wymarły między rokiem 1300 a 1440 ± 20 lat[1]. Przed pojawieniem się człowieka jedynym naturalnym wrogiem był orzeł Haasta (Harpagornis moorei). Maorysi (którzy przybyli na Nową Zelandię z Polinezji między 1250 a 1300 r.) traktowali moa jako źródło mięsa, doprowadzając polowaniami do wymarcia tych ptaków[2].
Charakterystyka edytuj
Ptaki te charakteryzowały się następującymi cechami:
- szczątkowe skrzydła – posiadały jedynie jedną kość kończyny górnej, scapulocoracoid, powstały ze zrostu kości kruczej z łopatką (scapula)[2]
- bardzo duże rozmiary: wzrost do 3,6 m[3] (największe znane ptaki poza mamutakami z gatunku Vorombe titan[4]); samice znacznie większe od samców[5][2], samce były zwykle o połowę mniejsze, co stanowi ekstremalny przykład dymorfizmu płciowego u ptaków[2]
- masa do 250 kg[5]
- bezgrzebieniowce[6]
- masywne nogi o czterech palcach, z trzema palcami zwróconymi do przodu i jednym niewielkim z tyłu, często jedynie samą ostrogą[2]
- mała czaszka; sądząc po niewielkich oczodołach, miały słaby wzrok; dziób bardzo krótki[2]
- pokarm wyłącznie roślinny[2].
Systematyka edytuj
W XIX i XX wieku opisano wiele gatunków moa. Zainteresowanie zachodnich badaczy wzrosło, gdy w 1840 Richard Owen rozpoczął badania nad moa. Przez kolejne 8 lat nazwał 13 gatunków. W późniejszych latach opisywano kolejne gatunki; Walter Rothschild w 1907 w Extinct Birds wymienił ich aż 38. W XX wieku podjęto dalsze prace nad systematyką moa. Do badaczy tamtych czasów należeli między innymi Gilbert Archey, W.R.B. Oliver i Joel Cracraft. Wskutek postępujących badań nad różnorodnością zależną od miejsca występowania, dymorfizmu płciowego (przejawiającego się w wielkości ptaków) i datowanie radiowęglowe zawężano grono gatunków; w 2000 akceptowano ich 11 w 6 rodzajach, w 2006 – 10, w 2011 – 9[2].
Ich pokrewieństwo z innymi ptakami nie jest dobrze poznane. Badania molekularne zwykle sugerują, że najbliższymi krewnymi moa są kusacze, podczas gdy analizy morfologiczne sugerują bliższe pokrewieństwo z mamutakami (Aepyornithiformes)[7].
Do rodziny zaliczane są następujące rodzaje i gatunki[3] (systematyka jest jednak sporna i ciągle podlega modyfikacjom, np. Worthy i Scofield wyróżniają trzy rodziny z sześcioma rodzajami obejmującymi dziewięć gatunków[7]):
- moa[6] (Dinornithidae[5]) – obejmuje największych przedstawicieli rzędu
- Rodzaj: Dinornis (gr. δεινος deinos „potężny, straszny”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[8])
- Dinornis novaezealandiae
- Dinornis robustus; syn. Dinornis giganteus, Dinornis struthoides
- moa muskularny[6] (Dinornis torosus)
- Dinornis gazella
- Dinornis ingens
- Rodzaj: Dinornis (gr. δεινος deinos „potężny, straszny”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[8])
- moaki[6] (Emeidae[5]) – obejmuje mniejsze gatunki
- Rodzaj Anomalopteryx (gr. ανωμαλος anōmalos „dziwny”, od negatywnego przedrostka αν- an-; ομαλος omalos „równy”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[9])
- Rodzaj: Megalapteryx (gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”; rodzaj Apteryx Shaw, 1813, kiwi[10])
- moak wyżynny (Megalapteryx didinus)
- Megalapteryx hectori
- Megalapteryx benhami
- Rodzaj: Pachyornis (gr. παχυς pakhus „duży, gruby”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[11])
- Rodzaj: Euryapteryx (gr. ευρυς eurus „szeroki”; negatywny przedrostek α- a-; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[12])
- Euryapteryx geranoides
- Euryapteryx curtus
- moak ciężki[6] (Euryapteryx gravis)
- Rodzaj: Emeus (stara portugalska nazwa Ema dla żurawia zwyczajnego, później nadana strusiowi i innym ptakom podobnym do strusia[13])
Przypisy edytuj
- ↑ Perry, George L.W.; Wheeler, Andrew B.; Wood, Jamie R.; Wilmshurst, Janet M. A high-precision chronology for the rapid extinction of New Zealand moa (Aves, Dinornithiformes). „Quaternary Science Reviews”. 105, s. 126–135, 2014.
- ↑ a b c d e f g h Trevor H. Worthy: Story: Moa. Te Ara. Encyclopedia of New Zealand, 17 lutego 2015. [dostęp 2017-06-01].
- ↑ a b Davies, S.J.J.F.: Moas. W: Hutchins, Michael: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. T. 8. Birds. I Tinamous and Ratites to Hoatzins (2 ed.). Farmington Hills: Gale Group, 2003, s. 95–98. ISBN 0-7876-5784-0.
- ↑ James P. Hansford i Samuel T. Turvey. Unexpected diversity within the extinct elephant birds (Aves: Aepyornithidae) and a new identity for the world's largest bird. „Royal Society Open Science”. 5 (9): 181295, 2018. DOI: 10.1098/rsos.181295. (ang.).
- ↑ a b c d Michael Bunce, Trevor H. Worthy, Tom Ford, Will Hoppitt, Eske Willerslev, Alexei Drummond & Alan Cooper. Extreme reversed sexual size dimorphism in the extinct New Zealand moa Dinornis. „Nature”. 425, 2003.
- ↑ a b c d e Paweł Mielczarek & Włodzimierz Cichocki: Polskie nazewnictwo ptaków świata. 2008, s. 3, 15.
- ↑ a b TH Worthy, RP Scofield. Twenty-first century advances in knowledge of the biology of moa (Aves: Dinornithiformes): a new morphological analysis and moa diagnoses revised. „New Zealand Journal of Zoology”. 39 (2), s. 87–153, 2012. DOI: 10.1080/03014223.2012.665060. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Dinornis [dostęp 2019-04-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Anomalopteryx [dostęp 2019-04-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Megalapteryx [dostęp 2019-04-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pachyornis [dostęp 2019-04-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Euryapteryx [dostęp 2019-04-30].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Emeus [dostęp 2019-04-30].
Bibliografia edytuj
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- Jakub Polit: Nie ma już moa : ptaki, pamięć historyczna i największa tajemnica Nowej Zelandii. Kraków: Historia Iagiellonica, 2021, s. 186. ISBN 978-83-62261-10-9.