Orzesznica (ssaki)

Orzesznica
	Muscardinus
	Kaup, 1829
	Okres istnienia: pliocen–obecnie PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q ↓
	; Przedstawiciel rodzaju – orzesznica leszczynowa (M. avellanarius)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	popielicowate
Podrodzina	koszatki
Rodzaj	orzesznica
	Typ nomenklatoryczny
	Mus avellanarius Linnaeus, 1758
Synonimy
	Pentaglis Kretzoi, 1943; Eomuscardinus Hartenberger, 1966;
	Pentaglis Kretzoi, 1943; Eomuscardinus Hartenberger, 1966;
Gatunki
	14 gatunków (w tym 13 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	14 gatunków (w tym 13 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies

Orzesznica^[4] (Muscardinus) – rodzaj ssaków z podrodziny koszatek (Leithiinae) w obrębie rodziny popielicowatych (Gliridae).

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek występujący w Europie i południowo-zachodniej Azji^[5]^[6]^[7].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) 65–91 mm, długość ogona 57–86 mm; masa ciała 17–30 g^[6]^[8].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1829 roku niemiecki paleontolog i przyrodnik Johann Jakob Kaup w książce swojego autorstwa o tytule Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt^[1]. Na gatunek typowy wyznaczył (oznaczenie monotypowe) orzesznicę leszczynową (M. avellanarius).

Etymologia edytuj

Muscardinus: fr. muscardin ‘popielica, koszatka’, prawdopodobnie od muscadin ‘pastylka piżmowa’; w aluzji do zapachu orzesznicy^[9].
Pentaglis: gr. πεντε pente ‘pięć’^[10]; rodzaj Glis Brisson, 1762 (popielica). Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Pentaglis foldvarii Kretzoi, 1943 (= †Myoxus sansaniensis Lartet, 1851).
Eomuscardinus: gr. εως eōs lub ηως ēōs ‘świt, wschód’^[11]; rodzaj Muscardinus Kaup, 1829 (orzesznica). Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Myoxus sansaniensis Lartet, 1851.

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należy jeden występujący współcześnie gatunek^[12]^[8]^[5]^[4]:

Muscardinus avellanarius (Linnaeus, 1758) – orzesznica leszczynowa

Opisano również szereg gatunków wymarłych:

Muscardinus cyclopeus Agustí Ballester, Moyà-Solà & Pons-Moyà, 1982^[13] (Hiszpania; miocen)
Muscardinus dacicus Kormos, 1930^[14] (Rumunia; plejstocen)
Muscardinus davidi Hugueney & Mein, 1965^[15] (Francja; miocen)
Muscardinus giganteus Jánossy, 1974^[16] (Węgry; pliocen)
Muscardinus heintzi Aguilar, 1982^[17] (Francja; miocen)
Muscardinus helleri Fejfar & Storch, 1990^[18] (Niemcy; pliocen)
Muscardinus hispanicus De Bruijn, 1966^[19] (Hiszpania; miocen)
Muscardinus meridionalis García-Alix, Minwer-Barakat, Martín-Suárez & Freudenthal, 2008^[20] (Hiszpania; pliocen)
Muscardinus pliocaenicus Kowalski, 1963^[21] (Polska; pliocen)
Muscardinus sansaniensis (Lartet, 1851)^[22] (Francja; miocen)
Muscardinus thaleri De Bruijn, 1966^[19] (Hiszpania; miocen)
Muscardinus vallesiensis Hartenberger, 1966^[3] (Hiszpania; miocen)
Muscardinus vireti Hugueney & Mein, 1965^[23] (Francja; miocen)

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt: Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 139. (niem.).
↑ M. Kretzoi. Új pele a magyar miocénből. „Földtani közlöny”. 73 (1), s. 182, 1943. (węg.).
↑ ^a ^b J.-L. Hartenberger. Les rongeurs du Vallésien (Miocène supérieur) de Can Llobateres (Sabadell, Espagne); Gliridae et Eomyidae. „Bulletin de la Société Géologique de France”. Septième série. 8 (4), s. 597, 1966. DOI: 10.2113/gssgfbull.S7-VIII.4.596. (fr.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 630. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 881. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Muscardinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 403. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 435, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 187.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 93.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-22]. (ang.).
↑ J. Agustí Ballester, S. Moyà-Solà & J. Pons-Moyà. Une espèce géante de Muscardinus Kaup, 1829 (Gliridae, Rodentia, Mammalia) dans le gisement karstique de Cala Es Pou (Miocène supérieur de Minorque, Baléares). „Geobios”. 15 (5), s. 784, 1982. DOI: 10.1016/S0016-6995(82)80008-9. (fr.).
↑ T. Kormos. Diagnosen neuer Säugetiere aus der Ober-Pliozänen fauna des Somlyóberges bei Püspökfürdö. „Annales Musei Nationalis Hungarici”. 27, s. 243, 1930. (niem.).
↑ Hugueney i Mein 1965 ↓, s. 120.
↑ D. Jánossy. New „Middle Pliocene” microvertebrate fauna from northern Hungary (Osztramos loc. 9). „Fragmenta Mineralogica et Palaeontologica”. 5, s. 20, 1974. (ang.).
↑ J. Aguilar. Contributions à l’étude des micromammifères du gisement miocène supérieur de Montredon (Hérault). 2 – Les rongeurs. „Palaeovertebrata”. 12 (3), s. 107, 1982. (fr.).
↑ O. Fejfar & G. Storch. Eine pliozäne (ober-ruscinische) Klein-säugerfauna aus Gundersheim, Rheinhessen. I. Nagetiere: Mammalia, Rodentia. „Senckenbergiana Lethaea”. 71, s. 139–184, 1990. (niem.).
↑ ^a ^b H. de Bruijn. Some new Miocene Gliridae (Rodentia, Mamma-lia) from the Calatayud Area (prov. Zaragoza, Spain). „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. Series B. 69 (3), s. 1–21, 1966. (ang.).
↑ A. García-Alix, R. Minwer-Barakat, E. Martín-Suárez & M. Freudenthal. Muscardinus meridionalis sp. nov., a new species of Gliridae (Rodentia, Mammalia) and its implications for the phylogeny of Muscardinus. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 28 (2), s. 568, 2008. DOI: 10.1671/0272-4634(2008)28[568:MMSNAN]2.0.CO;2. (ang.).
↑ K. Kowalski. The Pliocene and Pleistocene Gliridae (Mammalia, Rodentia) from Poland. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 8 (14), s. 538, 1963. (ang.).
↑ É. Lartet: Notice sur la colline de Sansan, suivie d’une récapitulation des diverses espèces d’animaux vertébrés fossiles, trouvés soit à Sansan, soit dans d’autres gisements du terrain tertiaire miocène dans le bassin sous-pyrénéen. Auch: J.-A. Portes, 1851, s. 20. (fr.).
↑ Hugueney i Mein 1965 ↓, s. 118.

Bibliografia edytuj

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
M. Hugueney & P. Mein. Lagomorphes et rongeurs du Néogène de Lissieu. „Travaux du Laboratoire de Géologie de la Faculté des Sciences de Lyon”. Nouvelle Série. 12, s. 109–123, 1965. (fr.).

[kaup-1] J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt: Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 139. (niem.).

[kre-2] M. Kretzoi. Új pele a magyar miocénből. „Földtani közlöny”. 73 (1), s. 182, 1943. (węg.).

[har-3] J.-L. Hartenberger. Les rongeurs du Vallésien (Miocène supérieur) de Can Llobateres (Sabadell, Espagne); Gliridae et Eomyidae. „Bulletin de la Société Géologique de France”. Septième série. 8 (4), s. 597, 1966. DOI: 10.2113/gssgfbull.S7-VIII.4.596. (fr.).

[miiz-4] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 215. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 630. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[hmw-6] M.E. Holden-Musser, R. Juškaitis & G. Musser: Family Gliridae (Dormice). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 881. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[msw-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Muscardinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].

[amw-8] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 403. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[pal-9] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 435, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=227_187]-10] Jaeger 1959 ↓, s. 187.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=133_93]-11] Jaeger 1959 ↓, s. 93.

[mdd-12] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-22]. (ang.).

[agu&inni-13] J. Agustí Ballester, S. Moyà-Solà & J. Pons-Moyà. Une espèce géante de Muscardinus Kaup, 1829 (Gliridae, Rodentia, Mammalia) dans le gisement karstique de Cala Es Pou (Miocène supérieur de Minorque, Baléares). „Geobios”. 15 (5), s. 784, 1982. DOI: 10.1016/S0016-6995(82)80008-9. (fr.).

[kor-14] T. Kormos. Diagnosen neuer Säugetiere aus der Ober-Pliozänen fauna des Somlyóberges bei Püspökfürdö. „Annales Musei Nationalis Hungarici”. 27, s. 243, 1930. (niem.).

[CITEREFHugueneyMein1965120-15] Hugueney i Mein 1965 ↓, s. 120.

[jan-16] D. Jánossy. New „Middle Pliocene” microvertebrate fauna from northern Hungary (Osztramos loc. 9). „Fragmenta Mineralogica et Palaeontologica”. 5, s. 20, 1974. (ang.).

[agu-17] J. Aguilar. Contributions à l’étude des micromammifères du gisement miocène supérieur de Montredon (Hérault). 2 – Les rongeurs. „Palaeovertebrata”. 12 (3), s. 107, 1982. (fr.).

[fej&sto-18] O. Fejfar & G. Storch. Eine pliozäne (ober-ruscinische) Klein-säugerfauna aus Gundersheim, Rheinhessen. I. Nagetiere: Mammalia, Rodentia. „Senckenbergiana Lethaea”. 71, s. 139–184, 1990. (niem.).

[bru-19] H. de Bruijn. Some new Miocene Gliridae (Rodentia, Mamma-lia) from the Calatayud Area (prov. Zaragoza, Spain). „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. Series B. 69 (3), s. 1–21, 1966. (ang.).

[gar&inni-20] A. García-Alix, R. Minwer-Barakat, E. Martín-Suárez & M. Freudenthal. Muscardinus meridionalis sp. nov., a new species of Gliridae (Rodentia, Mammalia) and its implications for the phylogeny of Muscardinus. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 28 (2), s. 568, 2008. DOI: 10.1671/0272-4634(2008)28[568:MMSNAN]2.0.CO;2. (ang.).

[kow-21] K. Kowalski. The Pliocene and Pleistocene Gliridae (Mammalia, Rodentia) from Poland. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 8 (14), s. 538, 1963. (ang.).

[lar-22] É. Lartet: Notice sur la colline de Sansan, suivie d’une récapitulation des diverses espèces d’animaux vertébrés fossiles, trouvés soit à Sansan, soit dans d’autres gisements du terrain tertiaire miocène dans le bassin sous-pyrénéen. Auch: J.-A. Portes, 1851, s. 20. (fr.).

[CITEREFHugueneyMein1965118-23] Hugueney i Mein 1965 ↓, s. 118.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]