Parczelina
Parczelina (Ptelea L.) – rodzaj roślin z rodziny rutowatych. Obejmuje we współczesnych ujęciach trzy gatunki[3], ale w przeszłości wyróżniano ich w obrębie rodzaju 11[5] do ponad 60[6] (przyczyną była duża zmienność gatunku parczelina trójlistkowa P. trifoliata)[6][7]. Rośliny te występują we wschodniej Kanadzie, w Stanach Zjednoczonych (z wyjątkiem północno-zachodniej ich części) oraz w północnym i środkowym Meksyku[3]. Rosną w lasach i kanionach[5].
 Owocująca parczelina trójlistkowa | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
parczelina | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Ptelea L. Sp. Pl. 118. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Parczelina trójlistkowa jest popularnie uprawianym gatunkiem ozdobnym[6] (rzadziej inne gatunki[8]), do szczególnie cenionych należy jej żółtolistna odmiana 'Aurea'[5]. Owoce tego gatunku były wykorzystywane przez przybywających do Ameryki Europejczyków jako lokalny substytut chmielu podczas warzenia piwa[5]. Rośliny zawierają alkaloidy o właściwościach przeciwgrzybicznych[8].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Krzewy i małe drzewa osiągające do 8 m wysokości, o pędach pozbawionych kolców[5].
- Liście
- Skrętoległe, sezonowe, zwykle trójlistkowe, czasem z czterema lub pięcioma listkami[5][6]. Znajdują się w nich gruczołki wytwarzające olejki eteryczne, które po roztarciu wydzielają charakterystyczny zapach. Jesienią liście przebarwiają się na złoto[9].
- Kwiaty
- Jednopłciowe, zielonkawe lub białe, niewielkie, zebrane są w baldachogrona, czasem zredukowane do kilku lub pojedynczych kwiatów. Wszystkie okółki kwiatów cztero- lub pięciokrotne, z wyjątkiem zalążni tworzonej zwykle z dwóch, rzadziej trzech owocolistków. Działki kielicha drobne i odpadające. Płatki korony szeroko rozpostarte. Nitki pręcików owłosione od strony wewnętrznej. Pylniki owalne, krótsze od nitek. Górna zalążnia jest owłosiona i bocznie spłaszczona. Szyjka słupka jest krótka i cienka, zwieńczona główkowatym, choć zwykle też nieco rozwidlonym znamieniem[5][6].
- Owoce
- Dwunasienny, spłaszczony skrzydlak otoczony wkoło szerokim skrzydełkiem. U P. aptera owocem jest nieoskrzydlona torebka[6].
Systematyka edytuj
Rośliny tu zaliczane są bardzo zmienne i opisano ich nawet ponad 60 gatunków[6]. Współcześnie akceptuje się trzy gatunki[3] z bardzo zmienną parczeliną trójlistkową P. trifoliata, w której obrębie wyróżnia się 5 podgatunków i 11 odmian, przy czym częstokroć występują także okazy o cechach pośrednich[7].
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Toddalioideae z rodziny rutowatych Rutaceae[10].
- Wykaz gatunków[3]
- Ptelea aptera Parry
- Ptelea trifoliata L. – parczelina trójlistkowa
- Ptelea crenulata Greene
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
- ↑ a b c d e f Ptelea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-21].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 372. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 343. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ a b Erin Skornia; Muxi Yang; Wendy L. Applequist. Phenetic Analyses and Revised Classification of the Ptelea trifoliata Complex (Rutaceae). „Western North American Naturalist”. 75, 4, s. 406-428, 2015. DOI: 10.3398/064.075.0401.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 767, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Genus: Ptelea L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-20].