Platan (Platanus L.) – rodzaj drzew należący do rodziny platanowatych. Obejmuje 9 gatunków[4][5]. Siedem gatunków występuje w Ameryce Północnej od Meksyku na południu (gdzie jest ich największe zróżnicowanie) po Ontario na północy, jeden gatunek (platan wschodni) rośnie od południowo-wschodniej Europy po Himalaje i jeden (Platanus kerrii) w Laosie i północnym Wietnamie[5][6]. Drzewa te rosną na terenach skalistych, często wzdłuż dolin rzecznych i strumieni oraz nad jeziorami[7].

Platan
Ilustracja
Liść platana klonolistnego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

srebrnikopodobne

Rząd

srebrnikowce

Rodzina

platanowate

Rodzaj

platan

Nazwa systematyczna
Platanus L.
Sp. Pl. 999. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Platanus orientalis[3]

Owoce platana klonolistnego
Kora platana klonolistnego

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, głównie w parkach i jako drzewa przyuliczne[6][7]. Długą tradycję uprawy ma platan wschodni sadzony często w ogrodach w kulturze islamu oraz na placach w centrach miejscowości. Popularnie uprawiany jest mieszaniec platana wschodniego i zachodniegoplatan klonolistny[7]. Drewno platanów jest cenione jako surowiec do wyrobu oklein. Gatunki północnoamerykańskie wykorzystywane były także jako rośliny lecznicze przez Indian[7].

Morfologia edytuj

Pokrój
Duże drzewa o rozłożystych koronach[8], osiągające ponad 50 m wysokości[7]. Ich charakterystyczną cechą jest łuszcząca się w postaci cienkich płatków kora[8][7], gładka i jasna (brązowa, szara do białawej)[6]. Pędy i liście pokryte są rozgałęzionymi lub gwiazdkowatymi włoskami[6].
Liście
Opadające zimą lub w porze suchej (rzadko częściowo zimozielone[6]), skrętoległe. Blaszki 3- do 7-klapowych, na brzegu ząbkowane, podobne do liści klonu, duże (do ok. 30 cm długości). Ogonki liściowe długie, u nasady zgrubiałe, osłaniające pąk[7][6].
Kwiaty
Niepozorne i rozdzielnopłciowe, zebrane w osobne, choć podobne, męskie i żeńskie, kulisto-główkowate kwiatostany. W jednym kwiatostanie złożonym powstaje zwykle od jednej do 5, rzadziej do 12 główek[6]. Okwiat kwiatów męskich składa się z 3–4 drobnych działek kielicha i płatków korony. Rozwijają się w nich 3–4 pręciki. Kwiaty żeńskie mają okwiat złożony tylko z 3–4 działek. Zawierają 5–9 słupków zwieńczonych długim, czerwonym znamieniem[7].
Owoce
Jednonasienne niełupki wąskie i długie, zebrane w kuliste owocostany, które zwisają na długich szypułkach[6].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z monotypowej rodziny platanowatych (Platanaceae), która wraz z siostrzaną rodziną srebrnikowatych (Proteaceae) wchodzi w skład rzędu srebrnikowców (Proteales), stanowiącego jedną ze starszych linii rozwojowych dwuliściennych właściwych[2]. Dawniej była uznawana zwykle za blisko spokrewnioną z oczarowatymi Hamamelidaceae[7].

Lista gatunków[5]

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Proteales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. Platanus. The Plant List. [dostęp 2016-05-17]. (ang.).
  5. a b c Platanus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-21].
  6. a b c d e f g h Zhi-Yun Zhang, Nicholas J. Turland: Platanaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-21].
  7. a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 98. ISBN 0-333-73003-8.
  8. a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.