Wikipedia

Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie

plac w Braniewie

Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie – plac w Braniewie na prawym brzegu Pasłęki. Kwartał na przestrzeni dziejów spełniał wiele funkcji – łasztownia portu w Braniewie, rynek miejski, targ rybny, na części znajdował się szpital św. Ducha z cmentarzem, obok karczma, później hotel Schwarzer Adler.

plac Józefa Piłsudskiego
Ilustracja
pl. Piłsudskiego
Państwo

 Polska

Miejscowość

Braniewo

Przebieg
0,215 km ↑ul. Przemysłowa, ul. 9 Maja→
0,100 km ul. Drewniana→
światła 0 km ←ul. Gdańska, ul. Królewiecka→,
ul. Kościuszki↓
Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, w centrum znajduje się punkt z opisem „plac Józefa Piłsudskiego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „plac Józefa Piłsudskiego”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „plac Józefa Piłsudskiego”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „plac Józefa Piłsudskiego”
Ziemia54°23′05,3″N 19°49′33,9″E/54,384806 19,826083
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

 
Miejsce pl. Piłsudskiego na miedziorycie z 1635

Łasztownia edytuj

Pierwsze wzmianki dotyczące terenu współczesnego placu Piłsudskiego pochodzą z czasów średniowiecza i są związane z istnieniem łasztowni wewnętrznego portu miasta Braniewa. W zarządzeniu rady miejskiej z 1406 roku wymieniono cztery miejsca, w których powinno się wyładowywać towar ze statków po zapłaceniu cła palowego: 1. Brücke (też: Ladungsbrücke, Salzbrücke – okolice Spichlerza Mariackiego i przystani żeglarskiej), 2. Dornbusch (ciernisty krzew), 3. Rotes Wasser (Czerwony Rów), 4. Bollwerk[1]. Miejsce wyładunku zwane „Dornbusch” (ciernisty krzew) w opisie granic posiadłości ziemskich Braniewa z 1284 r. umiejscowione jest na przeciwległej stronie Pasłęki portu Starego Miasta (tj. na prawym brzegu) w pobliżu drogi do wsi Rusy. Jest to miejsce współczesnego targowiska miejskiego przy placu Piłsudskiego, na którym w średniowieczu znajdowała się braniewska łasztownia (niem. Lastadie). Pierwsze wzmianki dotyczące łasztowni Starego Miasta Braniewa pojawiają się już w latach 1436[1] i 1452[2]. Oprócz typowej funkcji łasztowni – czyli placu przeładunkowego dla statków – braniewska łasztownia pełniła też rolę stoczni, tj. była miejscem budowy statków i szmak(inne języki)[2].

Szpital, budynek „Casino Gesellschaft” edytuj

Następnym charakterystycznym miejscem pl. Piłsudskiego był znajdujący się przy Pasłęce szpital św. Ducha – spalony wraz z przedmieściem Braniewa w 1521 przez mistrza krzyżackiego Albrechta w czasie wojny z Polską, w latach 30. XVI wieku odbudowany, ale już pod patronatem św. Andrzeja. W 1804 budynek grożący zawaleniem rozebrano, a w 1838 na tym miejscu wybudowano budynek „Casino Gesellschaft”. Po I wojnie światowej towarzystwo nie było w stanie utrzymać obiektu i go sprzedało. Od 1927 w budynku mieściło się muzeum i równolegle oddział banku (Sparkasse)[3][4]. Budynek do 1945 posiadał adres Vorstädtischer Markt 1[5]. Po 1945 budynek rozebrano – pozostało puste miejsce przy moście na rzece Pasłęce.

Hotel Schwarzer Adler edytuj

Kolejną charakterystyczną budowlą placu Piłsudskiego była Karczma Dolna (Niederkrug), w późniejszym okresie okazały hotel „Pod Czarnym Orłem” (Schwarzer Adler). Budynek karczmy położony był na ukos (współcześnie od budynku starostwa powiatowego w stronę Biedronki, teraz przebiega tędy ulica), bo tak po skosie wytyczona była wówczas droga. Karczma ta istniała ponad 500 lat, pierwszy raz wymieniona w 1427 roku w przywileju nadanym przez Radę Starego Miasta dla Petera Reymana, któremu na placu przy szpitalu św. Ducha zezwolono na budowę karczmy. Na przestrzeni wieków obiekt ten zmieniał wygląd i nazwy (Unterkruge, Adlerkruge, Zum Adler, Schwarzer Adler). W ostatnich latach przed II wojną światową wykupiony został przez Volksbank, stanowiąc drugą konkurencyjną placówkę bankową dla pobliskiej Sparkasse, jednak w jego w części nadal funkcjonował hotel[6]. Hotel po wojnie został również rozebrany[7].

Targ rybny (Fischmarkt) edytuj

Następnym miejscem pl. Piłsudskiego był targ rybny (Fischmarkt), biegnący wzdłuż rzeki Pasłęki, od Mostu Kotlarskiego w dół rzeki (dziś część targowiska miejskiego położona przy rzece Pasłęce). Nazwa Fischmarkt pojawia się w aktach miejskich już w II połowie XVII wieku (1683 i 1691)[2]. Targ rybny był miejskim targowiskiem, na którym w dni targowe (w okresie międzywojennym były to środy i soboty) przy straganach i wozach handlowano i to nie tylko samymi rybami, ale też wszelkimi produktami wiejskimi. W okresie letnim chłopi z Nowej Pasłęki już poprzedniego wieczora przywozili swoje produkty zaprzęgiem konnym i drzemali na rynku na wozach, ażeby o świcie dnia handlowego móc rozpocząć sprzedaż. W pobliżu targowiska znajdowało się umocnione nabrzeże, przy którym cumowały łodzie; oprócz braniewian wolno było cumować przy nabrzeżu także mieszkańcom Nowej i Starej Pasłęki[8].

W latach 1991–1992 na plac Piłsudskiego przy rzece Pasłęce powróciło, przeniesione z ul. Kościuszki, miejskie targowisko w Braniewie. Postawione zostały nowe pawilony handlowe, stoiska z zadaszeniami oraz parking. Koszt tej inwestycji wyniósł 450 tys. złotych (licząc po denominacji). Targowisko to, otwarte w czerwcu 1992, błyskawicznie zapełniło się handlarzami, był to również skutek uruchomienia linii kolejowej Królewiec-Braniewo i tanich towarów z Rosji[9].

Wzrost natężenia ruchu uświadomił władzom pilną potrzebę wybudowania łącznika między oboma brzegami Pasłęki w tym miejscu. Kładka przez rzekę, spajająca targowisko z lewym brzegiem Pasłęki, została wybudowana w 1993 roku. Wykonawcą była firma Stalbud. Jej uroczyste oddanie do użytku nastąpiło w styczniu 1994 roku[10][11].

Kriegerdenkmal edytuj

Jeszcze jednym charakterystycznym wyróżnikiem placu był obelisk pamięci poległych w wojnie francusko-pruskiej (1870–1871) żołnierzy stacjonującego w Braniewie 1. wschodniopruskiego batalionu strzelców wyborowych (1. Ostpreußischer Jägerbataillon). Bogato zdobiona żeliwna stela z wtopionymi tabliczkami z nazwiskami poległych i dedykacją została uroczyście odsłonięta na placu przed budynkiem „Casino Gesellschaft” 14 sierpnia 1874 roku, w czwartą rocznicę bitwy pod Borny, w której oddało życie wielu żołnierzy z braniewskiej jednostki wojskowej. Pomnik miał 23 stopy wysokości (około 7 metrów)[12], wyglądem przypominał gotycką wieżyczkę kościoła. Około 1920 roku na placu przy pomniku pojawił się trawnik i rabaty z kwiatami, z wkomponowanym miejscem pamięci (galeria, zdj. 1). 30 listopada 1930 pomnik został wpisany do rejestru zabytków miasta Braniewa[13]. Teren przy pomniku był miejscem uroczystości miejskich, gdyż stanowił duży, reprezentacyjny plac miasta.

W 1938 burmistrz miasta Hans-Georg Petrusch wystąpił do konserwatora zabytków o zgodę na usunięcie pomnika ze względu na zły stan obiektu. Rzeczywisty powód burmistrza z nadania NSDAP mógł być jednak inny, wszak plac od 5 lat nosił imię führera III Rzeszy, zaś pomnik upamiętniał bohaterów poprzedniego systemu. Konserwator prowincji wydał taką zgodę 27 listopada 1938, jednakże z zastrzeżeniem, iż tablice pamiątkowe z pomnika winny zostać umieszczone w innym godnym miejscu. Wskazał na takie dogodne miejsce Pflaumengrund (współcześnie amfiteatr miejski), przy pomniku bohaterów I wojny światowej[14]. Pomnik ostatecznie został przeniesiony jeszcze dalej – do Lasu Miejskiego (Stadtwald)[15].

Pomnik ten było często eksponowany na fotografiach, jednak na ostatnich przedwojennych zdjęciach widoczna jest kolejna zmiana stylistyki placu – brak jest alejek, rabat... i pomnika, za to wytyczone zostały już ulice i chodniki (galeria, zdj. 2). Po tym obiekcie współcześnie również nie ma żadnego śladu, współcześnie jest to miejsce placu rekreacyjnego z fontanną[16][17].

Po 1945 edytuj

Po II wojnie światowej nie zachował się żaden z historycznych obiektów w tym obrębie, zmienił się układ i nazewnictwo ulic. Współcześnie plac Piłsudskiego (do 1 grudnia 1990 był to plac Skowrońskiego) mieści w swym obrębie następujące ulice i place sprzed wojny:

  • Vorstädtischer Markt – do 1933, 20 kwietnia1933 przemianowany na Adolf Hitler Platz[18]
  • Am Adler (do 1936 – Adlerstraße[19]) – ulica biegnąca skośnie od „świateł” do Mostu Kotlarskiego[20]
  • Fischmarkt – uliczka wzdłuż rzeki Pasłęki, współcześnie nieodtworzona[20]
  • Neuer Markt – rejon targowiska miejskiego[20]
  • Fabrikstraße – ostatni fragment pl. Piłsudskiego przed skrzyżowaniem z ul. 9 Maja i ul. Przemysłową[20]

W latach 70. XX w. w okresie inwestycji epoki gierkowskiej w centalnej części placu wybudowana została restauracja. W ogłoszonym przez miejskie władze konkursie na jej szyld wygrała nazwa „Centralna”. W zamierzeniach miała być ona tylko pierwszym krokiem do nadbudowy hotelowej, na którą pieniędzy niestety zabrakło. W 1995 restauracja została zamknięta i zlicytowana. Utworzono w niej pierwszy w mieście supermarket i taką rolę budynek ten pełni do czasów współczesnych[21].

Jednym z łączników bogatej sięgającej średniowiecza historii tego kwartału jest otwarte w czerwcu 1992 i funkcjonujące nadal (2024) targowisko miejskie przy rzece Pasłęce. W ostatniej dekadzie XX i na początku XXI wieku było ono częstym miejscem prowadzenia handlu przez przybyszów zza wschodniej granicy, głównie Rosjan[22].

9 listopada 1994, po przebudowie skrzyżowania ulic Gdańskiej, Kościuszki, Królewieckiej i pl. Piłsudskiego, została na tym węźle drogowym uruchomiona pierwsza (i do 2024 jedyna) sygnalizacja świetlna w Braniewie, usprawniając ruch w mieście, zwłaszcza w godzinach szczytu. Koszt tej inwestycji wyniósł 5 mld ówczesnych polskich złotych[23].

W roku 2000 na rogu ul. Drewnianej i pl. Piłsudskiego wybudowane zostało nowe centrum handlowo-usługowe o charakterystycznej bryle – obiekt łączący elementy nowoczesności z detalami architektonicznymi pochodzącymi z różnych epok[24]. Na zewnętrznej elewacji jeszcze w tym samym roku umieszczony został duży zegar tarczowy, później pojawił się także szyld „Galeria Amber”[25].

W 2009 roku na placu średniowiecznego cmentarza, a przedwojennego placu z obeliskiem (Kriegerdenkmal), postawiono kosztem 200 tys. złotych metalową instalację z fontanną[26], w roku 2012 obok fontanny zamontowano granitowe ławki oraz zegar słoneczny[27].

Galeria edytuj

  •  
    Kriegerdenkmal (obelisk), po lewej Schwarzer Adler
  •  
    Kriegerdenkmal, rok 1914
  •  
    Vorstädtischer Markt, na wprost kasyno
  •  
    Początek pl. Piłsudskiego
  •  
    Galeria Amber z roku 2000
  •  
    Na prawo ul. 9 Maja, na lewo Przemysłowa
  •  
    Zamiast obelisku – fontanna
  •  
    Targowisko współcześnie
  •  
    Wpierw łasztownia, później Fischmarkt
  •  
    Kładka łącząca brzegi Pasłęki przy targowisku

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Wiesław Długokęcki Delta rzeki Pasłęki i port zewnętrzny Braniewa w średniowieczu Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 641-650 2000 s. 642
  2. ↑ a b c Augustin Lutterberg, Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg, ZGAE, XIX, 1916, s. 717
  3. ↑ Hans Preuschoff Braunsbergs Innungen und Vereine, w: Heimatbrief für den Kreis Braunsberg, 2017, s. 189
  4. ↑ Weronika Wojnowska Braniewskie muzealia do 1945 roku. nimoz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-07)]., s. 27.
  5. ↑ Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch, von Walter Merten, 1976, s. 339.
  6. ↑ Georg Mielcarczyk Braunsberg und Umgebung, Lippstadt 1983, s. 59
  7. ↑ Historia Braniewa - nieznane wydarzenia - GASTRONOMIA W DAWNYM BRANIEWIE [online], www.historiabraniewa.hekko.pl [dostęp 2022-07-10].
  8. ↑ Hans Preuschoff Als Braunsberg noch kaiserlich war [w:] Braunsberg/Ostpreußen Unsere Schulen, Heft 39 Sommer 1984, s. 17
  9. ↑ Braniewskie targowisko miejskie. Bazar otwary [w:] Ilustrowany Kurier Terenowy. IKAT, 1–31 sierpnia 1992, s. 1
  10. ↑ Bliżej na (braniewski) rynek. Most otwarty, [w:] IKAT. Ilustrowany Kurier Terenowy, nr 3 (102), Rok V, 18–24 stycznia 1994.
  11. ↑ Braniewo. Inwestycje budowlane. Pracowita dekada [w:] Dziennik Elbląski, 7 czerwca 2000, dodatek Budowlane, s. XII
  12. ↑ Heimatbrief für den Kreis Braunsberg, Sommer 2016, Das Denkmal des 1. Ostpreußischen Jägerbataillons für die Gefallenen des deutsch-französischen Krieges 1870/71 in Braunsberg: mit Namenslisten von gefallenen Soldaten verschiedener Regimenter aus Stadt und Kreis (von Bettina Müller), s. 144–145
  13. ↑ Szukaj w archiwach Braunsberg, Stadtverwaltung, scan 90
  14. ↑ Szukaj w archiwach Braunsberg, Stadtverwaltung, scany 90–112
  15. ↑ Braunsberg/Ostpreußen Unsere Schulen, Heft 31 Sommer 1980, s. 28
  16. ↑ Braunsberg (Denkmal: 1870/71), Kreis Braunsberg, Ostpreußen Heute: Braniewo, Powiat Braniewski, Województwo warmińsko-mazurskie, Polen [online], www.denkmalprojekt.org [dostęp 2022-07-10].
  17. ↑ Bettina Müller, Das Denkmal des 1. Ostpreußischen Jägerbataillons für die Gefallenen des deutsch-französischen Krieges 1870/71 in Braunsberg : mit Namenslisten von gefallenen Soldaten verschiedener Regimenter aus Stadt und Kreis, „Heimatbrief für den Kreis Braunsberg”, 2016 [dostęp 2022-07-10] (niem.).
  18. ↑ Ludwig Kayser: "Das erste der tausend Jahre" [online], www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2021-03-04].
  19. ↑ Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch, von Walter Merten, 1976, s. 43
  20. ↑ a b c d Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, z opisu na mapie miasta
  21. ↑ „Centralna” to już historia. Supermarket na miejscu restauracji? [w:] IKAT. Ilustrowany Kurier Terenowy, 24 maja 1995, s. 1, 9
  22. ↑ Pierwsz spokojna noc [w:] IKAT. Gazeta Braniewska, 28 listopada 2000 r., s. 14
  23. ↑ Uwaga na światła! Informacja dla kierowców [w:] IKAT. Ilustrowany kurier terenowy 15–21 listopada 1994, s. 2
  24. ↑ Braniewo. Nowe centrum biurowo-handlowe. Nowoczesność i tradycja [w:] Gazeta Olsztyńska, 29 września 2000, s. 18
  25. ↑ Braniewo. Oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Powołali biuro powiatowe [w:] Dziennik Bałtycki, 3 stycznia 2001 r., s. 15
  26. ↑ Braniewo. Nowa fontanna już tryska [w:] IKAT. Gazeta Braniewska 25 września–1 października 2009
  27. ↑ Zegar słoneczny – nową atrakcją Braniewa [online], Truso TV, 27 sierpnia 2012 [dostęp 2023-05-06] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plac_Józefa_Piłsudskiego_w_Braniewie&oldid=73401609”