Pięciozgłoskowiec
Pięciozgłoskowiec – forma wierszowa złożona z pięciu sylab.
Występuje najczęściej jako samodzielny wers, niekiedy jednowyrazowy, w wierszach izosylabicznych, przeplatanych lub różnowersowych. Bywa również osobnym członem w sylabikach dwudzielnych[1].
- Na naszym niebie
- Miesiączek biały
- Ze stróży nocnej
- Schodził ospały.
- Teofil Lenartowicz, Włośnianki
Odcinek pięciozgłoskowy pojawia się samodzielnie albo w kombinacjach 8 (5 + 3), 9 (5 + 4), 10 (5 + 5), 11 (5 + 6) i 13 (8 + 5). Uchodzi za typowy dla wersyfikacji polskiej i bywa nazywany polonikiem[2]. Wers pięciozgłoskowy stanowi także czwartą linijkę polskiego odpowiednika strofy safickiej[3][4].
- Strach patrzeć na to częste połyskanie;
- A prze to srogie obłoków trzaskanie
- Kładą się lasy, a piorun gdzie zmierzy,
- Źle nie uderzy.
Pięciozgłoskowcem Jan Kochanowski posłużył się we fraszkach Na zdrowie i Do Jana[5]. Później omawianego formatu używali między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński (Statuta Kupidynowe[6]), Wespazjan Kochowski[7] (Chrystus cierpiący[8]), Kasper Miaskowski (Ojcze nasz), Karol Mikołaj Juniewicz (Refleksje duchowne), Władysław Broniewski (Komuna paryska, cz. VIII) i Jerzy Liebert (Kuszenie[9], Litania do Marii Panny[10])
- Dziecię jest, ale
- Nie będzie w cale
- Ten, kto go zgardzi.
- Bogowie hardzi
- Skakać musieli
- Tam, gdzie nie chcieli.
- Mikołaj Sęp Szarzyński, Statuta Kupidynowe
Pięciozgłoskowiec występuje też w innych literaturach. W poezji czeskiej precyzyjnie utrzymany pięciozgłoskowiec w przeplocie z ośmiozgłoskowcem pojawił się w jednym z najdawniejszych zabytków liryki religijnej, Pieśni ostrovskiej.
- Slovo do světa stvořenie
- v božství schováno
- jež pro Evino shřěšenie
- na svět posláno.
- Dievcě dřéve porozenie
- jest zvěstováno,
- z Davidova pokolenie
- božsky vzchováno.
- Ostrovská píseň
Z kolei w literaturze słowackiej pięciozgłoskowiec można odnaleźć w poezji Pavola Országha Hviezdoslava. Strofy poniższego wiersza, sześciowersowe i rymowane xxaxxa, mają strukturę 5/5/9 (5 + 4)/5/5/9 (5 + 4):
- Ľudia, och! ľudia,
- aspoň už recte,
- nestretli ste kde človiečka? Mal
- na čele dumu,
- piesenku na rtoch,
- z očí mu dúhou perlil sa žiaľ[11];
- Hľadám sa, hľadám
Metrum pięciosylabowe jest typowe dla klasycznej wersyfikacji chińskiej[12][13]. Segment pięciosylabowy występuje też w japońskich haiku (5 + 7 + 5) i renga (5 + 7 + 5 + 7 + 7)[14].
Przypisy edytuj
- ↑ Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 223.
- ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 376.
- ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 454.
- ↑ Lucylla Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 1997, s. 46. ISBN 83-85220-79-8.
- ↑ Lucylla Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 1997, s. 62. ISBN 83-85220-79-8.
- ↑ Statuta Kupidynowe. W: Mikołaj Sęp Szarzyński: Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Poezye. Kraków: Akademia Umiejętności, 1903. (pol.).
- ↑ Michał Czerenkiewicz: Wespazjana Kochowskiego rozważanie przy zabawie postnej. wilanow-palac.art.pl. [dostęp 2017-02-02]. (pol.).
- ↑ Wespazjan Kochowski: Chrystus cierpiący, według textu Ewangielii świętej wierszem polskim wystawiony. dlibra.ujk.edu.pl. [dostęp 2017-02-02]. (pol.).
- ↑ Kuszenie. W: Jerzy Liebert: Gusła. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1930. (pol.).
- ↑ Litanja do Marji Panny. W: Jerzy Liebert: Gusła. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1930. (pol.).
- ↑ Pavol Országh-Hviezdoslav: Hľadám sa, hľadám. zlatyfond.sme.sk. [dostęp 2017-02-02]. (słow.).
- ↑ Victor H. Mair (red.): The Columbia History of Chinese Literature. books.google.pl, 2001. [dostęp 2017-02-02]. (ang.).
- ↑ Ping Wang: The Age of Courtly Writing: Wen Xuan Compiler Xiao Tong (501-531) and His Circle. books.google.pl, 2012. s. 85. [dostęp 2017-02-02]. (ang.).
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 320. ISBN 978-83-233-4066-9.