Wikipedia

Pińsk

miasto na Białorusi

Pińsk (biał. Пінск, Pinsk, ros. Пинск, Pinsk) – miasto i port w południowej części Białorusi, na Polesiu, nad rzeką Piną, u jej ujścia do Prypeci, w odległości 29 km od kanału Dniepr – Bug. Miasto leży w obwodzie brzeskim, do 1939 w województwie poleskim (1921 stolica), węzeł drogowy; stolica diecezji pińskiej (1925), seminarium duchowne (1925, 2001); 126 300 mieszkańców (2020).

Pińsk
Пінск
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

piński

Zarządzający ?↗
Powierzchnia

47,36 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


126 300[1]
2759 os./km²

Nr kierunkowy

(+375) 0165

Kod pocztowy

225700

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Pińsk”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Pińsk”
Ziemia52°07′N 26°05′E/52,116667 26,083333
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Pieczęć ratusza miasta Pińsk z roku 1630

Geografia edytuj

Granice administracyjne Pińska obejmują powierzchnię 47,36 km², w tym 1 km² stanowią lasy, 7,96 km² – bagna, a 1,07 km² – obiekty wodne[2].

Gospodarka edytuj

W mieście rozwinął się przemysł stoczniowy, chemiczny, drzewny, spożywczy oraz dziewiarski[3].

Historia edytuj

 
Wzór pieczęci miejskiej z XVII w.
 
Przedwojenny herb

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie pińskim województwa brzeskolitewskiego[4]. Miejsce sejmików ziemskich powiatu pińskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[5]. Do września 1939 miasto należało do Polski i było miejscem stacjonowania Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej oraz 84 Pułku Piechoty Strzelców Poleskich. W tym samym roku zostało zaanektowane przez Związek Sowiecki. Od 4 lipca 1941 do 14 lipca 1944 Pińsk był okupowany przez Niemców. Większość pińskich Żydów została zamordowana przez Niemców pod koniec października 1942, niedługo po ich deportacji z miejskiego getta[6]. Od 1991 Pińsk jest w granicach Białorusi.

Kalendarium edytuj

  • 1097 r. – pierwsza wzmianka o Pińsku.
  • 1241 r. – przeniesienie z Turowa diecezji prawosławnej.
  • 1316 r. – po tej dacie Pińsk włączono do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
  • 1396 r. – powstały katolicki kościół i klasztor franciszkanów.
  • 1523 r. – podarowanie Pińska królowej Bonie i początek rozkwitu miasta.
  • 1569 r. – siedziba powiatu.
  • 1581 r. – król Stefan Batory nadaje prawa miejskie.
  • 1642–1646 – św. Andrzej Bobola przebywał w klasztorze Jezuitów w Pińsku i okolicach, prowadząc rozwiniętą działalność ewangelizacyjną.
  • 1648 r. – bunt miasta i wpuszczenie sił kozackich pod wodzą pułkownika Maksyma Hładkiego. Rzeź mieszczan niebędących wyznania prawosławnego. Szturm wojsk Janusza Radziwiłła na miasto, pod dowództwem strażnika wielkiego litewskiego Hrehorego Mirskiego w liczbie ok. 1200–1300 ludzi, zakończony zdobyciem miasta. Miasto zostało doszczętnie spalone, a około 1/3 – 1/2 mieszkańców zabita (szacuje się, że w przeddzień powstania Chmielnickiego Pińsk liczył ok. 10 tys. mieszkańców)[7].
  • 1655 r. – Rosjanie i Kozacy zaatakowali miasto i wymordowali mieszkańców.
  • 1657 r. – w połowie maja kozacy Zdanowicza (w liczbie ok. 2 tys.) zniszczyli miasto i wymordowali rzymskich katolików. Jezuici, m.in. ks. Szymon Maffon i św. Andrzej Bobola, opuścili Pińsk, lecz w drodze w okrutny sposób zostali zamordowani.
  • 1660 r. – Kozacy napadli na Pińsk, zrabowali kolegium i kościół jezuicki oraz zamordowali m.in. ks. Eustachego Pilińskiego (pozostawionego na straży przez rektora Szymona Wdziekońskigo) i zrujnowali miasto.
  • 1662 r. – powrót jezuitów do Pińska, po roku pożar klasztoru.
  • 1666 r. – fundacja klasztoru dominikanów.
  • 1690 r. – założenie osady Karolin przez Jana Karola Dolskiego.
  • 1695 r. – budowa w Karolinie kościoła i zamku przez Michała Serwacego Wiśniowieckiego.
  • 1706 r. – od 5 maja do 3 czerwca zajęcie Pińska przez króla Szwecji Karola XII. Wysadzenie zamku Michała Serwacego Wiśniowieckiego i spalenie Karolina.
  • 1707 r. – zajęcie Pińska przez wojska gen. Halasta i gen. Hołowina, którzy na prośbę jezuitów odstąpili od rabunków.
  • 1709–1710 i w 1716 – wielka epidemia pochłaniająca tysiące ofiar.
  • 1717 r. – budowa klasztoru bernardynów.
  • 1734 r. – budowa klasztoru karmelitów.
  • 1756 r. – budowa klasztoru mariawitek.
  • 1773 r. – kasata zakonu jezuitów.
  • 1765 r. – rozpoczęcie budowy Kanału Ogińskiego (ukończono 1783).
  • 1775 r. – rozpoczęcie budowy Kanału Królewskiego (ukończono 1784).
  • 1793 r. – Pińsk częścią Imperium Rosyjskiego (zaboru rosyjskiego) w wyniku II rozbioru Polski.
  • 1795 r. – powstanie katolickiej diecezji pińskiej (poprzednio Pińsk był w diecezji łuckiej).
  • 1799 r. – włączenie Karolina do Pińska.
  • 1796 r. – likwidacja unickiej diecezji pińskiej.
 
Pińsk, „Tygodnik Ilustrowany”, 4 lipca 1863
  • 1799 r. – likwidacja katolickiej diecezji pińskiej (przeniesiono ją do Mińska).
  • 1812 r. – lipiec, Pińsk zajęła armia Napoleona.
  • 1830–1831 – udział mieszkańców Pińska w polskim narodowowyzwoleńczym powstaniu listopadowym. Po jego upadku carsko-rosyjskie represje popowstańcze, które dotknęły także Pińska[8].
  • 1850 r. – powstała fabryka świec i mydła.
  • 1863–1864 – kolejne polskie powstanie przeciwko rosyjskiemu zaborcy, powstanie styczniowe. Udział mieszkańców Pińska w powstaniu, a ponadto w okolicach Pińska mają miejsce walki z wojskiem rosyjskim. Po upadku powstania styczniowego ponowne represje, skasowano pińskie klasztory katolickie, katolikom pozostał tylko parafialny kościół pofranciszkański i filialny pokomunistowski, prawosławni zaś mieli trzy cerkwie – wszystkie urządzone w przejętych kościołach katolickich[9].
  • 1882 r. – doprowadzono linię kolejową z Żabinki i otworzono fabrykę zapałek.
  • 1885 r. – budowa stoczni rzecznej w Leszczach.
 
Ulica Bernardyńska w 1912
  • 1907–1909 – w mieście działało koło prowincjonalne Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku, które zajmowało się organizacją odczytów o literaturze i słownictwie polskim, co według raportu rosyjskiej policji „powodowało wzrost polskiej świadomości narodowej”[10]. W 1908 roku koło wystąpiło o zgodę na otwarcie polskiej biblioteki, jednak władze rosyjskie odmówiły[11].
  • 1909 r. – w czasie wyborów samorządowych do rady miejskiej zostało wybranych 22 Rosjan, 7 Polaków, 2 Żydów i 1 przedstawiciel innych narodowości[12].
  • 1915 r. – ucieczka Rosjan przed Niemcami.
  • styczeń 1919 r. – Armia Czerwona zajęła Pińsk.
  • 5 marca 1919 r. – bitwa o Pińsk między Grupą Podlaską Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Antoniego Listowskiego a bolszewikami. Sowieci, próbujący utrzymać kontrolę nad miastem, byli dobrze przygotowani do obrony i dysponowali zarówno piechotą, jak i artylerią. W natarciu po stronie polskiej brały udział: 1. batalion pułku bialskiego, 2. i 4. bataliony 4. pułku piechoty, rosyjska drużyna oficerska, trzy szwadrony wileńskiego pułku ułanów, 4. szwadron 2. pułku ułanów rtm. Żelisławskiego i 1. szwadron 5. pułku ułanów por. Sokołowskiego. Główna kolumna Polaków nacierała od północy, mniej liczna od zachodu, natomiast jazda dokonała wypadu w wyniku którego zniszczono tory na linii kolejowej prowadzącej ze wschodu do Pińska. Walki o miasto trwały od godziny 11. do 16. i zakończyły się zwycięstwem wojsk polskich. Zdobyto tabor kolejowy, magazyny wojskowe, kolumnę pontonową oraz wzięto kilkudziesięciu bolszewickich jeńców. W bitwie szczególnie odznaczyły się po polskiej stronie: bataliony pułku bialskiego, rosyjska drużyna oficerska i oddział partyzantów por. Zameczka[13].
 
Kościół katedralny w czasach II RP
 
Dworzec kolejowy w czasach II RP
 
Panorama Pińska w 1930
  • 5 kwietnia 1919 r. – masakra 35 Żydów.
  • 7 czerwca 1919 r. – miasto wchodzi w skład powiatu pińskiego okręgu brzeskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej[14].
  • 3 lipca 1919 r. – potyczka pod Horodyszczem.
  • listopad 1919 r. – w wyniku działań wojennych Pińsk był zrujnowany i znajdował się w złej sytuacji gospodarczej. Z 20 pińskich fabryk działała jedna, nie działały tartaki, brakowało koni i opału; mieszkańcy masowo emigrowali[15].
  • 1920 r. – VII, Armia Czerwona ponownie zajęła Pińsk.
  • 1920 r. – 26 IX, wojska polskie odbiły miasto.
  • 1921 r. – Pińsk stolicą województwa poleskiego. Pożar miasta. Przeniesienie stolicy do Brześcia nad Bugiem.
  • 1925 r. – stolica diecezji katolickiej.
  • 1929 r. – rozszerzenie granic miasta[16].
  • 1939 r. – rozszerzenie granic miasta[17].
  • 1939 r. – 9 IX, nalot lotnictwa niemieckiego. – 18 IX, zatopienie Flotylli Pińskiej. – 20 IX, Armia Czerwona zajęła Pińsk, początek okupacji sowieckiej.
  • 1940 r. – (luty) pierwsza deportacja na Syberię ludności (w większości Polaków). Druga – do Kazachstanu.
  • 1941 r. – kwiecień, trzecia deportacja do Kazachstanu.
  • 1941 r. – 22 VI, początek wojny niemiecko–sowieckiej. Przed ewakuacją z miasta NKWD morduje w miejscowym więzieniu od kilkudziesięciu do kilkuset więźniów.
  • 1941 r. – 4 VII, wkroczenie Niemców; 6–8 VIII masowy mord na około 7–11 tys. żydowskich mężczyzn i chłopców.
  • 1942 r. – IV, utworzenie getta dla Żydów; X – XI, mordy na 30–45 tys. Żydów.
  • 1943 r. – 18 I, atak porucznika Jana Piwnika „Ponurego” („Donata”) na więzienie Gestapo w Pińsku i odbicie więźniów. O godz. 17. Grupa bojowa Armii Krajowej dowodzona przez „Ponurego”, wdarła się samochodem osobowym na dziedziniec więzienia, druga grupa pod dowództwem „Czarki” wdarła się do więzienia przez płot na tyłach domu mieszkalnego, a trzecia grupa „Kawy” sforsowała ogrodzenie, opanowała administrację i zabiła komendanta więzienia. Inni partyzanci AK przecięli druty telefoniczne zrywając kontakt z Pińska. W wyniku akcji uwolniono kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. „Wania”, Mieczysława Eckhardta ps. „Bocian” i Piotra Downara ps. „Azor” i odwieziono do Warszawy[18].
  • 1944 r. – 14 lipca zajęcie miasta przez Armię Czerwoną, włączenie do ZSRR; wg danych NKWD Białoruskiej SRR w wyniku działań wojennych miasto zostało zburzone w 35–40%; zniszczeniu uległy m.in. miejska stocznia, fabryka zapałek i 5 tartaków[19].
  • 1945 r. – 3 stycznia – pierwszy transport wysiedleńczy ludności polskiej z Pińska i okolic.
  • 1991 r. – Pińsk częścią niepodległej Białorusi.

Ludność edytuj

rok ludność
XVI w. 5,0 tys.
1825 4,2 tys.
1841 6,8 tys.
1861 11,3 tys.
1900 29,5 tys.
1910 36,4 tys.
1921 23 497
1931 33,5 tys.
1939 35,9 tys.
1959 41,5 tys.
1986 112,6 tys.
2000 132,6 tys.

Zabytki edytuj

 
Kolegium Jezuitów w Pińsku
 
Katedra w Pińsku (dawny kościół franciszkanów)
 
Pałac Butrymowiczów
  • Kolegium i kościół jezuitów z 1651 roku (kościół, posiadający dwuwieżową fasadę o gęstym rytmie kolumn i pilastrów oraz wielką kopułę nad skrzyżowaniem naw, władza sowiecka wysadziła w roku 1954). Obecnie w kolegium są galeria obrazów i szkoła.
  • Kościół i klasztor ojców Franciszkanów z 1712 roku. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP z fasadą z 1766 roku. W latach 1920–1940 i od 1992 jest to katedra katolicka. Dzwonnica z 1817 roku z 4 kondygnacją z XX wieku. Mur z XVIII wieku.
  • Kościół i klasztor ojców Bernardynów z roku 1786 na przedmieściu Karolin – obecnie cerkiew św. Barbary. Obok klasztor z XIX wieku i dzwonnica.
  • Kościół i klasztor ojców Dominikanów.
  • Kościół i klasztor pw. Karola Boromeusza z 1770 roku na przedmieściu Karolin – dawniej parafialny. Obecnie sala koncertowa.
  • Klasztor Sióstr Zakonu Św. Bazylego Wielkiego (skasowany w latach 50. XIX wieku).
  • Klasztor Zgromadzenia Sióstr Mariawitek (skasowany w latach 50. XIX wieku).
  • Monaster św. Barbary w Pińsku – prawosławny klasztor żeński założony przed 1521 r.
  • Pałac Butrymowiczów z lat 1784–1790. Siedziba Butrymowiczów, Skirmunttów, a od 1930 roku katolickich biskupów pińskich.
  • Kapliczka z XVII w. przy ul. Brzeskiej i Pieńkawa.
  • Cmentarz katolicki i prawosławny na ul. Hajdajenki, na północ od linii kolejowej.
  • Cmentarz żydowski w Karolinie.
  • Dwór Platerów w Zapolu.
  • Pomnik budowniczych drogi bitej z 1938 roku (polski napis zniszczono i umieszczono rosyjski).
  • Synagoga z 1900 r.
  • Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursze.

niezachowane:

Religia edytuj

 
Dawny kościół bernardynów, obecnie sobór św. Barbary

W XVI w. Pińsk stał się stolicą prawosławnej eparchii turowsko-pińskiej i jej najważniejszym ośrodkiem kultowym[20]. Obecnie (2013) Pińsk jest siedzibą eparchii pińskiej i łuninieckiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego[21]. W mieście przed 1521 działał żeński prawosławny monaster św. Barbary, po 1596 przekazany mniszkom unickim[22]. Klasztor ten został ponownie przejęty przez Kościół prawosławny po likwidacji unii na ziemiach zabranych w 1839 (synod w Połocku). W 1874 zamknięty z powodu niewielkiej liczby powołań[23], w 1993 został otwarty ponownie[22]. Oprócz monasteru św. Barbary w Pińsku w przeszłości czynne były jeszcze dwie inne prawosławne wspólnoty mnisze[22], w tym męski Monaster Leszczyński[24].

Pińsk jest stolicą rzymskokatolickiej diecezji pińskiej, która powstała w 1925. W swej historii diecezja posiadała 3 biskupów.

Sport edytuj

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Kotwica Pińsk (2 tytuły mistrza Polesia) i Ognisko Pińsk (1 tytuł mistrza Polesia).

Zabytkowy cmentarz parafialny rzymsko-katolicki i prawosławny przy ul. Spokojnej w Pińsku edytuj

Został założony w styczniu 1796 roku. Cmentarz podzielony na kwatery katolicką, unicką, prawosławno-luterańską i później hebrajską. Kwater rzymsko-katolicki się rozrósł wokół drewnianego kościoła Matki Boskiej Bolesnej. Kwater unicki, prawosławny i luterański się rozrósł wokół kaplicy prawosławnej. Podczas I wojny światowej cmentarz poszerzony w kierunku północnym dla poległych żołnierzy armii rosyjskiej, austro-niemieckiej i polskich żołnierzy poległych podczas wojny polsko-bolszewickiej, groby polskich uczestników II wojny światowej. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1830. Na cmentarzu pochowanych jest ponad 10 tysięcy osób. W 1980 roku cmentarz zamknięto dla nowych pochówków.

Ludzie związani z Pińskiem edytuj

Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Pińskiem, Ludzie urodzeni w Pińsku.
 
Dom Ryszarda Kapuścińskiego

Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (ros.).
  2. ↑ Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2012 g. [online], Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi [dostęp 2018-05-30] (ros.).
  3. ↑ Pińsk, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-08-05].
  4. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 109.
  5. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33.
  6. ↑ Best of the memory books, Marcin Wodzinski, Ha-Arec, Books, luty 2009, 28–30.
  7. ↑ Andrzej Majewski, Zdobycie Pińska przez wojsko litewskie w listopadzie 1648 roku, [w:] Studia z dziejów wojskowości, t. II, Białystok 2013, s. 32–39.
  8. ↑ https://www.bu.kul.pl/historia-pinska-i-polesia,art_10732.html
  9. ↑ https://www.bu.kul.pl/historia-pinska-i-polesia,art_10732.html
  10. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 34–37.
  11. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 34–48.
  12. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 168–169.
  13. ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 65. ISBN 978-83-11-11934-5.
  14. ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
  15. ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur: Aneks. Praktyka dnia codziennego w okręgach wileńskim, brzeskim i mińskim w świetle meldunków agentów Inspektoratu Werbunkowo-Zaciągowego ZCZW. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 396. ISBN 83-88973-60-6.
  16. ↑ Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 319.
  17. ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 149.
  18. ↑ Rafał Kierzkowski, Akcja na więzienie w Pińsku, „w Sieci Historii” (5–6), 2023, s. 24–25, artykuł zawiera facsimile pełnego raportu z akcji Armii Krajowej, ISSN 2300-6803.
  19. ↑ RGASPI, f. 17, op. 122, d. 70, k. 87. Sprawozdanie nr 829/5 NKWD BSRR, ESRR, ŁSRR, LSRR i obwodu kalininskiego do KC WKP(b) z dnia 17 sierpnia 1944 roku, podpisał komisarz ludowy NKWD Beria.
  20. ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI – XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 186–187. ISBN 978-83-61209-55-3.
  21. ↑ Общая информация: Пинская епархия.
  22. ↑ a b c Пинский Свято-Варваринский женский монастырь.
  23. ↑ U.A. Pawluczuk, Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 30, ISBN 978-83-7431-127-4.
  24. ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI – XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 261. ISBN 978-83-61209-55-3.

Bibliografia edytuj

  • Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pińsk&oldid=73282971”