Moszna (województwo opolskie)

wieś w województwie opolskim

Moszna (dodatkowa nazwa w j. niem. Moschen) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Strzeleczki[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Kotliny Raciborskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

Moszna
wieś
Ilustracja
Panorama Mosznej. Widoczne m.in.: pałac, staw Kałużnik, kościół
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

krapkowicki

Gmina

Strzeleczki

Liczba ludności (2011)

344[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

47-370[3]

Tablice rejestracyjne

OKR

SIMC

0503534

Położenie na mapie gminy Strzeleczki
Mapa konturowa gminy Strzeleczki, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Moszna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Moszna”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Moszna”
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego
Mapa konturowa powiatu krapkowickiego, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Moszna”
Ziemia50°26′05″N 17°46′12″E/50,434722 17,770000[1]
Strona internetowa

W latach 1945–1955 w powiecie prudnickim, od 1 stycznia 1956 w powiecie krapkowickim. W latach 1945–1954 miejscowość należała do gminy Łącznik w powiecie prudnickim. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 344 osoby[2].

Do wsi należy przysiółek Urszulanowice.

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 11 km od granicy z Czechami, w zachodniej części Kotliny Raciborskiej, na dawnym szlaku komunikacyjnym z Prudnika do Krapkowic około 30 km od Opola, tuż przy granicy gminy Strzeleczki z gminą Biała (powiat prudnicki). Należy do Euroregionu Pradziad[5]. Położona jest w rozwidleniu lewych dopływów Odry.

Środowisko naturalne edytuj

W Mosznej panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Mosznej wynoszą 612 mm. Dominują wiatry zachodnie[6].

Integralne części wsi Moszna[4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0503540 Urszulanowice przysiółek

Nazwa edytuj

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Moszna, a także niemiecką Moschen we fragmencie: „Moschen (polnisch Moszna)”[7]. Nazwa wsi pochodzi od wyrazu moszna, tj. worek, torba – w znaczeniu topograficznym: wgłębienie, dolina[8]. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Mośna[9]. 9 września 1947 nadano miejscowości, wówczas administracyjnie należącej do powiatu prudnickiego, nazwę Moszna[10].

Historia edytuj

Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie dzisiejszej Mosznej pochodzą z czasów prehistorycznych[11]. Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1650[12]. Podczas badań archeologicznych w miejscu pałacu w Mosznej odkryto ślady średniowiecznej, drewnianej budowli[13]. Teoria, jakoby w średniowieczu Moszna należała do zakonu templariuszy, nie znajduje potwierdzenia w dokumentach archiwalnych. Według ustaleń H. Barthla, w 1309 lub 1310 w okolicy późniejszej wsi zamieszkała rodzina Mosce lub Moschin[12].

 
Pieczęć Mosznej (1824)

Marcin Teofil Stephetius, archidiakon opolski, w 1679 podawał, że właścicielem Mosznej był „dominus Skal in Mossna”[12]. Na mapie księstwa opolskiego z 1736 przy nazwie Moschna postawiony został znak, który zgodnie z legendą oznacza „Villoe” (willa) albo „Pagi sine templo” (wieś bez kościoła)[13]. W 1723 wieś przeszła w posiadanie Georga Wilhelma von Reisewitz, nadmarszałka dworu Fryderyka Wielkiego. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[14]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[15]. W 1771 majątek zakupił Heinrich Leopold von Seherr-Thoss. W 1853 Karl Gothard von Seherr-Thoss sprzedał Moszną Heinrichowi von Erdmansdorf, od którego w 1866 dobra zakupił przemysłowiec Hubert von Tiele-Winckler[12]. Moszna stała się główną rezydencją rodziny Tiele-Wincklerów. Po śmierci Huberta, majątek w Mosznej odziedziczył jego najstarszy syn – Franz Hubert, starosta powiatu prudnickiego[13]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu dwa łabędzie płynące w prawo, nad nimi ptak, a w otoku napis: MOSCHEN GEMEIN SIEG: / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Moszna / Powiat Prudnicki)[16].

 
Pałac w Mosznej po odbudowie

W 1895 zawiązana została spółka Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa drugorzędnej, normalnotorowej linii lokalnej z Prudnika do Gogolina, m.in. przez Mosznę. Linia została oddana do użytku w 1896[17]. W Mosznej wzniesiono parterowy ceglany budynek kasy biletowej z poczekalnią[18]. W nocy z 2 na 3 czerwca 1896 z nieokreślonych przyczyn w Mosznej wybuchł pożar. Spłonął wówczas barokowy pałac, w późniejszych latach na jego miejscu zbudowany został obecny obiekt. Lasy sąsiadujące z Moszną stanowiły popularne miejsce do polowania[13].

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 461 mieszkańców Mosznej 134 posługiwało się językiem niemieckim, 316 językiem polskim, a 7 było dwujęzycznych[19].

 
Parowóz ELNA 2 ruszający ze stacji w Mosznej w kierunku Prudnika

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Moszna znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem, w obwodzie nr 9 powiatu prudnickiego[20]. Do głosowania uprawnionych było w Mosznej 179 osób, z czego 174, ok. 97,2%, stanowili mieszkańcy (w tym 103, ok. 57,5% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 178 głosów (ok. 99,4% uprawnionych), w tym 178 (100%) ważnych; za Niemcami głosowały 163 osoby (ok. 91,5%), a za Polską 15 osób (ok. 8,4%)[21].

Podczas II wojny światowej w Mosznej funkcjonowała filia lazaretu w Prudniku[22]. W okresie walk o Prudnik w kwietniu i maju 1945 Rosjanie tymczasowo ewakuowali przez Moszną do Strzeleczek niemieckich i polskich mieszkańców Prudnika i okolicznych wsi[23]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24].

Położenie na mapie powiatu prudnickiego w 1950 r.

W latach 1945–1950 Moszna należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. Do 1956 roku Moszna należała do powiatu prudnickiego. W związku z reformą administracyjną, w 1956 Moszna została odłączona od powiatu prudnickiego i przyłączona do nowo utworzonego krapkowickiego[25]. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Łącznik[26], a w latach 1954–1972 do gromady Zielina.

W 1948 na bazie stada ze zlikwidowanej stadniny w Dłoniach koło Rawicza, w Mosznej powstała stadnina koni, która prowadzi od początku hodowlę koni pełnej krwi angielskiej, a od 1961 również koni szlachetnej półkrwi. W latach 1983–1999 w Mosznej zbudowano filialny kościół Niepokalanego Serca Maryi należący do parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Łączniku i przeznaczony dla mieszkańców Mosznej, Dębiny i Ogiernicza[27].

Mieszkańcy edytuj

 
Tablica z podwójną nazwą przed wjazdem do Mosznej od strony Prudnika

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Podlesioki[28].

Liczba mieszkańców wsi edytuj

Zabytki edytuj

 
Pałac w Mosznej

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[32]:

  • zespół pałacowy, z XVIII-XX w.:
    • pałac
    • oficyna
    • stajnie
    • wozownie
    • park, w parku zamkowym odkryto na początku XX wieku fragmenty piwnic, które H. Barthel w 1929 identyfikował, raczej bezzasadnie, z zamkiem templariuszy, miał on łączyć się podziemiami z zamkiem w Chrzelicach. Po II wojnie światowej podczas prac budowlanych natknięto się na ślady średniowiecznej palisady
    • stacja pomp, ul. Zamkowa, z pocz. XX w.
    • dom, ul. Wiejska 22, z pocz. XX w.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Mosznej chronione są ponadto[33]:

 
Aleja dębów czerwonych
 
Brama z gladiatorami
  • zespół pałacowy:
    • aleja dębów czerwonych
    • aleja lipowa
    • aleja kasztanowców
    • brama z gladiatorami
    • brama z lwami
    • mieszkania pracownicze
    • ujeżdżalnia
    • trzy stajnie
    • stajnie (kuchnie) ob. mieszkania
    • stara siłownia, ob. mieszkania
    • pralnia, ob. mieszkania
    • stolarnia
    • siłownia, ob. hotel
    • kotłownia przy szklarni
  • domy przy ul. Leśnej: 1, 6, 14, 18, 26
  • kuźnia, ob. magazyn, ul. Leśna 5
  • dom strażnika leśnego, ul. Powstańców Śląskich 51
  • zespół folwarczny, ul. Prudnicka 1:
    • dom
    • mur ogrodzeniowy
    • mur z bramą
    • obory
    • stodoła
    • magazyn, dawniej elektrownia
  • domy przy ul. Wiejskiej: 13, 16, 25/27
  • zajazd, ob. mieszkania, ul. Prudnicka 12
  • chlew przy zajeździe, ul. Zamkowa 2
  • kolejowy przepust ceglany, 22,104 km w obrębie miejscowości
  • leśniczówka, Urszulanowice 1
  • dom, Urszulanowice 2
  • chlew i kurnik w zagrodzie Urszulanowice 2
  • silos na paszę, Urszulanowice
  • leśniczówka, Urszulanowice 3
  • chlew przy leśniczówce, Urszulanowice 3

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

 
Przystanek autobusowy przy ul. Prudnickiej

Przez Mosznę przebiega droga wojewódzka:

Moszna posiada połączenia autobusowe z Opolem, Prudnikiem, Krapkowicami i Strzeleczkami. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[34].

Transport kolejowy edytuj

 
Linia kolejowa biegnąca przez Moszną, widok w kierunku Prudnika

Nieczynny przystanek kolejowy w Mosznej znajduje się przy ul. Prudnickiej. Najbliższa czynna stacja kolejowa znajduje się w Prudniku.

Lokalni przedsiębiorcy i właściciele majątków ziemskich zawiązali w 1895 spółkę Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa linii lokalnej z Prudnika do Gogolina. Linia kolejowa nr 306 relacji PrudnikGoglin została oddana do użytku w 1896[18]. Powódź w 1997 zniszczyła most na Odrze w Krapkowicach, uniemożliwiając dojazd do Gogolina. W 2005 ruch na linii 306 został zawieszony. Zmodernizowana do celów towarowych linia relacji Prudnik – Krapkowice została oddana do użytku w 2016[35][36]. Na bocznicy między składem militarnym w lesie koło Strzeleczek a Prudnikiem odbywa się wojskowy ruch transportowy[37].

Kultura edytuj

 
Kościół Niepokalanego Serca Maryi

Pałac w Mosznej jest jednym z najbardziej znanych obiektów zabytkowych w województwie opolskim. W obiekcie odbywa się doroczne Święto kwitnącej azalii[38] – w maju i czerwcu jest tu popularyzowana muzyka kompozytorów polskich i niemieckich, w czasie święta galeria prezentuje wystawy plastyczne, odbywają się tu również plenery malarskie[39].

Religia edytuj

W Mosznej znajduje się katolicki kościół Niepokalanego Serca Maryi, który należy do parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Łączniku (dekanat Biała)[40].

Turystyka edytuj

 
Tablica informacyjna dotycząca Ścieżki Rowerowej z Prudnika do Mosznej

Moszna jest jedną ze wsi o największych walorach turystycznych w województwie opolskim[41]. Zespół pałacowo-parkowy w Mosznej został wymieniony w Kanonie Krajoznawczym Polski[42]. Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Mosznej[43]. PTTK Prudnik przyznaje również Kolarską Odznakę Turystyczną w „Królestwie Pradziada” za odwiedzenie m.in. Mosznej[44]. Przez Moszną przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[45].

12 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Moszną prowadziła trasa „Szlakiem Pielgrzyma”[46].

Szlaki rowerowe edytuj

Przez Moszną prowadzi szlak rowerowy[47]:

Bezpieczeństwo edytuj

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Mosznej działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, zrzeszona w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Strzeleczkach[48]. Do 1998 bezpieczeństwo pożarowe w Mosznej było nadzorowane przez Komendę Rejonową PSP w Prudniku[49].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Krapkowicach[50].

Ludzie związani z Moszną edytuj

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 83671
  2. a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 796 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-08-20].
  6. Klimat: Moszna: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-08-20].
  7. Triest 1865 ↓, s. 1100.
  8. Moszna – Urząd Gminy Strzeleczki [online], strzeleczki.pl [dostęp 2020-08-20].
  9. P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 24.
  10. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  11. Kasza 2020 ↓, s. 27.
  12. a b c d Cichoń-Bitka 1987 ↓, s. 147.
  13. a b c d Cichoń-Bitka 1987 ↓, s. 148.
  14. Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  15. Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  16. 959 Moschen (Moszna) I [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  17. Historia linii Gogolin-Prudnik. bluefish.foxnet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-24)].
  18. a b Kasza 2020 ↓, s. 105.
  19. Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 74.
  20. Hellfeier 2014 ↓, s. 100.
  21. Herbert Kunze: Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W. [dostęp 2022-09-28]. (niem.).
  22. Kasza 2020 ↓, s. 221.
  23. Antoni Barszczyński, Oswobodzenie Prądnika, „Nasz Głos”, Kazimierz Kanwiszer – redaktor naczelny, 9 (49), Prądnik [Prudnik]: Spółdzielnia Wydawnicza „Promień”, 16 marca 1947, s. 3.
  24. Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. Andrzej Dereń, Historia Powiatu Prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2022-04-17] (pol.).
  26. Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  27. Renata Sołtysek, Budownictwo kościołów na Śląsku Opolskim w Polsce Ludowej (1945–1989): „Bogu na chwałę, nam na zbawienie”, Opole: Instytut Śląski, 2022, s. 433–434, ISBN 978-83-7126-412-2.
  28. Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  29. a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  30. Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 105.
  31. a b c d e Moszna [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-27] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  32. Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 49. [dostęp 2012-12-11].
  33. Ewidencja – Gmina Strzeleczki [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-08-16].
  34. Rozkład jazdy PKS na przystanku Moszna, gm. Strzeleczki [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17].
  35. Maciej Dobrzański: Pociągi wracają na linię Prudnik-Krapkowice. prudnik24.pl, 2016-08-03. [dostęp 2019-03-02]. (pol.).
  36. Radosław Dimitrow: Linia kolejowa Krapkowice – Prudnik wyremontowana. Ale pociągi pasażerskie tędy nie pojadą. nto.pl, 2016-08-30. [dostęp 2020-02-15]. (pol.).
  37. Wielkie ćwiczenia. Nam niedogodności nie grożą, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 8 (1722), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 lutego 2024, s. 6, ISSN 1231-904X.
  38. Muzyczne Święto Kwitnących Azalii 1–30 maja 2015 – Zamek Moszna [online], moszna-zamek.pl [dostęp 2020-08-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-16] (pol.).
  39. Wojciech Giermaziak, Zamek w Mosznej jako dawne Centrum Terapii Nerwic, „Forum Bibliotek Medycznych”, R.10, nr 1, 2017, s.546.
  40. Parafie według dekanatów [online], diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-02] (pol.).
  41. Wiesław Drobek, Ewa Dawidejt-Drobek. Nowe turystyczne funkcje wsi na Śląsku Opolskim w kontekście pamięci przeszłości. „Studia Obszarów Wiejskich”. 54, s. 28, 2019. Warszawa: PAN IGiPZ. ISSN 1642-4689. 
  42. Kanon Krajoznawczy Polski [online], pttk.pl [dostęp 2024-01-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  43. Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  44. Regulamin Kolarskiej Odznaki Turystycznej w „Królestwie Pradziada” [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  45. Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  46. Trasy rowerowe VI ETTR w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1019), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 7 lipca 2010, s. 20–21, ISSN 1231-904X.
  47. Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  48. Bronisław Kurpiela, Sprawozdanie z działalności Zarządu Oddziału Gminnego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej w Strzeleczkach za lata 2006–2010 [online], strzeleczki.pl [dostęp 2024-02-25].
  49. Kasza 2020 ↓, s. 581.
  50. Komenda Powiatowa Policji w Krapkowicach [online], krapkowice.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia edytuj