Otto Hahn

niemiecki fizykochemik, noblista

Otto Hahn (ur. 8 marca 1879 we Frankfurcie nad Menem, zm. 28 lipca 1968 w Getyndze) – niemiecki fizykochemik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1944 roku za prace nad rozszczepieniem jądra atomu[1]. Jest często uważany za „ojca” współczesnej technologii jądrowej.

Otto Hahn
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

8 marca 1879
Frankfurt nad Menem

Data i miejsce śmierci

28 lipca 1968
Getynga

Zawód, zajęcie

fizykochemik

Narodowość

niemiecka

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet w Marburgu

Uczelnia

Uniwersytet Humboldtów w Berlinie

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki II Klasy Orderu Zasługi RFN Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę Krzyż Żelazny (1813) I Klasy Krzyż Żelazny (1813) II Klasy Order Alberta (Saksonia) Order Domowy Hohenzollernów Allgemeines Ehrenzeichen (Hesja) Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (Austria) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (wojskowy) Krzyż Pro Ecclesia et Pontifice (1893-1908)

Życie i kariera edytuj

Dorastał w Monachium, studiował chemię i mineralogię na Uniwersytecie Marburskim oraz na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Otrzymał doktorat na Uniwersytecie Marburskim w 1901 roku. Od roku 1904 pracował w University College London (z Wiliamem Ramsayem). W 1905 roku przeniósł się na McGill University w Montrealu, gdzie pracował z Ernestem Rutherfordem. W 1906 roku powrócił do Niemiec, gdzie pracował na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie, z Emilem Fischerem.

W czerwcu 1911 roku, podczas konferencji w Szczecinie, Otto poznał Edith Junghans (1887–1968), studentkę sztuki. Pobrali się 22 marca 1913 w Szczecinie (rodzinnym mieście Edith). Ich jedyne dziecko, Hanno Hahn (1922–1960), był znanym historykiem sztuki i badaczem architektury do momentu śmierci (razem ze swoją żoną) w wypadku samochodowym. Zostawili 14-letniego syna Dietricha Hahna.

W 1910 roku został mianowany profesorem, a od 1912 kierował Departamentem Jądrowym w nowo utworzonym Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft. W roku 1924 Hahn został pełnym członkiem Pruskiej Akademii Nauk (jego kandydatura została zaproponowana przez Einsteina, Plancka, Fritza Habera, Wilhelma Schlenka i Maksa von Laue). Od roku 1928 Otto Hahn został dyrektorem Kaiser-Wilhelm-Institut w Berlinie.

W 1913 roku jego współpracownicą została austriacka fizyk Lise Meitner, z którą Hahn badał zjawisko rozszczepienia jąder atomowych. Meitner wspólnie z Ottonem Frischem rozwinęła teoretyczne podstawy tego zjawiska. Po zajęciu Austrii przez nazistowskie Niemcy Meitner musiała w 1938 roku, z powodu swego żydowskiego pochodzenia, wyemigrować do Danii. Nowym współpracownikiem Ottona Hahna został mianowany 36-letni chemik – uczeń Hahna – Fritz Straßmann.

25 kwietnia 1945 r. Hahn został aresztowany w Kaiser-Wilhelm-Institut für Physik(inne języki) i przewieziony do Hechingen, podobnie jak inni naukowcy biorący udział w niemieckim programie nuklearnym (m.in. Max von Laue, Carl Friedrich von Weizsäcker, Erich Bagge, Horst Korsching(inne języki) i Karl Wirtz(inne języki); natomiast Werner Heisenberg zdołał się ukrywać przez pewien czas i dołączył do nich nieco później)[2]. następnie cała grupa została oni w ścisłej tajemnicy internowana w Farm Hall koło Cambridge w ramach operacji Epsilon(inne języki)[3]. Przyznanie Hahnowi nagrody Nobla za 1944 rok zostało ogłoszone 15 listopada 1945, w czasie jego pobytu w Farm Hall. Hahn odebrał tę nagrodę 10 grudnia 1946[4].

W latach 1946–1960 był przewodniczącym Towarzystwa Maxa Plancka, a od 1960 prezydentem honorowym tej organizacji.

Otto Hahn był członkiem Akademii Nauk w: Berlinie, Getyndze, Monachium, Halle, Sztokholmie, Wiedniu, Bostonie, Madrycie, Helsinkach, Lizbonie, Moguncji, Rzymie (Watykanie), Allahabadzie, Kopenhadze oraz Indyjskiej Akademii Nauk[5].

Osiągnięcia naukowe i spuścizna edytuj

 
Zestaw eksperymentalny do pierwszego sztucznego rozszczepienia jądra atomowego (odtworzony w Muzeum Niemieckim w Monachium)

W roku 1905 Hahn odkrył mezotor 1[a] i mezotor 2[b] oraz radiotor[c]. Za odkrycie mezotoru 1 Hahn był nominowany do Nagrody Nobla (przez Adolfa von Baeyera).

W roku 1917 odkrył pierwiastek protaktyn (niezależnie od Fredericka Soddy’ego).

W 1921 roku wykrył zjawisko izomerii jądrowej. Za to odkrycie Hahn był powtórnie nominatem do Nagrody Nobla (m.in. przez Maxa Plancka).

W 1938 roku wspólnie z Fritzem Strassmannem przeprowadził pierwszą reakcję rozszczepienia jądra atomu[7]. Za to odkrycie Hahn otrzymał nagrodę Nobla w 1944 roku.

10 lutego 1939 Hahn i Strassmann przewidzieli wyzwolenie dodatkowych neutronów w czasie rozpadu atomowego (reakcja łańcuchowa została udowodniona przez Frédérica Joliot i jego współpracowników w marcu 1939 roku).

Podczas II wojny światowej Otto Hahn (i jego asystenci: Hans-Joachim Born, Siegfried Flügge, Hans Götte, Walter Seelmann-Eggebert oraz Strassmann) pracowali nad reakcjami rozszczepienia jądra uranu. Do końca 1945 roku skompilowali listę 25 pierwiastków i około 100 udowodnionych przez nich izotopów.

W roku 1955 Hahn był współtwórcą tzw. Deklaracji Mainau, a w 1957 Manifestu z Göttingen. Od 1957 roku był wielokrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla (np. przez francuski związek zawodowy Confederation Generale du Travail). Linus Pauling pisał o Ottonie Hahnie jako "swojej inspiracji".

W roku 1971 amerykańscy chemicy nazwali pierwiastek numer 105 hahnium na cześć Ottona Hahna. Po latach wojen o nazwy szeregu pierwiastków, IUPAC ostatecznie nazwała ten pierwiastek dubnium w roku 1997.

W 1999 roku niemiecki magazyn „Focus” opublikował wyniki sondy wśród 500 czołowych naukowców w dziedzinie nauk przyrodniczych, inżynierów i fizyków na temat największych naukowców XX wieku[8]. Hahn zajął 3 miejsce (za Albertem Einsteinem i Maxem Planckiem) i był pierwszym wśród uczonych empiryków (nie-teoretyków).

Uwagi edytuj

  1. MsThI lub MsTh1[6], 228Ra; naturalny izotop promieniotwórczy radu, produkt przemiany promieniotwórczej toru w szeregu torowym, T1/2=6,7 a.
  2. MsThII lub MsTh2[6], 228Ac; naturalny izotop promieniotwórczy aktynu; produkt przemiany promieniotwórczej mezotoru 1 w szeregu torowym T1/2=6,13 h.
  3. RdTh[6], 228Th; naturalny izotop promieniotwórczy toru; produkt przemiany promieniotwórczej mezotoru II w szeregu torowym, T1/2=1,910 a

Przypisy edytuj

  1. The Nobel Prize in Chemistry 1944 [online], nobelprize.org [dostęp 2019-01-23] (ang.).
  2. Hoffmann 2001 ↓, s. 195.
  3. Hoffmann 2001 ↓, s. 2–3.
  4. Hoffmann 2001 ↓, s. 172.
  5. Otto Hahn. Biographical [online], nobelprize.org [dostęp 2019-01-23] (ang.).
  6. a b c Nazwy i symbole zwyczajowe izotopów według: Włodzimierz Trzebiatowski: Chemia nieorganiczna. Wyd. VIII. Warszawa: PWN, 1978, s. 402, 614–615.
  7. Hahn, O., Strassmann, F.. Über den Nachweis und das Verhalten der bei der Bestrahlung des Urans mittels Neutronen entstehenden Erdalkalimetalle. „Naturwissenschaften”. 27 (1), s. 11–15, 1939. DOI: 10.1007/BF01488241. (niem.).  Praca wysłana do publikacji 22 grudnia 1938.
  8. Die Allmacht der Unschärfe. „Focus”. 52, s. 103–108, 1999. [dostęp 2019-01-23]. (niem.). 

Bibliografia edytuj