Ozdobnik lirogłowy
Ozdobnik lirogłowy[4], lirogłów[5] (Lophorina superba) – gatunek ptaka z rodziny cudowronek (Paradisaeidae), zamieszkujący Nową Gwineę.
| Lophorina superba[1] | |||
| (Pennant, 1781) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ozdobnik lirogłowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Systematyka edytuj
Systematyka tego gatunku jest sporna. Historycznie L. superba zwykle uznawany był za jedynego przedstawiciela rodzaju Lophorina[6][7]. W obrębie tego gatunku wyróżniano kilka podgatunków (zwykle pięć: superba, niedda, feminina, latipennis i minor; proponowane podgatunki connectens i sphinx nie zyskały akceptacji)[2]. Za podgatunek nominatywny (L. superba superba) uznawano populację z półwyspu Ptasia Głowa na zachodzie Nowej Gwinei[2][7].
W 2016 r. metodami analizy DNA Irestedt i współpracownicy dokonali analizy pokrewieństwa pomiędzy populacjami, uznając za zasadne wyróżnienie trzech gatunków w obrębie rodzaju Lophorina. Holotyp L. superba dawno temu uległ zniszczeniu, a analizując stare opisy i podane w nich rozmiary autorzy wyrazili wątpliwość, czy pochodził on w ogóle z półwyspu Ptasia Głowa, jak do tej pory podawano, stwierdzając, że bardziej przypomina on osobniki z zachodniej części Gór Centralnych. W związku z tymi wątpliwościami autorzy postanowili wyznaczyć neotyp L. superba, za który uznali okaz odłowiony w 1931 roku na górze Kunupi w górach Kobowre. Tym samym za L. superba uznali populacje z centralnej części Nowej Gwinei, za L. niedda (ozdobnik grzywiasty) uznali populacje z sąsiadujących ze sobą półwyspów Ptasia Głowa i Wandammen na zachodzie wyspy (z podgatunkami L. niedda niedda i nowo nazwanym L. niedda inopinata, który zastąpił tradycyjnie wyróżniany L. superba superba), a populację ze wschodu wyspy (półwysep Papuan Peninsula) wyróżnili jako L. minor (ozdobnik krótkoskrzydły). W ramach nowo zdefiniowanego taksonu L. superba autorzy wyróżnili 3 podgatunki: L. superba suberba (który zastąpił feminina), L. superba addenda (wschodnia część Gór Centralnych) i L. superba latipennis (półwysep Huon i być może przyległe pasma górskie Herzog i Adelbert Range)[6]. To ujęcie systematyczne zostało zaakceptowane przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[8].
Nie wszyscy systematycy poparli jednak taką rewizję taksonu L. superba, choć ozdobnik krótkoskrzydły (L. minor) zyskał powszechną akceptację jako odrębny gatunek[4][8][7][9]. Elliott i współpracownicy w publikacji z 2020 roku uznali wydzielenie neotypu L. superba za nieuzasadnione i zasugerowali uznanie za L. superba zachodniej populacji (Ptasia Głowa i Wandammen), czyli zgodnie z tradycją, oraz wydzielenie populacji z centralnej części wyspy do gatunku L. latipennis (ozdobnik górski). Nie byli też w stanie uznać ważności taksonu addenda, proponując zaliczanie tych populacji albo do L. l. feminina, albo do L. l. latipenni, tak jak czyniono to wcześniej[7]. Obecnie Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) stosuje podobne ujęcie systematyczne, z tym że zamiast L. latipennis używa nazwy L. feminina[10][11].
Autorzy Kompletnej listy ptaków świata na razie uznają za osobny gatunek jedynie ozdobnika krótkoskrzydłego (L. minor), pozostałe taksony wciąż traktując jako podgatunki L. superba[4]:
- L. (s.) superba (J. R. Forster, 1781) – ozdobnik lirogłowy – półwysep Ptasia Głowa.
- L. (s.) niedda Mayr, 1930 – ozdobnik grzywiasty – półwysep Wandammen.
- L. (s.) latipennis Rothschild, 1907 – ozdobnik górski – centralna część Nowej Gwinei.
Morfologia edytuj
- Wygląd
- Ubarwienie brązowe lub czarne. Samiec – czarny z połyskująco niebieskimi piórami na piersi, stroszonymi podczas toków, podobnie jak aksamitne pióra na wierzchu głowy. Samica – wierzch ciała brązowy, na spodzie prążkowana (podobnie jak wiele samic innych cudowronek), ale z rdzawą plamą na skrzydłach.
- Rozmiary
- 25 cm
Ekologia i zachowanie edytuj
- Środowisko
- Górskie lasy Nowej Gwinei.
- Dieta
- Ptaki te żywią się głównie owadami.
- Zachowanie
- Samce zaciekle strzegą terytorium.
Status edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2020 roku stosuje nowe ujęcie systematyczne, w którym za Lophorina superba uznaje jedynie populację z półwyspu Ptasia Głowa i położonego na południowy wschód od niego półwyspu Wandammen. Uznaje ozdobnika lirogłowego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].
Ozdobnik górski z centralnej części wyspy również uznawany jest za gatunek najmniejszej troski, a jego populacja także wykazuje trend spadkowy[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Lophorina superba, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Superb Bird-of-paradise (Lophorina superba). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-09)]. (ang.).
- ↑ a b Lophorina superba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2020-09-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-15].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 439, 1999.
- ↑ a b Martin Irestedt i inni, Phylogeny, biogeography and taxonomic consequences in a bird-of-paradise species complex, Lophorina–Ptiloris (Aves: Paradisaeidae), „Zoological Journal of the Linnean Society”, 181 (2), 2017, s. 439–470, DOI: 10.1093/zoolinnean/zlx004, ISSN 0024-4082 [dostęp 2020-05-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).
- ↑ a b c d Elliott, Andy & Collar, Nigel & Bruce, Murray & Kirwan, Guy. The nomenclature of Lophorina (Aves: Paradisaeidae), with remarks on the type and type locality of L. superba. „Zootaxa”. 4732, s. 57–78, 2020. DOI: 10.11646/zootaxa.4732.1.2. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-15]. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Lophorina minor, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-3 [dostęp 2020-12-15] (ang.).
- ↑ wynik wyszukiwania: Lophorina. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [on-line]. [dostęp 2020-12-15]. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Lophorina feminina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-3 [dostęp 2020-12-15] (ang.).
Bibliografia edytuj
- Wiesław Dudziński, Marek Keller, Andrew Gosler: Atlas ptaków świata. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne – populacja z półwyspu Ptasia Głowa. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne – populacje z centralnej części Nowej Gwinei. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).