Nowgorod (1873)
Nowgorod (ros. Новгород) − rosyjski okręt obrony wybrzeża, o nietypowym, okrągłym kształcie kadłuba, zaprojektowany w latach 70. XIX wieku przez admirała Andrieja Popowa i od jego nazwiska zwany popowką.
.jpg)
| |
| Historia | |
| Stocznia |
stocznia w Mikołajowie |
|---|---|
| Położenie stępki |
1 kwietnia 1871 (Petersburg) |
| Wodowanie |
21 maja 1873 |
 MW Rosji
| |
| Wejście do służby |
11 października 1873 |
| Wycofanie ze służby |
4 lipca 1903 |
| Los okrętu |
złomowany 1912 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
2491 ton pełna |
| Długość |
30,78 m |
| Szerokość |
30,78 m |
| Zanurzenie |
4,11 m |
| Prędkość |
7 węzłów |
| Zasięg |
480 Mm przy prędkości 7 w. |
| Uzbrojenie | |
| 2 działa kal. 280 mm | |
| Opancerzenie | |
| burty: 178−229 mm barbeta: 229 mm pokład: 70 mm | |
| Załoga |
139 |
Geneza edytuj
W następstwie pokoju paryskiego z 1856 roku, kończącego wojnę krymską, Morze Czarne zostało akwenem częściowo zdemilitaryzowanym. Rosyjska Flota Czarnomorska nie mogła posiadać pełnomorskich okrętów, jedynie jednostki przybrzeżne[1]. Przy narastającym zagrożeniu kolejną wojną z Turcją, rosyjscy konstruktorzy poszukiwali różnych sposobów na wzmocnienie floty. Jeden z nich, admirał Andriej Aleksandrowicz Popow, w odpowiedzi na wymagania dla okrętów zdolnych działać na płytkowodnym obszarze wokół Krymu, zaproponował zbudowanie jednostek o okrągłym kształcie kadłuba. Przy identycznej długości i szerokości miały one stanowić stabilną platformę dla zainstalowanych w centrum dział dużego kalibru, być dobrze chronione pancerzem oraz wyposażone w maszyny parowe o dużej mocy, które miały zapewnić im odpowiednie właściwości manewrowe[2].
W 1870 roku przeprowadzono w bazie marynarki rosyjskiej w Kronsztadzie eksperymenty z użyciem niewielkich jednostek o kolistym kadłubie. Wykazały one możliwość ich praktycznego zastosowania w działaniach przybrzeżnych[3]. Wobec tego admirał Popow przygotował projekty kilku zbliżonych okrętów, różniących się wielkością i zastosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Koncepcja została zaakceptowana przez dowódcę floty, wielkiego księcia Konstantego Nikołajewicza[1].
Budowa edytuj
Ponieważ w przewidzianym na główny punkt infrastruktury stoczniowej nad Morzem Czarnym Mikołajowie nie istniały jeszcze niezbędne do budowy dużych okrętów pancernych urządzenia i wyposażenie, pierwsza z popowek miała powstać w stoczni Admiralicji w Petersburgu, a następnie w stanie zdemontowanym przewieziona do Mikołajowa i ponownie skompletowana[4]. Budowę na pochylni w Petersburgu rozpoczęto 1 kwietnia 1871 roku[a]. W połowie grudnia prace stoczniowe zostały ukończone i 17 tego miesiąca, w obecności cara Aleksandra II, okrętowi uroczyście nadano nazwę „Nowgorod”[2].
W styczniu 1872 roku rozpoczęto demontaż jednostki, w celu przewiezienia elementów konstrukcji nad Morze Czarne. Za transport odpowiedzialne było przedsiębiorstwo Drużyna z Petersburga[4]. Większość elementów przewieziono koleją do Odessy, a następnie transportem rzecznym do miejsca przeznaczenia. Po ukończeniu linii kolejowej Odessa−Mikołajów, lżejsze fragmenty docierały na miejsce wyłącznie koleją. Urządzenia napędowe: kotły i maszyny parowe, wysłano z Petersburga drogą morską wokół Europy, przez Cieśninę Gibraltarską, Dardanele i Bosfor[2]. Ponowny montaż „Nowgoroda” w Mikołajowie rozpoczęto 29 marca 1872 roku. Wodowanie okrętu, w obecności wielkiego księcia Konstantego[1], odbyło się 21 maja 1873 roku, zaś przyjęcie do służby 11 października tegoż roku[2].
Koszt budowy kadłuba wyniósł 2 652 041 rubli, zaś maszyn 282 000 rubli[1].
Opis konstrukcji edytuj
„Nowgorod” miał kadłub o okrągłym przekroju poziomym, średnicy 30,78 m. Zaoblenia dna i burt powodowały, że w rzucie bocznym okręt miał kształt soczewkowaty. Podwójne dno oparte było na szkielecie z rozmieszczonych promieniście denników, połączonych okrężnymi wiązaniami podłużnymi. Celem zapewnienia odpowiedniej pływalności, przestrzeń dna podwójnego podzielona była na liczne przedziały wodoszczelne[4]. Do końców denników przymocowane były wręgi, na których opierało się poszycie burt. Wypukły pokład wsparty był na promieniście zamontowanych pokładnikach[1]. Całość poszyta była płytami żelaznymi, na dnie okrętu wyłożonymi drewnem i pobitymi blachą miedzianą dla zwiększenia trwałości[5]. Dwanaście podłużnych stępek, przymocowanych do poszycia dna, miało wysokość 20 cm. Ich przeznaczeniem była ochrona kadłuba w przypadku wejścia na płyciznę, zapewnienie stabilności kursowej i stateczności[4].
Kadłub „Nowgoroda” chroniony był pancerzem z płyt żelaznych, na burtach konstrukcji przekładkowej. Burtowy pas pancerny o wysokości sześciu stóp (ok. 182 cm) miał grubość 229 mm w górnej części i 178 mm w dolnej i był wsparty na podkładzie z drewna tekowego grubości 229 mm oraz pokryty zaokrąglonymi balami drewnianymi. Opancerzenie pokładu składało się z płyt pancernych grubości 70 mm, w newralgicznych miejscach wzmocnionej dodatkowymi płytami o grubości 152 mm. Centralnie umieszczona barbeta miała pancerz identyczny z ochroną burt okrętu[2][3]. Całość opancerzenia miała masę około 760 ton[4].
Uzbrojenie pierwszej popowki stanowiły dwa, umieszczone w barbecie, gwintowane działa odtylcowe kalibru 280 mm, skonstruowane w zakładach Kruppa. Mogły one wystrzelić pocisk przeciwpancerny o masie 225,2 kg na maksymalną odległość 3700 m (według innych źródeł 4250 m[2]) przy prędkości wylotowej 392 m/s[4]. Każde z dział mogło strzelać niezależnie, zaś szybkostrzelność wynosiła 1 strzał na około 12 minut na lufę. W 1876 roku opracowano kartacz dla dział kal. 280 mm. Miał on masę 98,28 kg i mieścił 98 kul o masie 0,836 kg każda[4]. W trakcie służby uzbrojenie okrętu uzupełniono o działa 4-funtowe (kal. 87 mm), dla zwalczania torpedowców i działa desantowe kal. 63,5 mm[6].
Podczas pierwszych strzelań w 1873 roku odkryto specyficzną dla popowek wadę konstrukcyjną: łoża dział artylerii głównej nie absorbowały w całości energii odrzutu, co przy nierównoczesnym wystrzale wywoływało ruch wirowy okrętu i jego niestabilność kursową. Wadę tę usunięto niemal natychmiast, poprzez wzmocnienie oporopowrotników i zmiany konstrukcyjne łóż, ale dała ona początek funkcjonującej do dziś legendzie wirujących okrętów.
Napęd „Nowgoroda” składał się z sześciu maszyn parowych o mocy indykowanej 500 hp każda[5], rozmieszczonych w dwóch maszynowniach, znajdujących się symetrycznie na burtach okrętu. Każda z maszyn poruszała jeden wał napędowy z czterołopatową śrubą średnicy 3,2 m[2]. Parę do maszyn zapewniało osiem cylindrycznych kotłów[5], również zainstalowanych w dwóch symetrycznych kotłowniach. Każda z kotłowni posiadała jeden, wspólny komin. 200 ton węgla[1] (lub 160 ton według innych źródeł[5][6]) dla kotłów magazynowane było w bunkrach, znajdujących się pomiędzy kotłowniami i burtami okrętu oraz częściowo poniżej barbety. Całość urządzeń napędowych wyprodukowały zakłady Byrd w Petersburgu[4].
Na próbach „Nowgorod” osiągnął prędkość maksymalną 7 węzłów przy 104 obrotach śrub na minutę i zużyciu węgla wynoszącym do 2 ton na godzinę. W 1877 roku zdjęto dwie zewnętrzne maszyny parowe, ograniczając liczbę śrub do czterech. W efekcie moc urządzeń napędowych zmniejszyła się do 2000 ihp a prędkość maksymalna do 6 węzłów (według innych źródeł do 5,5 węzła[5])[4].
Służba operacyjna edytuj
Pierwsze próby morskie „Nowgoroda” przeprowadzono w 1873 roku. W ich wyniku okręt powrócił do warsztatów, gdzie usunięto wykryte wady konstrukcyjne. Oprócz poprawy mocowania dział konieczne było przekonstruowanie nadbudówek, aby zabezpieczyć kadłub przed zalewaniem wodą, spiętrzaną przed dziobem przy pływaniu z prędkością zbliżoną do maksymalnej[4]. Podczas prób dodatnio oceniono stateczność jednostki, stanowiącej stabilną podstawę dla dział, negatywnie zaś zasięg i właściwości żeglugowe[7]. Pomimo to w kolejnych latach „Nowgorod” odbył szereg rejsów szkoleniowych po Morzu Czarnym i Azowskim[2].
Po wybuchu w kwietniu 1877 roku wojny rosyjsko−tureckiej okręt, wraz z drugą popowką „Wiceadmirał Popow”, stacjonował na redzie Odessy, pełniąc funkcję pływającej baterii. W dniach 27 i 28 czerwca tegoż roku obydwa okręty zabezpieczały akcję floty przy ujściu Dunaju, i była to ich jedyna operacja bojowa[4]. Ze względu na małą prędkość i złe właściwości żeglugowe niemożliwe okazało się wykorzystanie popowek w działaniach ofensywnych. Po zakończeniu wojny w roku następnym i przeprowadzonym remoncie, „Nowgorod” został przebazowany do Sewastopola[2].
W 1882 roku na okręcie zdarzył się nieszczęśliwy wypadek: na skutek eksplozji materiałów wybuchowych zginęło pięciu członków załogi. Zdarzenie to kosztowało ówczesnego dowódcę jednostki utratę stanowiska[4]. W następnym roku na „Nowgorodzie” wymieniono kotły parowe. Okręt pozostawał w aktywnej służbie do 1893 roku, gdy uznano dalsze utrzymywanie go w gotowości bojowej za nieopłacalne. Od tej pory przez kolejnych 10 lat bazował w Mikołajowie w charakterze pływającej baterii. 4 lipca 1903 roku został skreślony z listy floty i po kolejnych dziewięciu latach złomowany[2].
Uwagi edytuj
- ↑ Wszystkie daty według starego stylu, obowiązującego w Rosji do 1918. Do przeliczenia na kalendarz gregoriański należy do nich dodać 12 dni dla wieku XIX i 13 dni dla XX.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Clifford George Roffey. The Popoffkas.
- ↑ a b c d e f g h i j В.Г. Андриенко: Круглые суда Адмирала Попова.
- ↑ a b Antony Preston: The World’s Worst Warships. s. 26.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Grzegorz Ochmiński. Admirał Popow i jego „popowki”.
- ↑ a b c d e Conway’s all the World’s Fighting Ships, 1860−1905. s. 177.
- ↑ a b Antony Preston: The World’s Worst Warships. s. 27.
- ↑ Antony Preston: The World’s Worst Warships. s. 28-29.
Bibliografia edytuj
- В.Г. Андриенко: Круглые суда Адмирала Попова. Санкт-Петербург: Гангут, 1994 (W. G. Andrienko: Krugłyje suda Admirała Popowa. Sankt-Petersburg: Gangut, 1994). ISBN 5-85875-011-7.
- Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugène M. Kolesnik (red.): Conway’s all the World’s Fighting Ships, 1860−1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-130-0.
- Grzegorz Ochmiński. Admirał Popow i jego „popowki”. „Okręty Wojenne”. 63 (1/2004). ISSN 1231-014X.
- Antony Preston: The World’s Worst Warships: The Failures and Repercussions of Naval Design and Construction 1860 to the Present Day. London: Conway Maritime Press, 2002. ISBN 0-85177-754-6.
- Clifford George Roffey. The Popoffkas. „Warship International”. 3/1974.