Model Hartle’a-Hawkinga
Model Hartle’a-Hawkinga – propozycja kwantowego wyjaśnienia początku Wszechświata, jaką w 1983 roku podali James Hartle oraz Stephen Hawking[1].
Obecnie jednym z najważniejszych problemów fizyki oraz filozofii przyrody jest niemożliwość podania spójnego opisu początkowej fazy istnienia Wszechświata, zwanej erą Plancka. Korzystając z narzędzi wykorzystywanych w mechanice kwantowej, takich jak rotacja Wicka czy całkowanie po drogach Feynmana fizycy uznali, że przedstawiony przez nich model ewolucji Wszechświata wyjaśnia jego genezę[2]. Ponieważ, w związku z zastosowaniem tych narzędzi, współrzędna czasowa została przemnożona przez jednostkę urojoną, okazało się, iż czas posiadał w najwcześniejszej fazie istnienia Wszechświata inną naturę niż obecnie – był nieodróżnialny od wymiarów przestrzennych. W związku z ową aczasową naturą wymiaru czasowego Stephen Hawking uznał, iż mówienie o czasowym początku Wszechświata jest bezsensowne. To przekonanie stało się źródłem słynnego twierdzenia Hawkinga, że „Wszechświat spontanicznie wyłonił się z niczego”, które często wyrażał w wydanej w 2010 roku (wspólnie z L. Mlodinowem) książce Wielki Projekt[3].
Przypisy edytuj
- ↑ J.B. Hartle, S.W. Hawking. Wave function of the Universe. „Physical Review D”. 29 (12), s. 2960-2975, 1983-12-15. DOI: 10.1103/PhysRevD.28.2960. (ang.).
- ↑ M. Heller: Kosmologia kwantowa. Prószyński i S-ka, s. 2001. ISBN 83-7255-054-9.
- ↑ Patrz np. S. Hawking, L. Mlodinow, Wielki Projekt, przeł. J. Włodarczyk, Wydawnictwo Albatros, Warszawa 2011, s. 219, ISBN 978-83-7659-349-4
Bibliografia edytuj
- J.B. Hartle, S.W. Hawking. Wave function of the Universe. „Physical Review D”. 29 (12), s. 2960-2975, 1983-12-15. DOI: 10.1103/PhysRevD.28.2960. (ang.).
- Stephen Hawking: Krótka historia czasu. Prószyński i S-ka, 2000, s. 131. ISBN 83-7150-308-3.
- S. Hawking, L. Mlodinow, Wielki Projekt, przeł. J. Włodarczyk, Wydawnictwo Albatros, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7659-349-4
- S. Hawking, R. Penrose, Natura czasu i przestrzeni, przeł. P. Amsterdamski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1996, ISBN 83-7150-126-9
- S.W. Hawking, R. Penrose. The Singularities of Gravitational Collapse and Cosmology. „Proceedings of the Royal Society A”. 314 (1519), s. 529-548, 1970-01-27. DOI: 10.1098/rspa.1970.0021. (ang.).
- Michał Heller: Kosmologia kwantowa. Prószyński i S-ka, s. 2001. ISBN 83-7255-054-9.
- Michał Heller, Ostateczne wyjaśnienia Wszechświata, Universitas, Kraków 2008, ISBN 97883-242-0913-2