Niesnujowate
Niesnujowate[2][3], osnujowate[4] (Pamphiliidae) – rodzina owadów z rzędu błonkówek, z podrzędu rośliniarek[1].
| Pamphiliidae[1] | |
| Cameron, 1890 | |
| Okres istnienia: jura środkowa–dziś | |
 Niesnuja różana | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
niesnujowate |
Budowa ciała edytuj
Owady o średniej wielkości, osiągają długość 8–18 mm. W ubarwieniu owadów dorosłych przeważają ciemne barwy, z jaśniejszym wzorem. Charakteryzują się krępą budową ciała i silnie spłaszczonym odwłokiem[4]. Ich czułki są cienkie, nitkowate[5][4]. Skrzydła przedniej pary odznaczają się wyraźnie falistą żyłką analną[6]. Drugi z tergitów odwłoka jest podzielony przez środek[6], a ponadto tergity od drugiego do ósmego są po bokach ostro zagięte nad przetchlinkami[6][5].
Ekologia i występowanie edytuj
Gąsienicowate larwy tych owadów są fitofagami, żerującymi na liściach (foliofagi). Wyposażone są gruczoły przędne. Z wytwarzanych nici formują na liściach oprzędy i sieci. Przedstawiciele Cephalciinae żerują na igłach nagonasiennych z rodziny sosnowatych, a pozostałe rodzaje współczesne na roślinach okrytonasiennych, których liście uprzednio zawijają w rolki. W pojedynczym oprzędzie żerować może jedna (gatunki samotne) lub wiele larw[7][6].
Wiele niesnujowatych uznawanych jest za ważne szkodniki w sadownictwie i leśnictwie np. osnuja gwiaździsta, osnuja świerkowa i osnuja sadzonkowa[8].
Owady głównie holarktyczne[6], zasiedlające strefę umiarkowaną i borealną Eurazji i Ameryki Północnej. Na południe sięgają do Meksyku, Mjanmy i Indii[7]. W Polsce stwierdzono 38 gatunków[2] (zobacz: niesnujowate Polski).
Systematyka i ewolucja edytuj
Rodzina niesnujowatych obejmuje 330 gatunków współczesnych oraz 8 wymarłych, zgrupowanych w 10 rodzajach współczesnych[6][9] i 5 rodzajach wymarłych, w tym[7][9]:
- podrodzina: Juralydinae
- podrodzina: Cephalciinae
- Acantholyda Costa, 1894
- Caenolyda Konow, 1897
- Cephalcia Panzer, 1805
- †Tapholyda Rasnitsyn, 1983
- podrodzina: Pamphiliinae
- Kelidoptera Konow, 1897
- Onycholyda Takeuchi, 1938
- Pamphilius Latreille, 1802
- Pseudocephaleia Zirngiebl, 1937
- podrodzina: incertae sedis
- †Ulteramus Archibald et Rasnitsyn, 2015
Niesnujowate znane są w zapisie kopalnym od jury środkowej, a najstarsze ich skamieniałości należą do gatunku Scabolyda orientalis i pochodzą sprzed około 165 milionów lat[6]. Wszystkie gatunki mezozoiczne należą do podrodziny Juralydinae, a z eocenu obok wymienionej podrodziny znany jest jeszcze rodzaj Ulteramus. W oligocenie żył rodzaj Tapholyda, a z miocenu pochodzą skamieniałości żyjącego również współcześnie rodzaju Acantholyda. Brak w zapisie kopalnym Pamphiliinae[7]. Analizy filogenetyczne Wanga i innych z 2016 wskazują, że po przeniesieniu rodzaju Neurotoma do Juralydinae wszystkie podrodziny są monofiletyczne, a Juralydinae zajmują pozycję bazalną[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Pamphiliidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Wiesław Piotrowski, Robert Rozwałka, Danuta Sołtyk. Dane o występowaniu przedstawicieli rodzin okrzeczowatych Xyelidae, niesnujowatych Pamphiliidae i szarżnikowatych Megalodontesidae (Hymenoptera: Symphyta) w Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 25 (2), s. 89–96, 2006. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. ISSN 0138-0737. (pol.).
- ↑ Wiesław Piotrowski, Henryk Szołtys. Rośliniarki (Hymenoptera: Syrnphyta) w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Część 1: rodziny Xyeloidae, Pamphiliidae, Megalontesidae, Xiphydriidae, Siricidae, Cephidae, Orussidae. „Acta entomologica sitesia”. 14–15, s. 45–54, 2007. ISSN 1230-7777. (pol.).
- ↑ a b c osnujowate, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-09-30].
- ↑ a b Henri Goulet: Chapter 6. Superfamilies Cephoidea, Megalodontoidea, Orussoidea, Siricoidea, Pamphilioidea, and Xyeloidea. W: Hymenoptera of the world: An identification guide to famihes. Henri Goulet, John T. Huber (red.). Ottawa: Minister of Supply and Services Canada, 1993, s. 104–110. ISBN 0-660-14933-8.
- ↑ a b c d e f g h Mei Wang, Alexandr P. Rasnitsyn, Hu Li, Chungkun Shih, Michael J. Sharkey, Dong Ren. Phylogenetic analyses elucidate the inter-relationships of Pamphilioidea (Hymenoptera, Symphyta). „Cladistics”. 32, s. 239–260, 2016. DOI: 10.1111/cla.1212.
- ↑ a b c d S.B. Archibald, A.P. Rasnitsyn. Taxonomic names, in New early Eocene Siricomorpha (Hymenoptera: Symphyta: Pamphiliidae, Siricidae, Cephidae) from the Okanagan Highlands, western North America. „The Canadian Entomologist”. 148, s. 209–228, 2015.
- ↑ Józef Banaszak: Rząd: błonkówki – Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 324–328.
- ↑ a b Mei Wang, Alexandr P. Rasnitsyn, Chung Kun Shih, Dong Ren. New fossils from China elucidating the phylogeny of Praesiricidae (Insecta: Hymenoptera). „Systematic Entomology”. 41, s. 41–55, 2015.