Petr Brandl

Petr Jan Brandl (niem. Peter Johann Brandl; ur. 1668 w Pradze, tam ochrzczony 24 października tego roku, zm. 24 września 1735 w Kutnej Horze) – czeski malarz późnobarokowy i rysownik, nazywany „czeskim Rubensem”.

Petr Brandl

Autoportret z 1700 roku
Imię i nazwisko	Petr Jan Brandl
Data i miejsce urodzenia	1668 Praga
Data i miejsce śmierci	24 września 1735 Kutná Hora
Narodowość	czeska
Dziedzina sztuki	Malarstwo
Epoka	barok
Ważne dzieła
Chrzest Chrystusa Śmierć pustelnika Guntera Pokłon Trzech Króli Wniebowzięcie NMP

Życiorys

Był szóstym dzieckiem krawca i szynkarza Michaela Brandla, prawdopodobnie z pochodzenia Niemca, oraz Alžběty Hrbkovej, wywodzącej się z czeskiej rodziny chłopskiej z Přestanic na południu Czech. Pobierał nauki w gimnazjum jezuickim na Malej Stranie. Wpływ na rozbudzenie zainteresowań artystycznych u chłopca miał najprawdopodobniej wuj – złotnik Marcus Hrbk. W l. 1683–89, po ukończeniu gimnazjum, Brandl kształcił się u nadwornego malarza i inspektora cesarskiej galerii malarstwa, Christiana Schrödera, który umożliwił mu również studiowania dzieł włoskich i niderlandzkich mistrzów w galerii obrazów na Hradczanach.

Pierwszy samodzielny obraz namalował dla kościoła św. Bartłomieja w Kolinie, nie będąc jeszcze mistrzem, co wywołało oburzenie członków praskiego cechu malarzy, załagodzone po uznaniu przez cech lat terminowania u Schrödera. Od tej pory Brandl podpisywał już obrazy swoim nazwiskiem. W 1693 Brandl ożenił się z Heleną Klosse, wówczas dwudziestotrzyletnią, najstarszą córką nieżyjącego już wtedy malarza Jana Bartoloměja Klossego. Małżonkowie doczekali się troje dzieci, dwóch synów i córki.

18 marca 1694 Brandl został członkiem cechu malarzy św. Łukasza na Starym Mieście w Pradze. Miał coraz większą renomę oraz coraz liczniejsze grono bogatych zleceniodawców, co zapewniało mu duże dochody, malarz nigdy nie zrezygnował z hulaszczego trybu życia, tytoniu i alkoholu, co powodowało szybkie roztrwonienie pieniędzy. Z tego też powodu rozpadło się jego małżeństwo – malarz już po kilku latach porzucił żonę i dwójkę dzieci (trzecie – chłopiec -zmarło w dzieciństwie przed rozstaniem małżonków), w znacznym stopniu unikając obowiązku alimentacyjnego względem nich do końca życia. Podobnie nie płacił obowiązkowych składek dla swojego macierzystego cechu.

Popadając w długi i konflikty z prawem Brandl trafił po raz pierwszy do więzienia w Hradcu Králové jesienią 1728. Po opuszczeniu go nie był jednak w stanie spłacić swoich wierzycieli, w związku z czym ponownie został uwięziony. Dopiero w sierpniu 1731 pomógł mu opat cysterski z Krzeszowa Innozenz Fritsch, który poręczył za artystę oraz spłacił jego długi częścią honorarium za namalowanie obrazu do ołtarza głównego dla nowo budowanego kościoła swojego opactwa. Pozwoliło to Brandlowi na wyjście z więzienia, ale nie zmieniło jego trybu życia. W Krzeszowie malarz przebywał do 26 października 1732, pozostawiając po sobie co najmniej pięć dzieł.

Po opuszczeniu Śląska Brandl udał się do Kuksu, gdzie w pobliskim Novym Lesie ozdobił jedną ze skał przedstawieniem Ucieczki do Egiptu, które jednak nie zachowało się do naszych czasów. Ostatnie lata życia spędził w Kutnej Horze, szukając tam odpoczynku i wytchnienia od wierzycieli. Podupadł jednak na zdrowiu i żył w biedzie. Zmarł, co było znamienne dla jego trybu życia, w gospodzie – była to gospoda U Černeho konička w Kutnej Horze. Mieszkańcy Kutnej Hory, mając świadomość jego wielkości jako malarza, wyprawili mu wielki, uroczysty pogrzeb.

Twórczość

Inspiracje. Cechy stylu

Szczególny wpływ na jego twórczość wywarła twórczość takich malarzy, jak:

• Johann Rudolf Byss, Szwajcar, dzięki któremu zapoznał się z niderlandzkim klasycyzmem,
• Abraham Godyn, Flamand, który łączył w swojej twórczości rubensowski sensualizm z malarstwem kwadraturowym szkoły bolońskiej,
• Michael Wenzel Halbax, Austriak, od którego Brandl zapożyczył manierę stosowaną przez weneckich tenebrystów,
• Michael Willmann oraz jego pasierb i uczeń Jan Krzysztof Liszka, malarze śląscy, u których podziwiał szkicową manierę malarską oraz tematykę przedstawień, pełną scen mistycznych wizji i drastycznych męczeństw.

Elementy te, w połączeniu z talentem artysty, stworzyły harmonijny i oryginalny styl jego obrazów. Dzieła Brandla charakteryzują się silnym, dopracowanym do perfekcji światłocieniem, dynamizmem kompozycji oraz liryzmem i malarskim wyrafinowaniem.

Zakres prac. Współpraca z innymi artystami

Brandl specjalizował się w malowaniu obrazów olejnych na płótnie, przy czym były to zarówno monumentalne malowidła religijne do ołtarzy głównych i bocznych w kościołach, jak i niewielkie, wręcz kameralne scenki rodzajowe. Ważnym elementem jego działalności twórczej były portrety, które tworzą zbiór przedstawień różnych rodzajów osobowości i typów fizjonomii. Brandl był także rysownikiem, autorem wielu projektów grafik dla profesjonalnych miedziorytników, takich jak: B. von Westerhout, A. Birckhardt, G. Heüss, J.S. Klauber, M. Rentz. Współpracował także z wybitnymi praskimi rzeźbiarzami barokowymi: Ferdinandem Maximilianem Brokoffem oraz Matthiasem Bernardem Braunem (dla którego Brandl sporządził w 1710 rysunkowy projekt do słynnej rzeźby św. Ludgardy, która stanęła następnie na praskim Moście Karola).

Zleceniodawcy

Głównymi zleceniodawcami Brandla byli duchowni i hierarchowie Kościoła katolickiego, głównie opaci klasztorów, ale także prascy arcybiskupi i czeskie duchowieństwo diecezjalne niższego rzędu. Artysta pracował także dla licznych świeckich odbiorców, takich jak Sternbergowie (w 1697 został ich nadwornym malarzem) czy Czerninowie. Jego dzieła znajdują się w licznych czeskich miastach i miasteczkach, takich jak Chýše, Manětín, Chabařovice, Litoměřice, Lnáře, Praga, Zbraslav, Hradec Králové, Nová Paka, Kutná Hora, Smiřice, Kuks, a także w Polsce, m.in. w Krzeszowie, Chełmsku Śląskim i Skałce.

Znaczenie

Brandl był najwybitniejszą osobowością artystyczną dojrzałego baroku w Czechach. Wywarł wielki wpływ na czeskie malarstwo późnego baroku i rokoka, zyskując miano ,,czeskiego Rubensa”. Wśród malarzy inspirujących się twórczością Brandla byli m.in.: Wacław Wawrzyniec Reiner, Johann Franz Hoffmann i Christian Philipp Bentum.

Dzieła

Do najlepszych prac Brandla zaliczają się:

• Chrzest Chrystusa z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Manětínie,
• Śmierć pustelnika Guntera z kościoła pw. św. Małgorzaty w Pradze-Břevnowie,
• Pokłon Trzech Króli z kaplicy zamkowe pw. Objawienia Pańskiego w Smiřicach.

Najważniejsze obrazy Petra Brandla na terenie obecnej Polski to:

• Wniebowzięcie NMP, w ołtarzu głównym kościoła opackiego pw. Łaski NMP w Krzeszowie, oraz Śmierć św. Franciszka Ksawerego, 1732, i Św. Jan Nepomucen rozdający jałmużnę, 1732, w ołtarzach bocznych tego kościoła,
• Powrót syna marnotrawnego, klasztor Benedyktynek w Krzeszowie,
• Św. Bernard z aniołem, kościół parafialny pw. św. Rodziny w Chełmsku Śląskim,
• Maria adorowana przez Wszystkich Świętych (współudział), ołtarz główny kościoła parafialnego pw. Wszystkich Świętych w Miszkowicach,
• Męczeństwo św. Bartłomieja, kościół filialny pw. św. Marii Magdaleny w Skałce.

Wymienione wyżej obrazy z terenu Polski powstały w l. 1731–32 z wyjątkiem obrazu ze Skałki, datowanego na l. 1717–20

• Chrzest Chrystusa, kościół w Żabowie pod Pyrzycami.

Galeria

• 
  Chrzest Chrystusa przez Jana 1715 - 1716, Manětín
• 
  Zwiastowanie NMP, 1697
• 
  Wniebowzięcie NMP
• 
  Powrót syna marnotrawnego
• 
  Bogacz
• 
  Żebrak
• 
  Biedak
• 
  Portret młodego mężczyzny, po 1720
• 
  Portret starego mężczyzny, po 1725
• 
  Autoportret artysty z 1725

Bibliografia

• Blažíček O.J.i współ., Dějiny Českého výtvarného umění II/2, Praha 1989 (cz.).
• Humberger Jaroslav, Petr Brandl, Obelisk, Praha 1971 (cz.).
• Neumann Jaromír, Petr Brandl, 1668-1735, Národní galerie v Praze, Praha 1968 (cz.).

Linki zewnętrzne

• Chałat Danuta, Peter Brandl, Drogi Baroku [1], bibliografia [2] [dostęp 2009-10-05].
• Brandl Petr Jan w: Kdo był kdo v našich dějinách do roku 1918 – czeski portal biograficzny [3] [dostęp 2009-10-05] (cz.).