Wikipedia

Nakbe

stanowisko archeologiczne w Gwatemali

Nakbe – majańskie stanowisko archeologiczne położone w północnej części departamentu Petén w Gwatemali, ok. 13 km na południowy wschód od miasta El Mirador.

Jedna z piramid

Uważane za jeden z najwcześniejszych ośrodków ceremonialnych cywilizacji Majów[1].

Opis edytuj

Miasto położone jest w kotlinie El Mirador[2], na wapiennym wzniesieniu. Z trzech stron otoczone było mokradłami i podobnie jak inne ośrodki z tego okresu, jego budynki wzniesiono w układzie liniowym wzdłuż osi wschód-zachód[3]. Największe i najważniejsze struktury ulokowane były w trzech głównych grupach, z których dwie datuje się na najwcześniejszy okres historii miasta (1400–1000 p.n.e.), natomiast trzecią grupę na późny okres klasyczny (600–900 n.e.)[4].

Najważniejsze części miasta były połączone systemem dróg, które z czasem poprowadzono także do innych ośrodków takich jak El Mirador czy Calakmul. Często tworzono je powyżej poziomu gruntu, a składały się z pokruszonego białego kamienia. Stąd też pochodzi ich nazwa, która w języku Majów brzmi sacbé (sac „biały”; bé „droga”) i oznacza „białą drogę”[5]. Są one charakterystyczne dla nizinnych terenów zasiedlanych przez Majów, a te odkryte w Nakbe są prawdopodobnie najstarszymi przykładami, datowanymi na przełom środkowego i późnego okresu preklasycznego[6].

W okresie świetności Nakbe przypuszczalnie kontrolowało szlaki handlowe ze wschodu na zachód przebiegające u podnóża półwyspu Jukatan. I choć przez kilka stuleci pozostawało dominującą siłą w regionie, to ostatecznie utraciło swoją hegemonię na rzecz El Mirador, a następnie Tikál[7].

Datowanie radiowęglowe wykazało, że szybki rozwój miasta nastąpił w środkowym okresie preklasycznym, między 1000 a 450 rokiem p.n.e. Natomiast duże budowle kamienne wzniesiono ok. 800–600 roku p.n.e.[8] Były to platformy obłożone grubo ciosanymi kamieniami, wznoszące się na wysokość 2–3 metrów i pokryte tynkami gliniano-wapiennymi. Na szczytach natomiast prawdopodobnie znajdowały się konstrukcje wykonane z nietrwałych materiałów[3]. W późniejszym okresie (ok. 600–400 r. p.n.e.) zaczęto wznosić znacznie większe platformy, których wysokość dochodziła do 18 metrów. W celu nadania im gładkiego wyglądu, kamienie staranniej formowano i układano, a następnie pokrywano stiukiem[9].

Na początku późnego okresu preklasycznego (300 r. p.n.e.–200 r. n.e.) Nakbe, podobnie jak El Mirador, zaczęło gwałtownie podupadać i zostało w dużej mierze opuszczone. Miasto na krótko zostało ponownie zasiedlone przez niewielkie grupy w późnym okresie klasycznym, ale pod koniec IX wieku zostało ostatecznie opuszczone[10].

Główne kompleksy edytuj

 
Ruiny pałacu

Dwa najstarsze kompleksy architektoniczne w Nakbe dzielą się na grupę Wschodnią i Zachodnią[3].

Główną konstrukcją w Grupie Zachodniej jest ścięta, triadyczna piramida(inne języki) znana jako Struktura I. Jest to najwyższa budowla w mieście, wznosząca się na wysokość 46 metrów. Boki głównych schodów prowadzących na szczyt zdobią ogromne stiukowe maski majańskich bóstw o rozmiarach 5 m wysokości i 11 m szerokości[11]. Na szczycie piramidy znajduje się główna świątynia, a po jej bokach dwie mniejsze. Dziedziniec przed piramidą otoczony jest przez sześć świątyń ze schodami, również ozdobionymi stiukowymi maskami[3].

Grupa Wschodnia składa się z kilku piramidalnych konstrukcji oraz platform, które są zdominowane przez tzw. Strukturę 59 o wysokość 31 metrów. Jej szczyt wieńczą trzy małe świątynie, wzniesione w „stylu triadycznym”, rozpowszechnionym w późnym okresie preklasycznym. Platforma na której wznosi się piramida ma wymiary 128×125 metrów i zajmuje powierzchnię 16 000 m². W Grupie Wschodniej znajduje się także datowana na 500–200 rok p.n.e. Stela 1, która przedstawia scenę z mitu kreacyjnego Majów, znaną z księgi Popol Vuh narodu Kicze[3]. Pierwotnie stela mierzyła 3,4 m wysokości, ale została rozbita na liczne fragmenty prawdopodobnie w wyniku napaści Teotihuacán na El Mirador i Nakbe pod koniec okresu preklasycznego[3].

Na północny zachód od Grupy Zachodniej znajduje się Grupa Kodeks. Kompleks ten był zamieszkiwany i powiększany przez napływ osadników majańskich w okresie klasycznym (600–900 n.e.), gdy miasto było już w dużej mierze opuszczone i nie powstawały żadne większe budowle. Chociaż nowe osadnictwo trwało krótko, to wytworzył się w tym czasie wyrafinowany styl ceramiczny, zwany „stylem Kodeks”. Ceramikę tą produkowano zarówno w Nakbe, jak i w El Mirador[12].

Odkrycie i badania edytuj

Miasto zostało odkryte w 1930 roku dzięki zdjęciom lotniczym regionu, ale pierwsze badania oraz mapy sporządził w 1962 roku archeolog Ian Graham. On również nadał miastu nazwę. W latach 80. i 90. XX wieku prace badawcze rozpoczął Instytut Geofizyki i Nauk Planetarnych UCLA oraz Instytut Antropologii i Historii Gwatemali. Połączone wysiłki obu ośrodków zaowocowały projektem RAINPEG, którym kierował dr Richard D. Hansen. Na podstawie badań wysnuto przypuszczenia, że tereny Nakbe zostały zasiedlone w okresie formatywnym (ok. 1400–1000 roku p.n.e.)[13].

Badacze zauważyli że wielkie kompleksy placów i piramid zostały zbudowane z pochyłymi powierzchniami, po których deszcz mógł spływać do zbiorników niezbędnych do zaopatrzenia dużej populacji miasta w wodę podczas pory suchej[14].

Zlokalizowano również rozległy system kamieniołomów, który był ważny dla miasta ze względu na wydobywany wapień, kluczowy budulec wielu dużych świątyń[15]. Podczas wykopalisk archeolodzy odnaleźli 23 kamienne narzędzia, które służyły do cięcia wapiennych bloków. Narzędzia te składały się z dwustronnych kilofów i toporów, kamiennych młotków oraz łuskowych rdzeni wykonanych z czertu[16].


Przypisy edytuj

  1. ↑ Nakbe. britannica.com. [dostęp 2023-09-02]. (ang.).
  2. ↑ Sharer 2001 ↓, s. 210.
  3. ↑ a b c d e f Nakbe. archeologia.edu.pl. [dostęp 2023-09-02]. (pol.).
  4. ↑ Pohl 1990 ↓, s. 172.
  5. ↑ Sharer 2001 ↓, s. 70.
  6. ↑ Sharer 2006 ↓, s. 210.
  7. ↑ Nations 2010 ↓, s. 83.
  8. ↑ Sharer 2006 ↓, s. 211.
  9. ↑ Sharer 2006 ↓, s. 211–213.
  10. ↑ Iannone 2014 ↓, s. 348.
  11. ↑ Bajema 2017 ↓, s. 180.
  12. ↑ Robicsek 2017 ↓, s. 99.
  13. ↑ Ching 2017 ↓, s. 194.
  14. ↑ Demarest 2001 ↓, s. 83.
  15. ↑ Sutton 2015 ↓, s. 62.
  16. ↑ Jeffrey Hertaus: Nakbe. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-14)]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Robert Sharer: Encyclopedia of Prehistory. Springer, 2001, s. 70. ISBN 978-1-4684-7132-8. (ang.).
  • Mary Deland Pohl: Ancient Maya Wetland Agriculture: Excavations On Albion Island, Northern Belize. Westview Press, 1990, s. 172. ISBN 978-0-367-01060-7. (ang.).
  • Arthur Demarest: Ancient Maya: The Rise and Fall of a Rainforest Civilization. Cambridge University Press, 2004, s. 83. ISBN 978-0-521-59224-6. (ang.).
  • James D. Nations: The Maya Tropical Forest: People, Parks, and Ancient Cities. University of Texas Press, 2010, s. 83. ISBN 978-0-292-77877-1. (ang.).
  • Gyles Iannone: The Great Maya Droughts in Cultural Context: Case Studies in Resilience and Vulnerability. University Press of Colorado, 2014, s. 348. ISBN 978-1-60732-279-5. (ang.).
  • Robert J. Sharer, Loa P. Traxler: The Ancient Maya, 6th Edition. Stanford University Press, 2006, s. 210–213. ISBN 978-0-8047-4817-9.
  • Marcus Jan Bajema: Bodies of Maize, Eaters of Grain: Comparing material worlds, metaphor and the agency of art in the Preclassic Maya and Mycenaean early civilisations. Archaeopress Publishing Ltd., 2017, s. 180. ISBN 978-1-78491-692-3. (ang.).
  • Francis Robicsek, Donald M. Hales: The Maya Book of the Dead: The Ceramic Codex. University of Virginia Art Museum, 1980, s. 99. ISBN 978-0-8061-9911-5.
  • Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2017, s. 194. ISBN 978-1-118-98160-3.
  • Mark Q Sutton: Archaeology: The Science of the Human Past. Routledge, 2015, s. 62. ISBN 978-1-317-35009-5. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakbe&oldid=71634215”