Wikipedia

Owariektomia

Owariektomia – chirurgiczne usunięcie jajnika bądź jajników.

U ludzi owariektomię wykonuje się najczęściej z powodu chorób takich jak torbiel jajnika, rak jajnika lub innych nowotworów jajnika. Stosuje się ją też jako profilaktykę w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju raka jajnika bądź sutka, niekiedy w połączeniu z histerektomią.

Usunięcie jajnika wraz z jajowodem nazywa się jednostronną adneksektomią lub salpingoowariektomią (ang. unilateral salpingo-oophorectomy, USO). W przypadku usunięcia obu jajników i obu jajowodów mówi się o adneksektomii lub salpingoowariektomii obustronnej (ang. bilateral salpingo-oophorectomy, BSO). Ani owariektomia, ani adneksektomia nie stanowią popularnych form kontroli urodzeń u ludzi. Częściej stosuje się podwiązanie jajowodów, w trakcie którego jajniki pozostają nietknięte. W wielu przypadkach chirurgiczne usunięcie jajników wykonuje się jednocześnie z histerektomią, całkowite wycięcie układu rozrodczego kobiety to panhisterektomia.

Wskazania edytuj

Większość obustronnych owariektomii (63%) wykonywanych jest bez żadnych medycznych wskazań, większość (87%) przeprowadza się razem z histerektomią[1]. Natomiast owariektomia jednostronna wykonywana jest zazwyczaj ze wskazań medycznych (73%; torbiel, endometrioza, nowotwór łagodny, zapalenie jajnika itd.), rzadziej w połączeniu z usunięciem macicy (61%)[1].

Obustronna owariektomia tradycyjnie wykonywana jest prewencyjnie, jako że korzyści związane z uniknięciem raka jajnika przeważają ryzyko związane z usuwaniem jajników. Jednak nie jest jasne, czy profilaktyczna owariektomia bez wiarygodnych wskazań medycznych istotnie zmniejsza długoterminowe ryzyko raka jajnika[2], wywiera za to w dłuższym okresie szkodliwy wpływ na zdrowie i dobrostan pacjentki[3].

Prewencja raka jajnika i piersi u chorych z mutacją BRCA edytuj

W przypadku kobiet o wysokim ryzyku związanym z mutacjami genu BRCA2 usunięcie jajników w wieku około 40 lat przynosi względnie największe korzyści w postaci zwiększenia przeżywalności. Pozytywny efekt redukcji ryzyka raka sutka i raka jajnika prawie równoważą efekty uboczne. Osiągane korzyści są bardziej istotne, kiedy owariektomii towarzyszy profilaktyczna mastektomia[4][5].

Ważne jest, że ryzyko i korzyści związane z owariektomią w przypadku nosiciela mutacji BRCA1/2 są inne, niż u reszty populacji. Profilaktyczna salpingoowariektomia w celu redukcji ryzyka (prophylactic risk-reducing salpingo-oophorectomy, RRSO) stanowi ważną opcję terapeutyczną w populacji wysokiego ryzyka. Nosicielki mutacji BRCA1/2 po salpingoowariektomii wykazują niższą ogólną umieralność, niż przedstawicielki takiej samej populacji, które nie przeszły owariektomii. Co więcej, wykazano, że RRSO zmniejsza umieralność związaną z rakiem sutka i rakiem jajnika. RRSO zapewnia nosicielkom mutacji BRCA1 bez raka sutka wynoszącą 70% redukcję ryzyka raka jajnika. Kobiety z mutacją BRCA1, u których wykryto już raka sutka, mogą osiągnąć korzyść w postaci redukcji o 85%. Kobiety wysokiego ryzyka nie chorujące jeszcze na raka sutka mogą osiągnąć redukcję ryzyka rka sutka o 37% (mutacja BRCA1) i 64% (mutacja BRCA2). Korzyści te odnosi jedynie populacja z mutacją BRCA1/2[6].

Ryzyko i efekty uboczne edytuj

Ryzyko chirurgiczne edytuj

Chirurgia przydatków poprzez laparotomię wiąże się z wysokim współczynnikiem niedrożności jelita cienkiego z powodu późniejszego wytwarzania zrostów (24%)[7].

Skutki długoterminowe edytuj

Owariektomia wywiera poważne skutki długoterminowe wiążące się głównie z zaburzeniami hormonalnymi i rozciągające się daleko poza menopauzę. Odnotowane ryzyko i skutki uboczne obejmują przedwczesną śmierć[8][9], choroby sercowo-naczyniowe, upośledzenie poznawcze i otępienie[10], parkinsonizm[11], osteoporozę i złamania kości, pogorszenie dobrostanu psychologicznego[12] i funkcji seksualnych. Hormonalna terapia zastępcza nie zawsze redukuje te skutki uboczne[2].

Umieralność edytuj

Owariektomia wiąże się ze znacznie podwyższoną umieralnością długoterminową bez uwzględniania przyczyny, z wyjątkiem sytuacji, gdy wykonuje się ją w prewencji raka u nosicieli mutacji BRCA wysokiego ryzyka. Efekt ten wyraża się zwłaszcza u kobiet, które poddały się zabiegowi w wieku poniżej 45 lat[9].

Efekt ten nie ogranicza się jednak do kobiet, które przeszły usunięcie jajników przed menopauzą. Wpływu na przeżywalność oczekuje się nawet w przypadku owariektomii wykonanej po 65. roku życia[13]. Zabieg w wieku 50-54 lata zmniejsza prawdopodobieństwo przeżycia do wieku 80 lat o 8 punktów procentowych (z 62% do 54%), w wieku 55-59 o 4 punkty. Pozytywny wpływ na przeżycie ogranicza dodatkowy wzrost ryzyka sercowo-naczyniowego i złamań kości udowej[13].

Usunięcie jajników wywołuje zmiany hormonalne i objawy przypominające menopauzalne, zazwyczaj jednak cięższe. Kobiety po owariektomii zazwyczaj zachęca się do hormonalnej terapii zastępczej w celu prewencji objawów menopauzalnych. Kobiety po owariektomii, które nie osiągnęły jeszcze wieku 45 lat, stają w obliczu ryzyka zgonu 170% wyższego, niż kobiety o zachowanych jajnikach[9]. Pozostawienie jajników przy histerektomii wiąże się z lepszym przeżyciem długoterminowym[8]. Terapia hormonalna dla kobiet po owariektomii przed wiekiem 45 lat poprawia wyniki długoterminowe i zmniejsza współczynnik umieralności[9][14].

Objawy menopauzalne edytuj

Kobiety po obustronnym usunięciu jajników tracą większość swej zdolności produkcji estrogenów i progesteronu, a także około połowy zdolności produkcji testosteronu. W efekcie wchodzą w wywołany chirurgicznie stan pomenopauzalny. W przypadku naturalnego okresu okołomenopauzalnego jajniki zazwyczaj kontynuują produkcję niskich dawek hormonów, zwłaszcza androgenów, jeszcze długo po menopauzie, co może wyjaśniać, czemu chirurgicznie wywołany okres pomenopauzalny wiąże się zazwyczaj z bardziej nasilonymi objawami, niż w przypadku procesu naturalnego. Objawy te mogą trwać nawet po czasie fizjologicznej menopauzy[15].

Ryzyko sercowo-naczyniowe edytuj

Po usunięciu jajników kobiecie zagraża siedmiokrotnie większe ryzyko choroby sercowo-naczyniowej[16][17][18][19][20], choć mechanizm tego zjawiska nie został dokładnie poznany.

Osteoporoza edytuj

Owariektomia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem osteoporozy i złamań kości[21][22][23][24][25]. Potencjalne ryzyko usunięcia jajników po menopauzie nie zostało w pełni określone[26][27]. Zmniejszone stężenie testosteronu u kobiet stanowi czynnik predykcyjny spadku wysokości, co może stanowić rezultat zmniejszenia gęstości kości[28].

Seksualność edytuj

Owariektomia istotnie wpływa negatywnie na seksualność[29]. Istotnie więcej kobiet po owariektomii wraz z histerektomią podaje spadek libido, trudności w osiągnięciu podniecenia seksualnego oraz suchość pochwy, niż kobiet po zastosowaniu mniej inwazyjnej procedury (sama histerektomia bądź zabieg alternatywny). Nie wykazano, by hormonalna terapia zastępcza łagodziła te objawy[30]. Co więcej, stężenie testosteronu u kobiet wiąże się z poczuciem pożądania seksualnego, a owariektomia znacznie zmniejsza poziom testosteronu[31]. Jednak przynajmniej jedno badanie wykazało, że czynniki psychologiczne, jak satysfakcja ze związku, pozostają najlepszym predyktorem aktywności seksualnej po owariektomi[32].

Terapia efektów ubocznych edytuj

Leczenie niehormonalne edytuj

Efekty uboczne owariektomii mogą łagodzić metody inne, niż terapia hormonalna. Bisfosfoniany zwiększają wytrzymałość kości. Dostępne są w tabletkach przyjmowanych raz w tygodniu. Niskie dawki SSRI łagodzą wazomotoryczne objawy menopauzalne, jak uderzenia gorąca[33].

Leczenie hormonalne edytuj

Ogólnie hormonalna terapia zastępcza pozostaje nieznacznie kontrowersyjna z uwagi na karcynogenne i prozakrzepowe własności estrogenów. Jednak wielu lekarzy i pacjentów uważa, że korzyści przekraczają ryzyko u kobiet stojących w obliczu poważnych problemów zdrowotnych i pogorszenia jakości życia w konsekwencji wczesnej menopauzy na skutek owariektomii. Hormony produkowane przez jajnik angażują się w regulację licznych funkcji organizmu. Część lekarzy uważa, że programy terapii hormonalnej łagodzą efekty chirurgicznego usunięcia jajników, jak zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe[34] i kobiece dysfukcje seksualne[35].

Krótkookresowa substytucja hormonalna wywiera zaniedbywalny efekt na umieralność u nosicieli mutacji BRCA wysokiego ryzyka. Na podstawie symulacji komputerowych wykazano, że całkowita umieralność wydaje się być marginalnie wyższa po krótkoterminowej hormonalnej terapii zastępczej po owariektomii lub marginalnie niższa po krótkoterminowej hormonalnej terapii zastępczej w połączeniu z mastektomią[36].

Historia edytuj

Owariorektomię wynonywano na kobietach homoseksualnych w ramach prób zmiany ich orientacji seksualnej[37].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Melton LJ 3rd, Bergstralh EJ, Malkasian GD, O'Fallon WM. Bilateral oophorectomy trends in Olmsted County, Minnesota, 1950-1987. „Epidemiology.”. 2 (2), s. 149–52, Mar 1991. DOI: 10.1097/00001648-199103000-00011. PMID: 1932314. 
  2. ↑ a b Shuster LT, Gostout BS, Grossardt BR, Rocca WA. Prophylactic oophorectomy in premenopausal women and long-term health. „Menopause Int.”. 14 (3), s. 111–6, 2008. DOI: 10.1258/mi.2008.008016. PMID: 18714076. PMCID: PMC2585770. 
  3. ↑ S. M. Bhattacharya, A. Jha. A comparison of health-related quality of life (HRQOL) after natural and surgical menopause. „Maturitas”. 66 (4), s. 431–434, 2010. DOI: 10.1016/j.maturitas.2010.03.030. PMID: 20434859. (ang.). 
  4. ↑ A. Kurian, B. Sigal, S. Plevritis. Survival analysis of cancer risk reduction strategies for BRCA1/2 mutation carriers.. „Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology”. 28 (2), s. 222–231, 2010. DOI: 10.1200/JCO.2009.22.7991. PMID: 19996031. (ang.). 
  5. ↑ Z. K. Stadler, N. D. Kauff. Weighing Options for Cancer Risk Reduction in Carriers of BRCA1 and BRCA2 Mutations. „Journal of Clinical Oncology”. 28 (2), s. 189–91, 2009. DOI: 10.1200/JCO.2009.25.6875. PMID: 19996025. (ang.). 
  6. ↑ Susan M. Domchek, Friebel, T.M., Singer, C.F., Evans, D.G. i inni. Association of Risk-Reducing Surgery in BRCA1 or BRCA2 Mutation Carriers With Cancer Risk and Mortality. „JAMA”. 304 (9), s. 967–975, 2010. DOI: 10.1001/jama.2010.1237. [dostęp 2012-01-30]. 
  7. ↑ G. Barmparas, B. C. Branco, B. Schnüriger, L. Lam i inni. The Incidence and Risk Factors of Post-Laparotomy Adhesive Small Bowel Obstruction. „Journal of Gastrointestinal Surgery”. 14 (10), s. 1619–1628, 2010. DOI: 10.1007/s11605-010-1189-8. PMID: 20352368. (ang.). 
  8. ↑ a b Parker WH, Broder MS, Liu Z, Shoupe D, Farquhar C, Berek JS. Ovarian conservation at the time of hysterectomy for benign disease. „Obstet Gynecol”. 106 (2), s. 219–26, August 2005. DOI: 10.1097/01.AOG.0000167394.38215.56. PMID: 16055568. 
  9. ↑ a b c d Rocca WA, Grossardt BR, de Andrade M, Malkasian GD, Melton LJ 3rd. Survival patterns after oophorectomy in premenopausal women: a population-based cohort study. „Lancet Oncol.”. 7 (10), s. 821–8, 2006. DOI: 10.1016/S1470-2045(06)70869-5. PMID: 17012044. 
  10. ↑ Rocca WA, Bower JH, Maraganore DM, Ahlskog JE, Grossardt BR, de Andrade M, Melton LJ III. Increased risk of cognitive impairment or dementia in women who underwent oophorectomy before menopause. „Neurology”. 69 (11), s. 1074–83, Sep 2007. DOI: 10.1212/01.wnl.0000276984.19542.e6. PMID: 17761551. 
  11. ↑ Rocca WA, Bower JH, Maraganore DM, Ahlskog JE, Grossardt BR, de Andrade M, Melton LJ 3rd. Increased risk of parkinsonism in women who underwent oophorectomy before menopause. „Neurology”. 70 (3), s. 200–9, Jan 2008. DOI: 10.1212/01.wnl.0000280573.30975.6a. PMID: 17761549. 
  12. ↑ Rocca WA, Grossardt BR, Geda YE, Gostout BS, Bower JH, Maraganore DM, de Andrade M, Melton LJ 3rd. Long-term risk of depressive and anxiety symptoms after early bilateral oophorectomy. „Menopause”. 15 (6), s. 1050–9, 2008. DOI: 10.1097/gme.0b013e318174f155. PMID: 18724263. 
  13. ↑ a b D. Shoupe, W. H. Parker, M. S. Broder, Z. Liu i inni. Elective oophorectomy for benign gynecological disorders. „Menopause”. 14 (Suppl. 1), s. 580–585, 2007. DOI: 10.1097/gme.0b013e31803c56a4. PMID: 17476148. (ang.). 
  14. ↑ News and views. „Menopause Int”. 12 (4), s. 133–7, 2006. DOI: 10.1258/136218006779160472. Cytat: Further evidence in favour of HRT in early menopause. 
  15. ↑ Surgical menopause definition - Menopause: Menopausal Health and Medical Information Produced by Doctors on MedicineNet.com
  16. ↑ Rosenberg L, Hennekens CH, Rosner B, Belanger C, Rothman KJ, Speizer FE. Early menopause and the risk of myocardial infarction. „Am. J. Obstet. Gynecol.”. 139 (1), s. 47–51, January 1981. PMID: 7457520. 
  17. ↑ Centerwall BS. Premenopausal hysterectomy and cardiovascular disease. „Am. J. Obstet. Gynecol.”. 139 (1), s. 58–61, 1981. PMID: 7457522. 
  18. ↑ Parish HM, et al.. Time interval from castration in premenopausal women to development of excessive coronary atherosclerosis. „Am. J. Obstet. Gynecol.”. 99 (2), s. 155–62, 1967. PMID: 6039061. 
  19. ↑ Colditz GA, Willett WC, Stampfer MJ, Rosner B, Speizer FE, Hennekens CH. Menopause and the risk of coronary heart disease in women. „N. Engl. J. Med.”. 316 (18), s. 1105–10, April 1987. DOI: 10.1056/NEJM198704303161801. PMID: 3574358. 
  20. ↑ Rivera CM, Grossardt BR, Rhodes DJ, Brown RD Jr, Roger VL, Melton LJ III, Rocca WA. Increased cardiovascular mortality after early bilateral oophorectomy. „Menopause”. 16 (1), s. 15–23, Jan–Feb 2009. DOI: 10.1097/gme.0b013e31818888f7. PMID: 19034050. PMCID: PMC2755630. 
  21. ↑ Kelsey JL, Prill MM, Keegan TH, Quesenberry CP, Sidney S. Risk factors for pelvis fracture in older persons. „Am. J. Epidemiol.”. 162 (9), s. 879–86, November 2005. DOI: 10.1093/aje/kwi295. PMID: 16221810. 
  22. ↑ van der Voort DJ, Geusens PP, Dinant GJ. Risk factors for osteoporosis related to their outcome: fractures. „Osteoporos Int”. 12 (8), s. 630–8, 2001. DOI: 10.1007/s001980170062. PMID: 11580076. 
  23. ↑ Hreshchyshyn MM, Hopkins A, Zylstra S, Anbar M. Effects of natural menopause, hysterectomy, and oophorectomy on lumbar spine and femoral neck bone densities. „Obstet Gynecol”. 72 (4), s. 631–8, October 1988. PMID: 3419740. 
  24. ↑ Levin RJ. The physiology of sexual arousal in the human female: a recreational and procreational synthesis. „Arch Sex Behav”. 31 (5), s. 405–11, October 2002. DOI: 10.1023/A:1019836007416. PMID: 12238607. 
  25. ↑ Masters, W.H., et al. The Uterus, Physiological and Clinical Considerations Human Sexual Response 1966 p.111-140
  26. ↑ L. J. Melton, S. Khosla, G. D. Malkasian, S. J. Achenbach i inni. Fracture Risk After Bilateral Oophorectomy in Elderly Women. „Journal of Bone and Mineral Research”. 18 (5), s. 900–905, 2003. DOI: 10.1359/jbmr.2003.18.5.900. PMID: 12733730. (ang.). 
  27. ↑ Antoniucci DM, Sellmeyer DE, Cauley JA, Ensrud KE, Schneider JL, Vesco KK, Cummings SR, Melton LJ 3rd; Study of Osteoporotic Fractures Research Group. Postmenopausal bilateral oophorectomy is not associated with increased fracture risk in older women. „J Bone Miner Res”. 20 (5), s. 741–7, May 2005. DOI: 10.1359/JBMR.041220. PMID: 15824846. 
  28. ↑ Jassal SK, Barrett-Connor E, Edelstein SL. Low bioavailable testosterone levels predict future height loss in postmenopausal women. „J. Bone Miner. Res.”. 10 (4), s. 650–4, 1995. DOI: 10.1002/jbmr.5650100419. PMID: 7610937. 
  29. ↑ C. Castelo-Branco, S. Palacios, J. Combalia, M. Ferrer i inni. Risk of hypoactive sexual desire disorder and associated factors in a cohort of oophorectomized women. „Climacteric”. 12 (6), s. 525–532, 2009. DOI: 10.3109/13697130903075345. PMID: 19905904. (ang.). 
  30. ↑ McPherson K, Herbert A, Judge A, et al.. Psychosexual health 5 years after hysterectomy: population-based comparison with endometrial ablation for dysfunctional uterine bleeding. „Health Expect”. 8 (3), s. 234–43, 2005. DOI: 10.1111/j.1369-7625.2005.00338.x. PMID: 16098153. 
  31. ↑ JL Shifren. Androgen deficiency in the oophorectomized woman. „Fertility and Sterility”. 77 Suppl 4, s. S60–2, 2002. PMID: 12007904. (ang.). 
  32. ↑ T. Lorenz, B. McGregor, E. Swisher. Relationship satisfaction predicts sexual activity following risk-reducing salpingo-oophorectomy. „Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology”, s. 1, 2014. DOI: 10.3109/0167482X.2014.899577. (ang.). 
  33. ↑ Menopause Symptoms, Treatments and Stages of Menopause. Brigham and Women's Hospital, Boston, Massachusetts, 2007-04-26. [dostęp 2007-06-05].
  34. ↑ Ben Hirschler, "Expert believes early HRT can have heart benefits" 2006 Dec 21;Reuters Health
  35. ↑ Warnock JK, Bundren JC, Morris DW. Female hypoactive sexual disorder: case studies of physiologic androgen replacement. „J Sex Marital Ther”. 25 (3), s. 175–82, 1999. DOI: 10.1080/00926239908403992. PMID: 10407790. 
  36. ↑ Armstrong K, Schwartz JS, Randall T, Rubin SC, Weber B. Hormone replacement therapy and life expectancy after prophylactic oophorectomy in women with BRCA1/2 mutations: a decision analysis. „J. Clin. Oncol.”. 22 (6), s. 1045–54, 2004. DOI: 10.1200/JCO.2004.06.090. PMID: 14981106. 
  37. ↑ F.E. Daniel. Castration of Sexual Perverts. „Texas Medical Journal”. 9, s. 255–71, 1893. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Owariektomia&oldid=69992659”