Wikipedia

Nieporęt

wieś w województwie mazowieckim

Nieporęt – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie legionowskim, w gminie Nieporęt[4][5]. Leży nad Zalewem Zegrzyńskim, 25 kilometrów od centrum Warszawy, 11 km od granic stolicy.

Nieporęt
wieś
Ilustracja
Urząd gminy Nieporęt przy rynku
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

legionowski

Gmina

Nieporęt

Liczba ludności (2018-12-31)

3744[2]

Strefa numeracyjna

22

Kod pocztowy

05-126[3]

Tablice rejestracyjne

WL

SIMC

0005658[4]

Położenie na mapie gminy Nieporęt
Mapa konturowa gminy Nieporęt, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nieporęt”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Nieporęt”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nieporęt”
Położenie na mapie powiatu legionowskiego
Mapa konturowa powiatu legionowskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Nieporęt”
Ziemia52°25′15″N 21°02′09″E/52,420833 21,035833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Plaża nad Zalewem Zegrzyńskim

Miejscowość jest siedzibą gminy Nieporęt.

Przez Nieporęt przebiegają drogi wojewódzkie nr 631 i 633, linia kolejowa nr 10 z przystankiem kolejowym Nieporęt oraz Kanał Żerański.

31 grudnia 2017 roku obszar wsi wynosił 1246 ha, a mieszkało w niej 3568 osób[6].

Nieporęt uzyskał lokację miejską w 1484 roku, zdegradowany przed 1660 rokiem[7].

Historia edytuj

Pierwszy zapis o Nieporęcie pochodzi z roku 1388, kiedy erygowano parafię w Wieliszewie. Już na przełomie wieku XIV i XV była to znaczna osada bartnicza. W roku 1484 Bolesław V książę mazowiecki nadał osadzie prawa miejskie (brak informacji o dacie ich utracenia)[8], a następnie sprzedał ją dwom braciom Prażmowskim. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich Janusza i Stanisława Nieporęt wraz z całym Mazowszem w roku 1526 staje się królewszczyzną.

Kiedy Zygmunt III Waza w roku 1596 przeniósł swą siedzibę z Krakowa do Warszawy, pojawił się problem lokalizacji dworu myśliwskiego. Wybór padł na Nieporęt, leżący w głębokiej puszczy w widłach Wisły i Narwi, a jednocześnie przy szlaku prowadzącym od Warszawy przez Bródno ku przeprawie na Narwi i dalej odgałęzieniem szlaku bursztynowego na Jaćwież. Puszcza nadnarwiańska obfitowała w liczne cieki wodne, stąd też król Zygmunt III nakazał "zebrać wody z puszczy" i tak powstał Kanał Królewski, w 1963 roku przebudowany do Kanału Żerańskiego. Jako wotum po zwycięstwie nad Szwedami Jan Kazimierz kazał wybudować kościół w Nieporęcie, we wnętrzu którego widnieje herb Wazów – snop. W dworze Wazów w Nieporęcie, gdzie często chronili się Wazowie wraz z dworem przed kolejnymi epidemiami nawiedzającymi Warszawę, Jan Kazimierz dowiedział się o fakcie obrania go królem Polski.

Wkrótce po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku Nieporęt wrócił do Prażmowskich. Gospodarzyli oni na dobrach nieporęckich do roku 1749, kiedy to August Czartoryski nabył 3/4 Nieporętu. Wkrótce potem, drogą koligacji, właścicielem Nieporętu stali się Lubomirscy. Ostatecznie w roku 1778 w całości stał się on własnością Potockich.

Wojny napoleońskie zaznaczyły się w Nieporęcie lokalizacją rezerwowych magazynów z żywnością dla wojsk francuskich w latach 1806 – 1807. Do znaczących wydarzeń w historii Nieporętu należy zaliczyć nabycie w roku 1881 całości obszarów leśnych przez Berlińskie Towarzystwo Handlu drewnem.

W roku 1882 wieś została zniszczona przez wielki pożar. Przełom XIX i XX w. to czas budowy obronnych obiektów fortyfikacyjnych wchodzących w skład zespołu twierdzy Zegrze.

W czasie I wojny światowej koszary w Białobrzegach były miejscem internowania oficerów Legionów Polskich, którzy odmówili przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Wojna polsko-bolszewicka 1920 r. w swej decydującej fazie – Bitwie Warszawskiej – przetoczyła się przez Nieporęt i jego okolice. Dnia 12 sierpnia Armia Czerwona znalazła się na obszarze gminy. Gdy jej oddziały stanęły na linii Struga – Nieporęt, 29 pp. i dwa baony 28 pp. stanowiące odwód 10 DP gen. L. Żeligowskiego dokonały przeciwuderzenia. W miejscu, gdzie zginął dowódca 1 baonu 28 pp. porucznik Stefan Pogonowski i kilku jego żołnierzy, stoi skromny pomnik.

W okresie międzywojennym Nieporęt z trudem podnosił się z ciężkich warunków czasu zaborów i wojen. Był tu przystanek PKP, remiza strażacka i łaźnia publiczna.

Wrzesień 1939 r. i czas okupacji zahamowały i zniszczyły dorobek społeczności gminnej. Działalność konspiracyjna rozpoczęła się w Nieporęcie wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej. Jej ostateczny kształt organizacyjny stanowił 3 batalion pułku "Legionowo" VII Rejonu "Obroża" AK. Jego dowódcą był Bronisław Tokaj, od 1934 roku kierownik szkoły powszechnej w Nieporęcie. W ramach prowadzonej przez okupanta niemieckiego akcji zagłady Żydów mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie[9].

Ofensywa wojsk radzieckich, która przeszła przez Nieporęt, zniszczyła go prawie doszczętnie. Pozostało tylko kilka domów. Spłonął dom parafialny, budynek gminy.

4 lutego 1945 powstała pierwsza władza w Nieporęcie – Gminna Rada Narodowa. Pierwszego września rozpoczęła działalność szkoła. W 1946 wójtem został działacz komunistyczny Wincenty Czubaj (1896-1950)[10]. W zachowanej Księdze Kontroli i Ruchu Ludności pierwszy zapis z datą 26.07.1947 r. podaje, iż we wsi Nieporęt mieszkały 104 osoby.

Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozpoczęto budowę zapory w Dębem i przygotowanie niecki Zalewu Zegrzyńskiego. W latach siedemdziesiątych rozbudowano szkołę, działał we własnym budynku ośrodek zdrowia i rozpoczęto gazyfikację Nieporętu. Powstało osiedle domów jednorodzinnych "Las" oraz została rozpoczęta budowa osiedla "Głogi".

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nieporęt.

W latach osiemdziesiątych oddano do użytku budynek Poczty i Centrali Telefonicznej oraz duży pawilon handlowy GS.

Zabytki edytuj

 
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP
  • barokowy kościół z 1661–1667 r. z zachowanym portalem z herbem Wazów z XVII w. z barokową dzwonnicą (brama triumfalna), fundacji króla Jana Kazimierza. Wcześniej przy myśliwskim dworze Wazów znajdowała się kaplica dworska. Na jej szczycie znajdowała się metalowa chorągiewka z wyciętymi literami ICRPS (Jan Kazimierz Król Polski i Szwecji) i cyframi 1655. Chorągiewkę przeniesiono na szczyt dachu nad prezbiterium kościoła. W drugiej połowie XVIII w. pękające ściany kościoła wzmocniono przyporami, co zmieniło wygląd bryły kościoła. Na jednym z 2 dzwonów odlanych w 1739 znajduje się napis: „Krzyknęli chłopięta, Jan Kazimierz wyszedł jako król z Nieporęta”.
  • w 2006[11] roku podczas przebudowy boiska szkolnego natrafiono na pozostałości domu holenderskiego, który stał w pobliżu dworu króla Jana Kazimierza. Teren zabezpieczono i w przyszłości zostanie tam przeprowadzona eksploracja archeologiczna. Niestety zachowane relikty dworu Wazów znalazły się pod murawą nowego boiska.

Sport edytuj

  • LKS Rotavia Nieporęt - klub piłki nożnej.
  • Madziar Nieporęt - klub piłki nożnej[12]
  • UKS Dębina Nieporęt - klub siatkówki.

Miasto w kulturze edytuj

Powstały dwie piosenki o Nieporęcie: W pewnym mieście[13] oraz Fiat 126p[14]. Raper Kaz Bałagane w utworze "Bracia Golec" wzmiankuje o miejscowości oraz pobliskim zalewie[15][16]. Miejscowość jest również miejscem akcji książki Arkadiusza Niemirskiego Pan Samochodzik i Kradzież w Nieporęcie.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86926
  2. ↑ Strona gminy, statystyka. [dostęp 2019-04-18].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 813 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Dane Statystyczne. Urząd Gminy Nieporęt. [dostęp 2009-07-21].
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
  8. ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN 1998, Wyd. II, ISBN 83-01-12677-9
  9. ↑ Getto w Legionowie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-08-03].
  10. ↑ Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL, praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON Warszawa 1973 s. 800
  11. ↑ Informacja UG Nieporęt, lipiec 2006
  12. ↑ Madziar Nieporęt na 90minut.pl. 2021-09-30.
  13. ↑ Elektryczne Gitary
  14. ↑ YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2017-11-25] (fr.).
  15. ↑ Kaz Bałagane x Belmondoe "Bracia Golec" (@OLEC). [dostęp 2024-02-15].
  16. ↑ Jadę se nad wodę przez Nieporęt [online], Genius [dostęp 2024-02-15].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nieporęt&oldid=73661513”