Nowe Warpno
Nowe Warpno (niem. Neuwarp) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w powiecie polickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowe Warpno, położone na Półwyspie Nowowarpieńskim, nad Zalewem Szczecińskim i Jeziorem Nowowarpieńskim. Prawa miejskie od ok. 1295 r.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg) Nowe Warpno | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
ok. 1295 | ||
| Burmistrz |
Jarosław Burba | ||
| Powierzchnia |
24,51[1] km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 91 | ||
| Kod pocztowy |
72-022 | ||
| Tablice rejestracyjne |
ZPL | ||
Położenie na mapie gminy Nowe Warpno  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu polickiego  | |||
 53°43′21″N 14°17′20″E/53,722500 14,288889
| |||
| TERC (TERYT) |
3211034 | ||
| SIMC |
0979308 | ||
Urząd miejski pl. Zwycięstwa 172-022 Nowe Warpno | |||
| Strona internetowa | |||
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 1237 mieszkańców[2].
Położenie edytuj
Nowe Warpno znajduje się w północno-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, na północno-zachodnim krańcu powiatu polickiego. Miasto jest położone na Półwyspie Nowowarpieńskim oddzielającym Jezioro Nowowarpieńskie od Zatoki Nowowarpieńskiej, będącej częścią Zalewu Szczecińskiego. Półwysep należy do Równiny Wkrzańskiej.
Według danych z 1 stycznia 2009 całkowita powierzchnia miasta wynosi 24,51 km²[3].
Do Nowego Warpna należą także osiedla (dawne wsie): Grądno, Karszno, Małachowo, Miroszewo, Podgrodzie, Przedborze, Rytka.
W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.
Historia edytuj
Najwcześniejsze dzieje edytuj
Osada Wapene jest po raz pierwszy wymieniana w dokumencie księcia Barnima I z 1184, położona była na wyspie połączonej ze stałym lądem groblą[4]. Miasto Nowe Warpno zostało lokowane najprawdopodobniej w 1295 roku. Lokacja odbyła się na zasadzie translokacji z terenów dzisiejszej dzielnicy Podgrodzie, gdzie znajdował się wspomniany gród słowiański. Miasteczko znalazło się w granicach księstwa pomorskiego, aż do 1648 roku, kiedy to pokój w Osnabrück po wojnie trzydziestoletniej przyznał tereny te Szwecji, która panowała nad Nowym Warpnem do 1720 roku.
Okres szwedzki edytuj
Szwedzi dążyli do szybkiego ufortyfikowania leżącego na wyspie miasta. W 1678 roku fortyfikator Christian Kanxdorff przedstawił projekt nowej twierdzy. Fortyfikacje miały łączyć trzy wyspy. Obecny półwysep, na którym dziś znajduje się centrum miasta, dawniej nie był połączony z lądem stałym. Plany wybudowania wielkiej twierdzy zrealizowano tylko częściowo. W 1692 roku główna część Nowego Warpna spłonęła w wielkim pożarze. Zniszczony został m.in. ratusz i kościół. Świątynię odbudowano, zaś na miejscu starego ratusza wzniesiono nowy, ryglowy budynek w 1697 roku. Po wielkim pożarze mieszkańcy przenieśli się w większości do Starego Warpna, jednak po odbudowie powrócili i miasto liczyło w XVIII wieku ok. 1,3 tys. mieszkańców[potrzebny przypis].
Okres pruski i niemiecki edytuj
W 1715 miasto opanowali Prusacy, którzy w 1720 wcielili je do państwa pruskiego. Podczas wojny siedmioletniej zajęte przez wojska carskiej Rosji. W 1759 roku, 10 września, na Zalewie Szczecińskim w okolicach Nowego Warpna rozegrała się bitwa morska pomiędzy Szwedami a Prusakami. Była to pierwsza bitwa morska w historii pruskiej floty. Zakończyła się ona zwycięstwem Szwecji, której flotyllą dowodził kapitan Rutensparne.
W XVIII wieku miasto rozbudowało się w kierunku południowym, gdzie istniała dzielnica przedmiejska, obecne Karszno. Tam znajdował się m.in. młyn i waga miejska. Wielkie szwedzkie fortyfikacje rozebrano w XIX wieku. Fosa została zasypana i wyspa stała się półwyspem. W okresie napoleońskim miasto było ośrodkiem partyzantki antyfrancuskiej. W 1846 roku zapadła decyzja o wybudowaniu grobli łączącej Stare Warpno z Nowym Warpnem. Projekt ten został zatwierdzony dopiero w 1908, jednak nigdy nie został zrealizowany. Pod koniec XIX wieku miasteczko zostało połączone ze Stolcem i dalej Szczecinem linią kolejową, co przyspieszyło rozwój gospodarczy. Miasto stało się ośrodkiem rybackim i handlowym, koleją przybyli też pierwsi wczasowicze. Znajdował się tutaj m.in. dom starców, szpital, poczta, szkoła, dom towarowy prowadzony przez rodzinę żydowską, łaźnia miejska i mleczarnia. W okresie międzywojennym miasto przeżywało rozkwit jako ośrodek turystyczny. Kursowały promy do Starego Warpna, Trzebieży i Szczecina oraz rejsy po Zalewie Szczecińskim. Miasto utrzymywało sześć restauracji, sześć piekarń, dwa warsztaty złotnicze, jeden kuśnierski, cztery krawieckie, pięć szewskich, kwitło przetwórstwo rybne. W 1920 w Podgrodziu powstał wielki ośrodek rehabilitacyjno-wypoczynkowy dla kombatantów I wojny światowej[5]
Okres po II wojnie światowej edytuj
.jpg)
Od 1945 Nowe Warpno należy do Polski. W październiku 1945 powołano polskie władze miejskie i urzędy. W latach 1945–1946 miejscowość była stolicą przejściowo istniejącego powiatu wieleckiego, obecną nazwę zatwierdzono administracyjnie 19 maja 1946[6]. Obecnie miasteczko jest małym ośrodkiem turystycznym i lokalnym ośrodkiem kultury. W Nowym Warpnie znajduje się siedziba Urzędu Gminy i Miasta.
W 2007 roku wydano monografię miasta Nowe Warpno autorstwa dra Wojciecha Łopucha w serii „Czas, przestrzeń, tożsamość”. Trzy lata później ukazało się II wydanie, zatytułowane „Nowe Warpno i okolice”. W latach 2010 i 2013 ukazały się I i II wydanie „Leksykonu Puszczy Wkrzańskiej” Stowarzyszenia Ziemia Warpieńska pod redakcją Tadeusza Białeckiego i Stanisława Krzywickiego.
Przynależność polityczno-administracyjna Nowego Warpna edytuj
1815–1866: Związek Niemiecki, Królestwo Prus, prowincja Pomorze, rejencja szczecińska, powiat Anklam (1815–1818), powiat Ueckermünde
1866–1871: Związek Północnoniemiecki, Królestwo Prus, prowincja Pomorze, rejencja szczecińska, powiat Ueckermünde- 1871–1918: Cesarstwo Niemieckie, Królestwo Prus, prowincja Pomorze, rejencja szczecińska, powiat Ueckermünde
1919–1933: Rzesza Niemiecka (Republika Weimarska), kraj związkowy Prusy, prowincja Pomorze, rejencja szczecińska, powiat Ueckermünde
1933–1945: III Rzesza, prowincja Pomorze, rejencja szczecińska, powiat Ueckermünde
1945–1946: Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa), Okręg III Pomorze Zachodnie, powiat wielecki- 1946–1952: Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa), województwo szczecińskie, powiat szczeciński
- 1952–1975: Polska Rzeczpospolita Ludowa, województwo szczecińskie, powiat szczeciński
- 1975–1989: Polska Rzeczpospolita Ludowa, województwo szczecińskie, gmina Nowe Warpno
- 1989–1998: Rzeczpospolita Polska, województwo szczecińskie, gmina Nowe Warpno
- 1999–teraz: Rzeczpospolita Polska, województwo zachodniopomorskie, powiat policki, gmina Nowe Warpno
.svg){kind=small}
Architektura edytuj
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Zabytki chronione prawem w Nowym Warpnie:
- teren Starego Miasta z połowy XV w.[7],
- ratusz o konstrukcji ryglowej, z 1697,
- kościół pw. Wniebowzięcia NMP z XV, gotycki z barokowym wyposażeniem, przebudowany w 1693 r. i w XIX wieku,
- poczta przy ul. Kościuszki 58, z około 1905,
- dom szachulcowy, z XVIII/XIX w., Plac Zwycięstwa 3,
- dom szachulcowy z XVIII/XIX w., ul. Kościelna 2,
- pałac w Karsznie,
- Kościół św. Huberta w Nowym Warpnie-Karsznie, ryglowy, z XVIII w.
Pomniki w Nowym Warpnie
- Pomnik Rybaka
- Pomnik Hansa Hartiga
- Pomnik Matki
- Pomnik Ryby
Autorem wszystkich powyższych pomników jest szczeciński rzeźbiarz Bohdan Ronin-Walknowski.
Obok kościoła pw. Wniebowzięcia NMP znajdują się dwa głazy-pomniki: ku czci zmarłych mieszkańców Nowego Warpna oraz drugi poświęcony Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.
Demografia edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Nowego Warpna w 2014 roku[8].
Gospodarka edytuj
Nowe Warpno nie jest ośrodkiem przemysłowym. Gospodarka ogranicza się do usług i rybołówstwa. Największą firmą jest spółka „Ryb-War” zajmująca się połowem i sprzedażą ryb. Właśnie rybołówstwo stanowi główną część miejskiej gospodarki. W mieście działa kilka sklepów spożywczych i przemysłowych.
Turystyka edytuj
Nowe Warpno to miejscowość turystyczna ze względu na swoje położenie nad Zalewem Szczecińskim oraz zabytki. W mieście znajduje się kemping oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Na południowym brzegu półwyspu znajduje się plaża, użytkowana w miesiącach letnich. Na terenie kempingu znajduje się natomiast plaża, bar oraz marina dla małych jednostek pływających. Miejscowość posiada niewielkie zaplecze gastronomiczne.
W 2011 roku na ulicy Źródlanej otwarto pierwszą w kraju Aleję Żeglarzy – ułożony z czerwono-szarej kostki deptak z płytami o wymiarach 60 x 60 cm z herbami miasta oraz sylwetkami dwóch żeglarzy: Krzysztofa Baranowskiego i Andrzeja Mendygrała[9].
W dzielnicy Miroszewo znajduje się wybrzeże klifowe. Okolice miasta to tereny leśne Puszczy Wkrzańskiej.
Przez miasto i okolice prowadzą szlaki turystyczne[10]:
- • czerwony
Szlak „Puszcza Wkrzańska” - • zielony
Międzynarodowy szlak rowerowy wokół Zalewu Szczecińskiego R-66
- • czerwony
Planowana jest organizacja szlaku wodnego Berlin – Szczecin – Bałtyk.
Baza noclegowa Nowego Warpna to ośrodek wypoczynkowy, marina, camping, pensjonat i pokoje w kwaterach prywatnych.
Komunikacja edytuj
W Nowym Warpnie znajduje się port dla statków białej floty wykonujących kursy do sąsiedniego Altwarp (Stare Warpno) oraz do Ueckermünde i Kamminke. W porcie Nowe Warpno przy Nabrzeżu Przemysłowym (odpraw granicznych) mogą zawijać statki o maksymalnej długości do 40 m i maksymalnej szerokości do 8 m[11].
Z miasta prowadzi droga wojewódzka nr 114 przez Trzebież (21 km) i Police (34 km) do Tanowa.
Przed II wojną światową istniała linia kolejowa prowadząca z Gumieniec przez Stobno, Dołuje, Dobrą, Buk (dziś w Polsce), Glashütte, Hintersee i Rieth w Niemczech do Nowego Warpna. Została ona w 1945 r. rozebrana na odcinku Dobra – Nowe Warpno, wskutek przecięcia jej przez nowo wytyczoną granicę państwową.
Z Nowego Warpna do Polic kursują busy przewoźnika EverTrans[12].
Administracja edytuj
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Nowego Warpna wybierają do swojej rady miejskiej 11 radnych (11 z 15). Pozostałych 4 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Nowe Warpno. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy placu Zwycięstwa.
Burmistrzowie Nowego Warpna:
- Grzegorz Jan Torbe (1994-2002)[13]
- Sylwester Getka (2002–2004) usunięty w referendum[14]
- Tadeusz Szafran (2004–2006, Sojusz Lewicy Demokratycznej)[15]
- Władysław Piotr Kiraga (2006-2018, Platforma Obywatelska)[16]
- Jarosław Burba (od 2018)[17]
Mieszkańcy Nowego Warpna wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
- ↑ Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 196, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 97, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
- ↑ Zachodniopomorski WKZ nr rej. 232 z dnia 15.11.1956,
- ↑ Nowe Warpno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Nowe Warpno. Aleja Żeglarzy.. [dostęp 2020-01-09].
- ↑ Okolice Szczecina: 1:75 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2007, s. 1–2. ISBN 978-83-601-2096-5.
- ↑ Dyrektor Urzędu Morskiego w Szczecinie: Przepisy portowe. Szczecin: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 67, 24 wrz 2002, s. 6732. Poz. 1429.
- ↑ Nowe Warpno dostanie więcej kursów autobusowych. Jest rządowa dopłata [online], iPolice, 10 czerwca 2020 [dostęp 2021-07-30] (pol.).
- ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2018-11-05].
- ↑ Krajowe Biuro Wyborcze: Referendum lokalne - Nowe Warpno. [dostęp 2019-02-17].
- ↑ Wyborcza.pl. szczecin.wyborcza.pl. [dostęp 2018-11-05].
- ↑ Władysław Kiraga. platforma. [dostęp 2018-11-05].
- ↑ Wybory samorządowe 2018. wybory2018.pkw.gov.pl. [dostęp 2018-11-05].
Bibliografia edytuj
- Encyklopedia Szczecina. T. Suplement 2. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 200–206. ISBN 978-83-89341-53-2.
Linki zewnętrzne edytuj
- Oficjalna strona miasta i gminy
- Neuwarp, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 26.