Wikipedia

Nostrzyk żółty

Nostrzyk żółty[4], nostrzyk lekarski[5] (Melilotus officinalis (L.) Lam.) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae), zwanych też motylkowatymi.

Nostrzyk żółty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

nostrzyk

Gatunek

nostrzyk żółty

Nazwa systematyczna
Melilotus officinalis (L.) Lam.
Fl. Franç. 2: 594 (1779)[3]
Synonimy
  • Brachylobus officinalis (L.) Dulac
  • Medicago officinalis (L.) E.H.L.Krause
  • Sertula maior Lunell
  • Sertula officinalis (L.) Kuntze
  • Trifolium officinale L.
  • Trigonella officinalis (L.) Coulot & Rabaute[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Rodzimy obszar jego występowania obejmował Azję i Europę[6], ale rozprzestrzenił się, i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Północna granica jego zasięgu biegnie przez Alaskę, północne regiony Kanady, Grenlandię, archipelag Svalbard i północną Syberię. Najdalej na północ wysunięte stanowiska znajdują się na archipelagu Svalbard. Na półkuli południowej sięga po południowe krańce Ameryki Południowej, Afryki Południowej i Nową Zelandię[7]. W Polsce jest dość pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich[8]. Status we florze Polski: archeofit[9].

Morfologia edytuj

 
Kwiatostan
 
Owoce
 
Liść
Łodyga
Pojedyncza, prosta, wzniesiona, o wysokości do 1 m, przeważnie rozgałęziona, naga, zielona, drobno prążkowana[10].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe. Liście ogonkowe, trójlistkowe, z dwoma lancetowatymi, całobrzegimi, zaostrzonymi i łatwo odpadającymi przylistkami[10]. Listki o długości do 3 cm i szerokości do 2 cm, wydłużone lub jajowate z drobno ząbkowanym brzegiem. Są zaostrzone na szczycie i u podstawy. Górna powierzchnia jest ciemnozielona i naga, natomiast dolna jest bladozielona z krótkimi, drobnymi włoskami szczególnie u podstawy[11]. Listki środkowe mają dłuższe ogonki, niż listki boczne, listki górnych liści mają 6–13 par nerwów[10].
Kwiaty
Kwiatostan jest groniasty długości 4–8 cm (czasem do 10 cm)[9] z licznymi kwiatami o długości ok. 7 mm, z których każdy ma owłosiony kielich z 5 głęboko wciętymi, nierównymi ząbkami i żółtą koroną charakterystyczną dla kwiatów motylkowych[11]. Skrzydełka są nieco krótsze od żagielka[10], ale dłuższe od łódeczki[9]. 10 pręcików, w tym 1 wolny, a 9 zrośniętych nitkami w rurkę. Słupek na trzoneczku, nagi[12].
Owoc
Jedno, lub dwunasienny strąk o długości 3–4 mm[8], często zrośnięty z kielichem, żółtawobrunatny, krótki i zwężający się na szczycie. Powierzchnia jest nieowłosiona i poprzecznie pomarszczona[11]. Nasiona drobne, żółtozielone, rzadziej purpurowo pasiaste[10].
Korzeń
Palowy, rozgałęziony.
Gatunki podobne
Spośród spotykanych w Europie Środkowej żółto kwitnących nostrzyków, ząbkowany M. dentatus różni się szczeciniasto wcinanymi przylistkami i brakiem poprzecznych zmarszczek na strąkach; wyniosły M. altissimus ma strąki przylegająco owłosione, bez poprzecznych zmarszczek, grona zwykle krótsze (2,5–6 cm), łódeczkę podobnej długości jak skrzydełka[9].

Biologia i ekologia edytuj

 
Pokrój
Rozwój
Roślina jednoroczna lub dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do października. Roślina miododajna, zapylana przez owady. Cała roślina wydziela przyjemny zapach świeżego siana[10].
Siedlisko
Rośnie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na łąkach, miedzach, nieużytkach, w zaroślach, przydrożach, terenach kolejowych. rumowiskach. Roślina światłolubna, często rosnąca razem z nostrzykiem białym[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia, Ass. Echio-Meliloteum[13].
Cechy fitochemiczne
Roślina trująca: Zawiera dikumarol (pochodna kumaryny), który obniża krzepliwość krwi. U ludzi duże ilości tej rośliny spożyte doustnie powodują wewnętrzne krwawienia, uszkodzenia wątroby i nerek, oszołomienie[5]. Nostrzyk żółty jest trujący również dla bydła i koni[14].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 16. Tworzy mieszańce z nostrzykiem białym, n. wyniosłym i n. ząbkowanym[9].
Korelacje międzygatunkowe
Na pędach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Peronospora meliloti powodujący mączniaka rzekomego, oraz grzyby: Erysiphe trifolii wywołujący mączniaka prawdziwego koniczyny i Stagonospora meliloti. Na pędach żeruje larwa chrząszcza Sitona cylindricollis, dorosła postać chrząszcza Cryptocephalus hypochaeridis, a w nasionach larwa chrząszcza Stenopterapion meliloti (Stenopterapion meliloti)[15]. Silny zapach kumaryny powoduje, że większe zwierzęta omijają nostrzyki, lub zjadają je niechętnie[14].

Zastosowanie edytuj

Roślina lecznicza edytuj

Surowiec zielarski
Ziele nostrzyka (Meliloti herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, nadziemne części, które zawierają nie mniej niż 0,3% kumaryny[11], melilotynę, garbniki, flawonoidy[12].
Zbiór
Ścina się górne części pędów i suszy w temperaturze do 35 °C[12].
Działanie
Przeciwzapalne i rozkurczające naczynia krwionośne. Pomimo korzystnego działania rozkurczowego na naczynia krwionośne znajduje ograniczone tylko zastosowanie, jeśli chodzi o użycie wewnętrzne. W większych dawkach powoduje bowiem krwawienia wewnętrzne i szkodzi nerkom i wątrobie. Wewnętrznie stosowany jest w niewielkim stopniu w mieszance z innymi ziołami. Znajduje zastosowanie głównie zewnętrzne przy ropniach skóry, trudno gojących się ranach, obrzękach, stanach zapalnych skóry[12]. W tym celu używano okładów z ziela nostrzyka. Płukankami z nostrzyka w medycynie ludowej leczono choroby gardła, zapalenia spojówki, a kąpielami trądzik i inne choroby skóry. Dla wzmocnienia działania często stosowano mieszanki ziołowe, oprócz nostrzyka zawierające kwiat rumianku i liście orzecha włoskiego[5].

Inne zastosowania edytuj

  • Bywa czasami uprawiany jako pasza dla zwierząt[8]. Na paszę i na kiszonkę nadają się tylko młode rośliny przed rozwinięciem pąków kwiatowych, od okresu kwitnienia bowiem wybitnie wzrasta w nich zawartość trujących substancji (głównie kumaryny). Nie wolno karmić zwierząt mieszanką nostrzyków (szczególnie ich strąków i nasion) i tomki wonnej, powoduje ona zaburzenia trawienia, osłabienie i krwotoki wewnętrzne. Nostrzyk żółty ma jako pasza niewielkie znaczenie gospodarcze, ale może być uprawiany na glebach zdegradowanych, kamienistych i piaszczystych, lub w miejscach, w których inne cenne rośliny paszowe mogą przemarzać[14].
  • Bywa uprawiany jako nawóz zielony[8].
  • Roślina miododajna. Może dać do 280 kg/ha bardzo dobrego miodu z naturalnych stanowisk, a przy uprawie polowej nawet 600 kg z jednego ha[16].
  • Roślina używana jest do aromatyzowania niektórych papierosów i serów[8].
  • Jego zapach jest nielubiany przez mole, sproszkowane ziele używane więc bywa do ich odstraszania[10].
  • Niewielkie ilości liści można zjadać na surowo, w większych ilościach jest to roślina trująca. Lepiej zjadać je po ugotowaniu. Z całych roślin można robić herbatę, lub dodawać do ciast, rośliny muszą być jednak dobrze ugotowane i nie sfermentowane. Jadalne są gotowane nasiona nostrzyka. Sporządzona z nich zupa jest w smaku podobna do grochówki[17].

  Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ a b Melilotus officinalis (L.) Lam., [w:] Plants [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-29].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 115, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ a b c Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].
  7. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-20].
  8. ↑ a b c d e f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  9. ↑ a b c d e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ a b c d e f g František Činčura: Pospolite rośliny środkowej Europy. Feráková Viera, Šomšák Ladislav, Záborský Ján, Krejča Jindřich, Záborská Magdaléna (ilustracje). Kraków: IB PAN, 1990. ISBN 83-04-03281-3.
  11. ↑ a b c d Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  12. ↑ a b c d Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  13. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  14. ↑ a b c Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, 2012.
  15. ↑ Malcolm Storey: Melilotus officinalis (L.) Pall. (Ribbed Melilot). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].
  16. ↑ O pszczołach, miodzie i roślinach miododajnych – informacje. [dostęp 2010-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-28)].
  17. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nostrzyk_żółty&oldid=72716402”