Wikipedia

Narwal jednozębny

gatunek ssaka morskiego
(Przekierowano z Narwal)

Narwal jednozębny[26], narwal[27] (Monodon monoceros) – gatunek ssaka morskiego z rodziny narwalowatych (Monodontidae).

Narwal jednozębny
Monodon monoceros[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Delphinoidea

Rodzina

narwalowate

Rodzaj

Monodon
Linnaeus, 1758[2]

Gatunek

narwal jednozębny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[25]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Narwal

Taksonomia edytuj

Rodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając im odpowiednio nazwy Monodon i Monodon monoceros[2]. Holotyp pochodził z północnych mórz Europy i Ameryki[28][29]. Linneusz swój opis oparł na pracach innych autorów oraz opowieściach wielorybników[29]. Jedyny przedstawiciel rodzaju narwal[26] (Monodon)[28][30][31].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[31].

Etymologia edytuj

  • Monodon: gr. μυνoδους monodous, μυνoδοντος monodontos „jednozębny, o jednym zębie”, od μονος monos „pojedynczy”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[32].
  • Ceratodon: gr. κερας keras, κερατος keratos „róg”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[33].
  • Diodon: gr. δι- di- „podwójny”, od δις dis „dwukrotny”, od δυο duo „dwa”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[34].
  • Narwalus (Narwhal, Narwhalus, Narvallus): szw. narhval „narwal”, od isl. nāhvalr „narwal”[6].
  • Oryx: gr. ορυξ orux, ορυγος orugos „antylopa o spiczastych rogach”[11].
  • Tachyniches: gr. ταχυς takhus „szybki”; νικηεις nikēeis „zwycięski”[35].
  • monoceros: gr. μονος monos „pojedynczy”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[36].

Zasięg występowania edytuj

Narwal jednozębny występuje w okołobiegunowych wodach sięgających na północ do 85° szerokości geograficznej północnej w Oceanie Arktycznym i na południe do około 60° szerokości geograficznej północnej w Zatoce Hudsona i Morzu Labradorskim; rzadko spotykany w wodach Syberii, Alaski lub zachodniej części arktycznej Kanady[31].

Morfologia edytuj

Długość ciała 370–500 cm; masa ciała 700–1800 kg[30]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samce są większe i cięższe od dorosłych samic[30]. Noworodki osiągają długość ciała około 160 cm[30]. Jego cechą charakterystyczną jest pojedynczy, spiralnie skręcony górny lewy kieł[37]. Może dorastać u samców nawet do 300 cm długości[30]. Kły samic są krótsze, bardziej proste i gładkie. Niektóre samce (średnio co pięćsetny) mają dwa kły[37]. Przypuszczalnie funkcją kła jest rozbijanie pokrywy lodowej w celu zaczerpnięcia powietrza (narwal jak wszystkie walenie nie może oddychać pod wodą), jednakże wyniki ostatnich badań naukowych każą przypuszczać, iż o wiele istotniejsza jest funkcja sensoryczna kła – przebiega w nim bowiem ok. 10 mln włókien nerwowych umożliwiających narwalowi odczuwanie zmian temperatury, ciśnienia i stężenia różnych związków chemicznych w otaczającej go wodzie. Ułatwia to narwalom polowanie na ryby (tropienie za pomocą śladów zapachowych) i odczuwanie stopnia zasolenia akwenu, w którym się znajdują[38]. Kieł może też przydawać się jako oręż w okresie godowym. Czasem służy do rytualnych demonstracji siły. Spośród wszystkich waleni narwal posuwa się najdalej na północ. Ich sezonowe wędrówki z północy na południe są określane granicą paku lodowego. Nierzadko spotkać je można na południe od koła polarnego.

Ekologia edytuj

Pokarm: głowonogi, ryby (łososie, śledzie, dorsze, halibuty itp.), skorupiaki

Status zagrożenia i ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii lc (ang. least concern „najmniejszej troski”)[25]. Dla komercyjnego wielorybnictwa polowanie na małe narwale już dawno stało się nieopłacalne, dlatego silnie zredukowane pogłowie szybko się odradza. Obecnie ocenia się ich populację na ok. 80 000 osobników[37]. Jedynie Inuici polują jeszcze na te zwierzęta.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nowa nazwa dla Monodon Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Młodszy homonim Diodon Linnaeus, 1758 (Actinopterygii); nowa nazwa dla Monodon Linnaeus, 1758.
  3. ↑ Nie użyta jako nazwa rodzajowa[6].
  4. ↑ Nieuzasadniona poprawka Narwalus Lacépède, 1804.
  5. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Narwalus Lacépède, 1804.
  6. ↑ Młodszy hominim Oryx de Blainville, 1816
  7. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Monodon Linnaeus, 1758.
  8. ↑ a b c Nowa nazwa dla Monodon monoceros Linnaeus, 1758.
  9. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Monodon Narhwal Blumenbach, 1779.
  10. ↑ a b Kombinacja nazw.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Monodon monoceros, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiæ: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.).
  3. ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica : sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 218. (łac.).
  4. ↑ M.T. Brünnich: Zoologiae fundamenta praelectionibus academicis accommodata. Grunde i dyrelaeren. Hafniae: Apud Frider. Christ. Pelt, 1772, s. 48. (łac.).
  5. ↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 42. (łac.).
  6. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 448.
  7. ↑ J.J. Walbaum (red.): Petri Artedi sueci genera piscium. In quibus systema totum ichthyologiæ proponitur cum classibus, ordinibus, generum characteribus, specierum differentiis, observationibus plurimis. Redactis speciebus 242 ad genera 52. Cz. 3. Grypeswaldiæ: Impensis A.F. Röse, 1792, s. 579. (łac.).
  8. ↑ a b de Lacépède 1804 ↓, s. xxxvii, 142.
  9. ↑ A.M.C. Duméril: Zoologie analytique, ou, Méthode naturelle de classification des animaux: rendue plus facile a l'aide de tableaux synoptiques. Paris: Allais, libraire, 1806, s. 28. (fr.).
  10. ↑ Fischer von Waldheim 1814 ↓, s. 662.
  11. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 485.
  12. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 672. (niem.).
  13. ↑ a b J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 40. (ang.).
  14. ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Cetetheræ, including the Loripeda, Semipeda, and Pinnipeda, or Loripeds, Semipeds, and Pinnipeds: being the arrangement of the Seals, Dugongs, Whales, and their Allies, indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1830, s. 361, 1830. (ang.). 
  15. ↑ F.E. Schulze. Mammalia Europaea. „Helios - Abhandlungen und Mitteilungen aus dem Gesamtgebiete der Naturwissenschaften”. 14, s. 77, 1897. (niem.). 
  16. ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 142. (niem.).
  17. ↑ H. G. Borowski: Gemeinnüzzige Naturgeschichte des Thierreichs. Cz. 2. Berlin: Gottlieb August Lange, 1781, s. 8. (niem.).
  18. ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. Wyd. 3. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1788, s. 144. (niem.).
  19. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxviii, 159.
  20. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxviii, 163.
  21. ↑ P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 295. (łac.).
  22. ↑ J. Fleming. Description of a Small-headed Narwal, cast ashore in Zetland. „Memoirs of the Wernerian Natural History Society”. 1, s. 146, 1811. (ang.). 
  23. ↑ Fischer von Waldheim 1814 ↓, s. xxii, 665.
  24. ↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 71, 1836. (ang.). 
  25. ↑ a b L. Lowry, K. Laidre & R. Reeves, Monodon monoceros, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-08] (ang.).
  26. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189–190. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  27. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 211, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  28. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Monodon monoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-08].
  29. ↑ a b P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 113, 1966. (ang.). 
  30. ↑ a b c d e P. Richard: Family Monodontidae (Narwhal and Beluga). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 406–407. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  31. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 170.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 235.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 658.
  36. ↑ monoceros, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-08] (ang.).
  37. ↑ a b c Jerry Coyne, Ewolucja jest faktem.
  38. ↑ Badania przeprowadzone w 2005 przez Martina Nweeia z Harvard School of Dental Medicine [1]

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Narwal_jednozębny&oldid=72988322”