Połonne (ukr. Полонне) – miasto na Ukrainie, w obwodzie chmielnickim, siedziba administracyjna rejonu połońskiego, 135 km od Chmielnickiego. Przez miasto przepływa rzeka Chomora. Stacja kolejowa na linii SzepetówkaBerdyczów. Położone na historycznym Wołyniu.

Połonne
Полонне
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 chmielnicki

Rejon

połoński

Data założenia

1171

Prawa miejskie

XVI wiek, 1938

Powierzchnia

23,53 km²

Populacja (2018)
• liczba ludności


21 053[1]

Nr kierunkowy

+380 3843

Kod pocztowy

30500 – 30509

Tablice rejestracyjne

BX

Położenie na mapie obwodu chmielnickiego
Mapa konturowa obwodu chmielnickiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Połonne”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Połonne”
Ziemia50°07′N 27°31′E/50,116667 27,516667
Strona internetowa

Historia edytuj

Przez Połonne wiodła trasa wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego. Położona w pobliżu Czarnego Szlaku miejscowość, wzmiankowana była w 1169 i 1172 r. w związku z najazdem Połowców. Na mocy układu z 1366 roku król Polski Kazimierz Wielki przekazał księciu Lubartowi m.in. Połonne.

W Koronie Królestwa Polskiego edytuj

 
Kościół św. Anny na pocz. XX w.

W 1607 r. wojewoda krakowski Stanisław Lubomirski ufundował kościół św. Anny. Miasto wraz z kościołem zostało spalone przez Tatarów w 1618 r. W 1621 r. miasto wraz z drewnianym zamkiem objęła w posiadanie Zofia Ostrogska, a po jej śmierci w 1623 r. właścicielem stał się jej mąż Stanisław Lubomirski, który ufortyfikował miasto w 1640 roku, a następnie przekazał je w 1642 r. swojemu najmłodszemu synowi Konstantemu Lubomirskiemu. W 1646 r. miasto zostało otoczone wałami w kształcie pięcioboku według projektu Krzysztofa Mieroszewskiego, co miało na celu zaryglowanie wojskom nieprzyjacielskim dostępu do Wołynia. W obrębie fortyfikacji zbudowanych według szkoły holenderskiej znalazło się Stare i Nowe Miasto Połonne, zamek i osada Wola.

22 lipca 1648[potrzebny przypis] na skutek zdrady miasto opanowali Kozacy pod wodzą Krzywonosa i całkowicie je spalili dokonując rzezi mieszkańców[2]. Zginął wtedy też słynny kabalista Samson Ostropolski. Kozacy ponownie opanowali miasto w 1651 r. Gdy w sierpniu 1653 hetman Bohdan Chmielnicki wyprawił syna swego Tymosza na Mołdawię, wtedy oddział Demka Łysowca, wysunięty ku granicom Mołdawii przez wodza kozackiego zapewne w tym celu by ściągnąć w tę stronę uwagę wojsk polskich, zagarnął Połonne[3].

W XVII wieku w Połonnem były dwa murowane kościoły katolickie: zamkowy i fara miejska.

W drodze z Kamieńca Podolskiego w dniu 23 listopada 1781 r. na zamku zatrzymał się Stanisław August Poniatowski, a w 1786 r. miasto otrzymało przywilej królewski organizowania jarmarków. W Połonnem stacjonowało dowództwo 3 Brygady Artylerii armii koronnej. Fortyfikacje wzmocnili Polacy po raz ostatni w 1792 roku przed spodziewaną wojną z Rosją. W tym samym roku na drodze w kierunku Zasławia stoczono zwycięską dla Polaków bitwę pod Zieleńcami. W tym czasie miasto było, po Dubnie i Zasławiu, trzecim miastem Wołynia.

Zabór rosyjski i ZSRR edytuj

 
Dwór w Hamerni

W II rozbiorze Polski miasto zostało zagarnięte przez Rosję. W czasie powstania styczniowego miasto zajął generał Edmund Różycki, który następnie stoczył zwycięską bitwę pod Salichą. W drugiej połowie XIX wieku w pobliżu miasta zbudowano linię kolejową. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Połonne nie powróciło do Polski, lecz na mocy traktatu ryskiego zostało przyłączone do USRR. temu okresowi historii miasta Marek A. Koprowski poświęcił rozdział swojej książki Kresy we krwi[4].

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 w Połonnem stacjonowały 7 eskadra myśliwska i 9 eskadra wywiadowcza lotnictwa Wojska Polskiego.

Prawa miejskie miasto posiada od 1938 roku[5]. Podczas Wielkiego terroru w piwnicy kościoła św. Anny funkcjonariusze NKWD zamurowali żywcem grupę 168 miejscowych katolików[6], w tym Polaków represjonowanych w ramach operacji polskiej.

Od czerwca 1941 do 1944 pod okupacją hitlerowskich Niemiec. 2 września 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 25 czerwca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali. Sprawcami zbrodni byli niemieccy policjanci z Szepietówki oraz lokalna ukraińska policja[7].

Od 1947 do 1955 roku proboszczem parafii katolickiej był Antoni Chomicki. Od 1991 roku w granicach Ukrainy.

Rodzinne miasto śpiewaczki operowej Walentyny Stepowej.

Zabytki edytuj

 
Kościół św. Anny
 
Pozostałości zamku
  • Dwór w Hamerni wybudowany przez Tadeusza Walewskiego, posiadał werandy i balkony[8];
  • Kościół św. Anny z 1607 r. (pierwotnie zamkowy, następnie Jezuitów, obecnie parafialny). Kościół ten po wybudowaniu w 1607 roku do XVIII wieku nosił wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W latach 40. XVII wieku kościół został włączony w obręb fortyfikacji miejskich stojąc na platformie wysuniętego bastionu. W 1718 roku Jerzy Dominik Lubomirski ufundował przy kościele rezydencję dla trzech zakonników jezuickich, a wkrótce potem dokonano rozbudowy kościoła na potrzeby Jezuitów dodając m.in. do dwie wieże i monumentalne okna. Po zakończeniu prac budowlanych w 1738 roku kościół konsekrował sufragan kijowski Józef Czarnecki nadając mu wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego Padewskiego. Po kasacie zakonu jezuitów do kościoła została przeniesiona parafia św. Anny z nieistniejącej obecnie fary w Połonnem-Nowym Mieście. W latach 1936–1941 w kościele mieścił się oddział NKWD, a w kryptach cele i katownie. W okresie okupacji niemieckiej wierni odzyskali kościół, którego dzięki determinacji nie pozwolili sobie odebrać po 1945 roku. W okresie tym kościołem opiekowali się kapucyni, a od 1992 roku kościół znajduje się pod opieką Bernardynów. W stosunku do stanu pierwotnego kościół nie posiada barokowych hełmów na wieżach. W XIX wieku ołtarz główny nosił wezwanie MB Częstochowskiej[9]. W ostatnich latach w kościele trwa szeroko opisywany konflikt parafian z proboszczem w związku z rugowaniem z nabożeństw języka polskiego[10];
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1720 r., ul. Łesi Ukrainki. Drewniana, po renowacji oszalowana sidingiem[11]. Obecnie w jurysdykcji UKP PM;
  • Cmentarz polski, północna część miasta, ul. Chodjakowa;
  • Cmentarz żydowski, ul. Akademika Girasimczuka;
  • zamek[12];
  • młyn wodny z XIX w.

Ludność edytuj

W 2008 miasto miało 22 217 mieszkańców z których 89,9% stanowią Ukraińcy, 6,9% Polacy a 2,4% Rosjanie.

Polacy urodzeni w Połonnem edytuj

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.74.
  2. Połonne było słynną podówczas na cały Wołyń fortecą Lubomirskich o potężnych okopach, znacznej załodze, 70 działach dokoła wałów i trzystu beczek wina w piwnicach. W obecnej chwili chroniło się w niej mnóstwo ludności okolicznej, panów, szlachty i Żydów, z rodzinami i całem mieniem – wszystko nagle przez dzicz krzywonosową bezopornym prawie szturmem wzięte, splądrowane, zniszczone. Wezwany o pomoc Jeremi Wiśniowiecki sam jej tym razem przeciw zbyt wielkim siłom odmówił. Karol Szajnocha, Dwa lata dziejów naszych 1646 – 1648 Tom 2 Polska w 1648 Lwów 1869, s. 170.
  3. Miron Korduba: Demko (Damian) Michajłowicz. W: Polski Słownik Biograficzny. T. V. Kraków, 1938–1946, zeszyt 60, s. 105.
  4. Marek A. Koprowski: Kresy we Krwi. Warszawa: Fronda, 2011, s. 251. ISBN 978-83-62268-77-1.
  5. Полонное // Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр.1033.
  6. Полонне: відкриття Каплиці мучеників за віру. Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie, 2023-08-28. [dostęp 2023-09-30]. (ukr.).
  7. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1447.
  8. Antoni Urbański: Z czarnego szlaku i tamtych rubieży: zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie. Warszawa: 1928, s. 88.
  9. Instytut Historii Sztuki <Krakau>[Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2016-09-27].
  10. Kościelne rugi w Połonnem :: Reportaże [online] [dostęp 2016-09-27].
  11. Покровська церква, Полонне. thecity.com.ua, 13 maja 2016. [dostęp 2019-12-31]. (ukr.).
  12. Połonne. [dostęp 2013-08-29].

Linki zewnętrzne edytuj