Nardostachys wielkokwiatowy

Nardostachys wielkokwiatowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	nardostachys
Gatunek	nardostachys wielkokwiatowy
	Nazwa systematyczna
	Nardostachys grandiflora DC.; Prodr. 4: 624 1830
Synonimy
	Nardostachys chinensis Batalin; Nardostachys jatamansi auct.;
	Nardostachys chinensis Batalin; Nardostachys jatamansi auct.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nardostachys wielkokwiatowy (Nardostachys grandiflora) – gatunek roślin z rodziny przewiertniowatych z monotypowego rodzaju nardostachys Nardostachys A.P. de Candolle, 1830^[5]. Występuje w Himalajach^[6] na obszarze Nepalu, Sikkimu, Indii i południowo-zachodnich Chin^[3]. Rośnie na terenach skalistych i górskich łąkach na wysokościach od 2200 do 4800 m n.p.m.^[4] Kłącze zawiera wonny olejek eteryczny, który w postaci maści ceniony był już przez starożytnych Rzymian. Roślina wykorzystywana była i jest w przemyśle perfumeryjnym i ziołolecznictwie^[6]. Z powodu nadmiernej eksploatacji^[6], gatunek uznawany jest za krytycznie zagrożony w skali globalnej^[4].

Morfologia edytuj

Pokrój: Bylina o krótkim, ale tęgim i rozgałęzionym kłączu okrytym włóknistymi pozostałościami obumarłych liści. Pęd kwiatonośny wyrasta spod rozety liści wieńczącej kłącze. Osiąga do 50 cm wysokości^[7].
Liście: Skupione w przyziemną rozetę, łopatkowate do równowąsko-lancetowatych, całobrzegie, na szczycie tępe, u nasady blaszka zbiegająca w ogonek. Na pędzie kwiatostanowym wyrastają dwie–trzy pary naprzeciwległych liści o blaszkach lancetowatych, większych u dołu, mniejszych w górze pędu^[7].
Kwiaty: Zebrane w szczytowe koszyczki o średnicy 1,5–2 cm, wsparte dwiema lub trzema parami listków okrywy. Każdy kwiat wsparty przysadką i z dwoma podkwiatkami. Kielich z 5 ząbkami, trwały i powiększający się podczas owocowania. Korona koloru różowego do fioletowoczerwonego, dzwonkowata u dołu zrośnięta i nieco wygięta, na szczycie z 5 łatkami. Pręciki cztery^[7].
Owoce: Niełupki długości 3–4 mm, nagie lub nieco omszone, zwieńczone ząbkami trwałego kielicha^[7].

Zastosowanie edytuj

Z łodygi i korzeni uzyskiwano niegdyś olejek nardowy, nazywany także nardem lub spikanardem, używany jako perfumy, składnik kadzidła lub lekarstwo. O nardzie wspomina Biblia^[8].
Jako lekarstwo nard w Indiach stosowany był przy kołataniu serca, bólach głowy, drżeniu i drgawkach. Przeprowadzone w Niemczech testy naukowe wykazały, że ma podobne działanie, jak waleriana, ale wykazuje mniejszą toksyczność. W Chinach jest nadal stosowany w medycynie naturalnej do zwalczania bólu w klatce piersiowej i brzuchu^[9].
W czasach biblijnych olejku nardowego używano do namaszczania głowy znakomitych gości. Używany był także do namaszczania zmarłych (porównaj: J 12,7)^[8].

Obecność w kulturze edytuj

W Biblii nard wymieniony jest kilkakrotnie: w Pieśni nad pieśniami (1,12) oraz w Ewangeliach. W Ewangelii Jana (12,3-5) jest werset: „Maria zaś wzięła funt szlachetnego i drogocennego olejku nardowego i namaściła Jezusowi nogi, a włosami je otarła. A dom napełnił się wonią olejku.” Olejek nardowy był bardzo drogi. Z Ewangelii Mateusza (20,2) wynika, że w czasach Jezusa funt olejku nardowego kosztował tyle, co wynagrodzenie za rok pracy robotnika rolnego. Użycie tak drogiego olejku wywołało oburzenie Judasza i faryzeuszów^[8].
Kwiat nardostachysa, z którym w tradycji ikonograficznej krajów hiszpańskojęzycznych przedstawia się św. Józefa, jest jednym z elementów współtworzących herb papieża Franciszka^[10].

Systematyka edytuj

Rodzaj Nardostachys należy do szeroko ujmowanej rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae, a w jej obrębie do podrodziny kozłkowych Valerianoideae. W niektórych ujęciach podrodzina ta podnoszona jest do rangi rodziny – kozłkowatych Valerianaceae^[2]^[3]^[6]. Bywa też włączony do rodzaju patrynia Patrinia^[6].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-07-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Taxon: Nardostachys grandiflora DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-02].
↑ ^a ^b ^c D.D. Ved D.D. i inni, Nardostachys jatamansi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-07-02] (ang.).
↑ Nardostachys. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-07-02].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 615, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Nardostachys Candolle. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-02].
↑ ^a ^b ^c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
↑ Valerian and Nardostachys. [dostęp 2014-12-27].
↑ Symbole w papieskim herbie stały się bardziej czytelne. Radio Vaticana, 2013-03-27. [dostęp 2013-05-08]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-07-02] (ang.).

[grin-3] Taxon: Nardostachys grandiflora DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-02].

[iucn-4] D.D. Ved D.D. i inni, Nardostachys jatamansi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-07-02] (ang.).

[ing-5] Nardostachys. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-07-02].

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 615, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-7] Nardostachys Candolle. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-02].

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[9] Valerian and Nardostachys. [dostęp 2014-12-27].

[10] Symbole w papieskim herbie stały się bardziej czytelne. Radio Vaticana, 2013-03-27. [dostęp 2013-05-08]. (pol.).

[5]

[6]

[3]

[4]

[1]

[2]

[7]

[8]

[9]

[10]