Nowa Synagoga we Wrocławiu
Nowa Synagoga we Wrocławiu (niem. Neue Synagoge in Breslau) – synagoga, która znajdowała się u zbiegu ulic Podwale i Łąkowej. Nazywana była "Synagogą Na Wygonie", stanowiła centrum judaizmu liberalnego we Wrocławiu. Była, obok Nowej Synagogi w Berlinie, największą synagogą Niemiec i Austrii. Zburzona w 1938 r.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Architekt | |
| Data budowy | |
| Data zburzenia |
9 na 10 listopada 1938 |
| Tradycja |
liberalna |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′14″N 17°01′41″E/51,104000 17,028000
| |
Historia edytuj
Koncepcja budowy nowej, większej synagogi narodziła się 25 października 1864 roku, gdyż mniejsza synagoga Pod Białym Bocianem nie mogła pomieścić wszystkich chętnych[1].
Budowę rozpoczęto w 1865 roku i wtedy uroczyście położono kamień węgielny. Plany synagogi sporządził niemiecki architekt pochodzenia żydowskiego Edwin Oppler. Budowę ukończono w 1872 roku, a uroczyste otwarcie synagogi nastąpiło 29 września tego samego roku[2].
Była, obok Nowej Synagogi w Berlinie, największą synagogą Niemiec i Austrii. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie spaliły synagogę. Po zakończeniu II wojny światowej nie została odbudowana[1].
W 1998 roku odsłonięto pomnik upamiętniający synagogę, z treściami w językach polskim, niemieckim i hebrajskim: "Wydali na pastwę ognia świątynię twoją aż do gruntu zbezcześcili siedzibę Twego imienia (PS 74,7)"[3].
W 2017 roku odsłonięto pozostałości synagogi[4]. 60% dawnego placu zajmowanego przez synagogę należy do gminy żydowskiej. Pozostałą część zajmuje przedszkole, od północy powojenne bloki, a od południa parking prywatnej uczelni. Od strony ul Łąkowej archeolodzy odnaleźli pozostałości posadzki oraz fundamenty wykonane z ciosanego granitu. Odnaleziono również pozostałości kolumny, która stała pośrodku świątyni. Przy parkingu zachował się zdobiony mur, który otaczał cały teren synagogi[2]. Wykopaliska sfinansowała Fundacja Bente Kahan, która na ten cel przeznaczyła pieniądze otrzymane od prezydenta Niemiec Franka-Waltera Steinmeiera. Przekazał jej część otrzymanej w 2016 roku Nagrody im. Ignatza Bubisa[5].
W 2019 roku z inicjatywy Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i pomocy Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Fundacji Bente Kahan, Muzeum Architektury Miasta Wrocławia i Muzeum Miejskiego powstała cyfrowa rekonstrukcja synagogi[3]. Rekonstrukcję wykonano w ramach projektu „Synagoga na Wygonie w kontekście trzech wspólnot wyznaniowych. Cyfrowa rekonstrukcja i dokumentacja wrocławskiej synagogi”[6].
Architektura edytuj
Murowany gmach synagogi wzniesiono na planie zmodyfikowanego prostokąta, w stylu neogotycko-neoromańskim. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków Wrocławia, charakteryzowała ją kopułą wysoka na 73 metry, liczne wieże i sterczyny[4].
We wnętrzu znajdowała się obszerna główna sala modlitewna, którą otaczały z trzech stron galerie dla kobiet, wsparte na zdobionych kolumnach. Na wschodniej ścianie znajdował się bardzo bogato zdobiony Aron ha-kodesz przed którym stał pulpit kantora i bima.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Nowa Synagoga przy ul. Łąkowej. To był przepiękny budynek w sercu Breslau (ZDJĘCIA) [online], Wrocław Nasze Miasto, 10 listopada 2020 [dostęp 2023-02-04] (pol.).
- ↑ a b Odnaleziono fundamenty wielkiej Nowej Synagogi [online], www.wroclaw.pl [dostęp 2023-02-04] (pol.).
- ↑ a b Barbara Kwiatkowska, Wrocław, którego nie ma. Nowa synagoga. Spłonęła w kryształową noc, odbudowana wirtualnie [online], wiadomosci.wp.pl, 9 listopada 2020 [dostęp 2023-02-04] (pol.).
- ↑ a b Tak wyglądała Nowa Synagoga spalona w czasie nocy kryształowej. Zaczynają się obchody rocznicowe [online], wroclaw.wyborcza.pl, 8 listopada 2020 [dostęp 2023-02-04].
- ↑ Prace archeologiczne (Die Neue Synagoge) [online], Fundacja Bente Kahan [dostęp 2023-02-04] (pol.).
- ↑ Tak wyglądała imponująca Nowa Synagoga spalona podczas „Nocy kryształowej” [online], wroclaw.tvp.pl [dostęp 2023-02-04] (pol.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Nowa Synagoga we Wrocławiu na starych planach i zdjęciach
- Rekonstrukcja cyfrowa Nowej Synagogi na stronach Hochschule Mainz