Nowiny Brdowskie
Nowiny Brdowskie – wieś położona w Polsce, administracyjnie w województwie wielkopolskim, w powiecie kolskim, w gminie Babiak.
| wieś | |
 widok na wieś zimą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
112 - 115 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
60[2] |
| Strefa numeracyjna |
63 |
| Kod pocztowy |
62-620[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKL |
| SIMC |
0281200 |
Położenie na mapie gminy Babiak  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
 52°19′33″N 18°43′45″E/52,325833 18,729167[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa konińskiego.
Położenie edytuj
Miejscowość położona jest na południe od drogi wojewódzkiej nr 263 (Dąbie - Kłodawa - Sompolno - Ślesin - Słupca) i na zachód od drogi wojewódzkiej nr 270 (Koło – Brdów – Izbica Kujawska – Lubraniec – Brześć Kujawski), przy drodze lokalnej Brdów – Nowiny Brdowskie – Lipie Góry.
Miejscowość oddalona jest 4 km na południe od Brdowa, 6 km na zachód od Babiaka, 19 km na północny wschód od Koła, 150 km na wschód od stolicy województwa – Poznania i 180 km na zachód od stolicy kraju – Warszawy.
Nowiny Brdowskie położone są w głębi lasu.
Demografia i infrastruktura edytuj
W roku 2019 Nowiny Brdowskie zamieszkiwało 57 osób. Liczba zabudowań wyniosła około 20 budynków mieszkalnych.
Z ustnych przekazów mieszkańców wsi wynika, że w pierwszej połowie XX wieku we wsi istniał sklep spożywczy oraz piekarnia. Liczba zabudowań razem z wsią Bugaj wynosiła 165 domów[4]. Nowiny Brdowskie zamieszkiwało wówczas około 300 osób. W czasie II wojny światowej mieszkańcy zostali deportowani w związku z utworzeniem getta żydowskiego na terenie wsi. Po wojnie miejscowość nie została odbudowana, a tylko 1/3 mieszkańców powróciła na stare miejsce zamieszkania.
Historia edytuj
Jedna z legend mówi, że przez Nowiny Brdowskie biegł szlak, przez który przejeżdżali królowie. Do dziś droga gminna Nowiny Brdowskie–Osówie, biegnąca przez wieś, zwana jest przez mieszkańców traktem, rośnie przy niej kilka starych dębów o statusie pomnika przyrody. Drzewa te liczą zapewne od 600 do 300 lat. Z ustnych przekazów mieszkańców wynika, że przed II wojną światową kilkusetletnie drzewa występowały znacznie liczniej, lecz zostały wycięte przez Niemców i wykorzystane na surowiec.
Wiek XIX edytuj
Wieś została założona na południe od Brdowa, na terenie leśnym, po pierwszym uwłaszczeniu chłopów w Księstwie Warszawskim, czyli w 1823 roku. Nazwa miejscowości prawdopodobnie pochodzi od osuszonych terenów podmokłych i wykarczowanych lasów przeznaczonych na cele rolnicze, zwanych niegdyś nowiznami. Drugi człon nazwy wsi Brdowskie pochodzi od pobliskiego miasta Brdowa.
29 kwietnia 1863 r. w Nowinach Brdowskich polskie oddziały powstańcze – dowodzone przez Francuza Léona Younga de Blankenheima – stoczyły przegraną bitwę z dwukrotnie liczebniejszymi oddziałami Moskali – dowodzonymi przez gen. Apostoła Spirydonowicza Kostandę. Bitwa w Nowinach Brdowskich, znana jako bitwa pod Brdowem, była jedną z większych bitew powstania styczniowego na terenie pogranicza Kujaw i Wielkopolski. W walce zginęło około 70 powstańców po stronie polskiej; wszyscy polegli zostali pochowani na cmentarzu w Brdowie, a ich pochówek przybrał formę manifestacji patriotycznej.
22 lipca 1958 r., staraniem komitetu obchodów 95. rocznicy bitwy pod Brdowem, odsłonięto w Nowinach Brdowskich pomnik ku czci poległych powstańców styczniowych w walce o wolność Polski. Wcześniejsze miejsce pamięci zlokalizowane było w faktycznym miejscu bitwy, około 500 metrów dalej w głąb lasu.
Wiek XX edytuj
Podczas niemieckiej okupacji nazwa wsi została zmieniona na Neuhagen. Od 1 września 1940 do 1 stycznia 1942 z inicjatywy hitlerowców, we wsi działało getto wiejskie, gdzie przywożono Żydów z okolicznych miejscowości. Mieszkańcy Nowin Brdowskich na ten czas zostali przesiedleni do Babiaka. 2 października 1940 w getcie nowińskim przetrzymywano 150 rodzin żydowskich z Koła i 50 rodzin z Babiaka[7], czyli łącznie ponad 900 osób, w tym 240 z Babiaka[8]. Ludność ta rozmieszczona była również na terenie wsi Bugaj, łącznie w 165 gospodarstwach na terenie 300 hektarów. Ludność żydowską w getcie głodzono oraz wykorzystywano do przymusowej pracy. W styczniu 1942 roku wszystkich pozostałych Żydów osiadłych w getcie, w liczbie około 600 osób, przewieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tam poddano ich masowej eksterminacji.
Obóz Kulmhof w Chełmnie nad Nerem rozpoczął działalność 8 grudnia 1941. Wśród pierwszego transportu ludności obecna była ludność przywieziona m.in. z getta w Nowinach Brdowskich. W styczniu 1942 w Kulmhof zamordowano około 4000 Cyganów i 3830 Żydów przywiezionych m.in. z Nowin Brdowskich, a także z okolicznych miasteczek: z Kłodawy, Koła, Dąbia, Izbicy Kujawskiej i Sompolna[9][10].
Także w getcie w Nowinach Brdowskich życie straciło wielu Żydów, a nowińskie lasy skrywają ich szczątki do dnia dzisiejszego. Jeszcze w latach 70. XX wieku istniała we wsi mogiła skrywająca szczątki zamordowanych. Współcześnie nie istnieje żadne miejsce pamięci poświęcone ofiarom getta w Nowinach Brdowskich, lecz Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brdowskiej zabiega o jego utworzenie.
Lata 60. XX wieku edytuj
W latach 60. XX wieku w miejscu drewnianej przedwojennej kapliczki zaczęto budować murowany, większy obiekt. Mieszkańcy wsi spotkali się jednak z przeszkodami w budowie nowej kapliczki, gdyż o przedsięwzięciu dowiedziały się władze komunistyczne. Nie zniechęciło ich to jednak i dokończyli przedsięwzięcie. A obiekt stoi do dziś w centralnej części wsi.
W 1968 roku doprowadzono do wsi linię energetyczną.
Wiek XXI edytuj
W 2021 roku dwa dęby: Mirosław i Maciej otrzymały status pomnika przyrody[11].
W latach 2022-2023 zbudowano we wsi pierwszą utwardzoną asfaltem drogę.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89597
- ↑ Wieś Nowiny Brdowskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-06-23], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 838 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Geschichte der jüdischen Gemeinde Babiak
- ↑ Wieś Nowiny Brdowskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-09-30], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo łódzkie, Powiat kolski, Gmina Lubotyń
- ↑ Getto w Nowinach Brdowskich
- ↑ The Holocaust experience in western Poland.
- ↑ DEPORTATIONS TO CHELMNO
- ↑ Chelmno - Extermination camp
- ↑ Dwa dęby Mirosław i Maciej pomnikami przyrody ożywionej. luty 2021.