Olejek brzozowyolejek eteryczny pozyskiwany z kory brzozy cukrowej (Betula lenta) lub z pączków liściowych brzozy brodawkowatej (Betula pendula) lub brzozy omszonej (Betula pubescens). Brzoza brodawkowata jest też nazywana brzozą zwisłą, brzeziną lub brzozą białą[1]. W Polsce jest pospolita. Występuje i jest uprawiana w wielu krajach świata[2].

Olejki pozyskuje się metodami destylacji z parą wodną. Olejek z kory brzozowej jest podobny do olejku wintergrinowego, lecz tańszy. Ma smak i zapach salicylanu metylu. Był popularną substancją zapachową, stosowaną np. do aromatyzowania past do zębów. Obecnie częściej jest stosowany syntetyczny salicylan metylu. Olejek z pączków jest gęstą cieczą o łagodnym, balsamicznym zapachu. Głównym składnikiem jest betulol[3] (wolny lub pod postacią estrów). Jest stosowany w niektórych kompozycjach perfumeryjnych[4].

Otrzymywanie i właściwości olejków brzozowych edytuj

 
Salicylan metylu

Brzoza cukrowa (inaczej: wiśniowa, słodka, czarna) jest drzewem powszechnie występującym w południowej Kanadzie i północnej części Stanów Zjednoczonych. Osiąga wysokość 15–20 m. Olejek jest pozyskiwany z kory (czasami również z gałęzi), gdzie jest związany pod postacią glikozydów. Surowiec rozdrabnia się, a następnie poddaje się maceracji
(ok. 50°, ok. 12 h). Do maceracji jest używana woda podestylacyjna – wodna warstwa kondensatu z procesu destylacji olejku z parą wodną. Zawiera ona znaczne ilości olejku (jest mleczną zawiesiną), który jest w ten sposób zawracany do procesu. Po maceracji przeprowadza się destylację z parą wodną (ok. 5–10 h). Olejek jest cięższy od fazy wodnej. Nie skręca płaszczyzny polaryzacji światła[4].

Olejek brzozowy z pączków uzyskuje się metodą destylacji bezpośrednio po zerwaniu pączków liściowych. Faza olejkowa kondensatu jest lżejsza od fazy wodnej. Oba olejki mają różny skład, właściwości fizyczne i zapach[4].

Porównanie trzech rodzajów olejków brzozowych[4]
a, b – dane z dwóch różnych źródeł
Właściwość Olejek brzozowy z kory Olejek brzozowy z pączków Olejek brzozowy z pączków
pozbawiony stearoptenu
Surowiec kora brzozy cukrowej pączki liściowe brzozy brodawkowatej
lub brzozy omszonej
pączki liściowe brzozy brodawkowatej
lub brzozy omszonej
Metoda pozyskiwania olejku Maceracja rozdrobnionego surowca w wodzie podestylacyjnej (ok. 50°, ok. 12 h), a następnie destylacja z parą wodną Destylacja (z parą wodną?) Destylacja (z parą wodną?),
a następnie usuwanie stearoptenu
Wydajność 0,1–0,23% 3,5–8%
Główne składniki salicylan metylu, parafina C30H62, ester C14H24OH betulol[3] (ok. 70%), w tym ok. 45% w stanie wolnym, estry betulolu, parafina (stearopten)
Zapach salicylowy łagodny, balsamiczny
Temperatura wrzenia
(760 mmHg)
218–221 °C
Gęstość, d15/15 a. 1,118–1,189
b. 1,177–1,182
0,962–0,979 0,9756
Skręcalność αD/20 nieczynny −2° do −15° od −6°20′
Współczynnik załamania światła, nD/20 a. 1,5360–1,5376
b. 1,5350–1,5370
1,5015–1,5045 1,50092
Liczba estrowa 356–365 35–37 56,9
Liczba estrowa po acetylowaniu 140–183 185
Zawartość estrów (jako linalol) a. 97–99%
b. nie mniej niż 98,5%
Rozpuszczalność w alkoholu a. 1 obj. / 5–8 obj. 70° alkoholu
b. 1 obj. / 6,6–7,5 obj. 70° alkoholu lub więcej
(czasami lekkie zmętnienie)
1 obj. / 1–2 obj. 80° i 0,25 obj. 90° alkoholu z 90° alkoholem miesza się
w każdym stosunku

Zastosowania edytuj

Biologiczna aktywność olejku brzozowego z kory wiąże się z dużą zawartością salicylanu metylowego (łac. Methylium salicylicum). Jest to główny składnik wielu olejków eterycznych (np. olejki z golterii rozesłanej, korzenia pierwiosnka lub z fiołka trójbarwnego). Różne estry kwasu salicylowego (salicylany) są stosowane np. w postaci maści i roztworów. Ich wcieranie w skórę powoduje przekrwienie chorych tkanek i zniesienie bólu. Estry wchłonięte przez skórę przenikają do krwi. Są wydalane z moczem w postaci rozłożonej. Salicylan metylowy i inne estry kwasu salicylowego działają bakteriobójczo, a produkty ich rozkładu – bakteriostatycznie, co jest wykorzystywane w leczeniu zakażeń jelit i dróg moczowych[5].

Olejek brzozowy (Oleum Betulae) zawiera sekwiterpeny α i β-betulenol i jego octan. Ma działanie antyseptyczne, przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwobrzękowe, przyspieszające gojenie (ziarninowanie), wybielające, żółciopędne, moczopędne, obniżające gorączkę, antyseptyczne. Stosowany w zapaleniu łojotokowym skóry, owrzodzeniach, trądziku, czyrakach, łuszczycy, egzemie, do usuwania plam pigmentowych i do wybielania piegów, przy łupieżu, uszkodzeniach skóry. Pobudza apetyt. Stosowany jest przy podwyższonej temperaturze ciała, przyspiesza gojenie się zranień, ułatwia gojenie się ropiejących ran. Stosowany jest w płynach do pielęgnacji włosów, nadaje włosom puszystość oraz wpływa na ich porost[6]

.

Przypisy edytuj

  1. Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  2. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
  3. a b Compound Summary Betulin / Betulinol / Trochol / Betuline / Betulol – (CID 72326);. pubchem.ncbi.nlm.nih.gov. [dostęp 2011-02-16]. (ang.).
  4. a b c d Romuald Klimek: Olejki eteryczne. Warszawa: Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1957.
  5. J. Supniewski: Farmakologia. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1959, s. 770–771.
  6. dr n. farm. Bożena Kowalczyk: Brzoza brodawkowata (Betula verrucosa). [w:] Panacea – Leki ziołowe [on-line]. 2005-2009 Panacea.pl. [dostęp 2011-02-16].