Podbiał pospolity

Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae), przedstawiciel monotypowego rodzaju podbiał Tussilago. Rodzimy obszar jego występowania to Europa, duża część Azji (bez jej południowych i wschodnich krańców) oraz północna Afryka. Rozprzestrzeniony został jako gatunek zawleczony m.in. w Ameryce Północnej, w Indiach i na Dalekim Wschodzie. W Polsce jest pospolity.

Podbiał pospolity

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	podbiał
Gatunek	podbiał pospolity
Nazwa systematyczna
Tussilago farfara L. Sp. Pl. 1753

Liście podbiału

Kwiatostan koszyczek podbiału

Morfologia

Łodyga

Łodyga kwiatostanowa wysokości do 30 cm. Bladożółta lub bladozielona, pokryta łuskowatymi, czerwonawymi liśćmi. Kłącze cienkie, czołgające się, długości do 1 m. Pędy kwiatostanowe bezlistne, pokryte łuskami.

Liście

Odziomkowe, długoogonkowe, duże, okrągławo-sercowate, z ząbkowanym brzegiem i płytkimi zatokami, pokryte od spodu srebrzystym meszkiem.

Kwiaty

Mały, złocistożółty koszyczek na każdej łodydze kwiatonośnej. Na brzegu liczne języczkowate kwiaty żeńskie, w środku obupłciowe, lecz płonne kwiaty rurkowate.

Owoce

Niełupki, duże i nagie, z białym puchem kielichowym.

Biologia i ekologia

Bylina. Kwiatostany pokazują się, zanim rozwiną się liście. Kwitnie od marca do maja. Liście pojawiają się pod koniec kwitnienia. Preferuje gleby gliniaste, miejsca kamieniste, piarżyska, żwirowiska nadrzeczne, osuwiska, skarpy przydrożne, urwiste brzegi rzek i potoków, hałdy węglowe i pogorzeliska. W uprawach rolnych uznawana za chwast. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Senecioni-Tussilaginetum. Na podbiale pospolitym pasożytują niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces cichoracearum, Coleosporium tussilaginis, Mycosphaerella tussilaginis, Stagonospora tussilaginis, Asteroma impressum i Puccinia poarum .

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Naparem z podbiału leczyli już starożytni medycy – Hipokrates, Galen i Pliniusz. Św. Hildegarda stosowała go przy wszystkich chorobach piersiowych i jako środek wykrztuśny. Przy astmie i przewlekłym kaszlu, a także podczas zapalenia oskrzeli wdychano przez rurkę dym z korzeni tej rośliny spalanych na węglu z drzew cytrusowych. Palono też – tak jak papierosy – jej specjalnie wysuszone i zwinięte liście. Wykorzystywano podbiał do leczenia schorzeń skórnych: ran, czyraków, wrzodów, ropni, odcisków, oparzeń, pękających brodawek u kobiet karmiących oraz przy tzw. róży i uporczywych bólach głowy.

Surowiec zielarski

Liść podbiału (Folium Farfarae) oraz rzadko kwiat podbiału (Flos Farfarae). Liść podbiału ma głównie charakter surowca śluzowego. Zawartość kwaśnego śluzu wynosi 7-8%. Dalszymi składnikami są garbniki (około 4,5%), flawonoidy (około 0,8%): m.in. kwercetyna, kemferol a ponadto cholina, sole mineralne bogate w cynk, gorycze i nieco olejku eterycznego. Składnikami niepożądanymi są alkaloidy pirolizydynowe m.in. senkirkina i tussilagina. Zawartość ich wynosi maksymalnie 4,5·10^-5%. W kwiatach podbiału znajdują się liczne związki flawonoidowe (m.in. rutyna, hiperozyd i awikularyna), kwas kawowy i ferulowy, karotenoidy (np. taraksantyna), fitosterole, związki cukrowe oraz olejek eteryczny.

Działanie

Jako surowiec śluzowy o pewnej zawartości garbników liść podbiału ma zastosowanie głównie w stanach zapalnych i nieżytach dróg oddechowych, jamy ustnej i krtani. Wywiera działanie osłaniające (śluzy) i ściągające (garbniki). Powoduje spęcznienie i rozrzedzenie zalegającej wydzieliny oraz pobudzenie ruchów nabłonka rzęskowego, a tym samym wyzwala odruch wykrztuśny. Jednocześnie flawonoidy łagodnie obniżają napięcie mięśni gładkich górnych dróg oddechowych i oskrzeli oraz ułatwiają odkrztuszanie. Kwiaty podbiału ze względu na większą zawartość flawonoidów i olejku eterycznego a mniejszą śluzu i garbników wywierają silniejsze od liści działanie rozkurczowe, natomiast słabsze powlekające i ściągające.

Działanie niepożądane

Szczególne znaczenie, jako potencjalnie toksyczna, może mieć zawartość alkaloidu senkirkiny, którą stwierdzono w niektórych surowcach m.in. pochodzących z Australii i Norwegii. Może dawać efekty hepatotoksyczne. W surowcu pochodzącym ze środkowej i zachodniej Europy wykryto nietoksyczną tussilaginę.

Sposób użycia

Odwar z liści podbiału przygotowuje się poprzez zalanie 1 łyżki liści 350 ml ciepłej wody i ogrzewanie całości do momentu wrzenia. Po 3 minutach gotowania pod przykryciem należy odstawić odwar na 10 minut i przecedzić. Należy pić 3-5 razy dziennie ¼ do ⅛ szklanki między posiłkami przy kaszlu. Ten sam odwar stosuje się zewnętrznie do okładów na skórę przy stłuczeniach, zaczerwienieniu i siniakach.

Zbiór i suszenie

Młode, ale dobrze rozwinięte liście, wolne od plam, bez ogonka lub z jego resztką są zbierane ręcznie na wiosnę i w lecie i suszone na powietrzu w cieniu. Niekiedy zbiera się rozkwitające koszyczki podbiału bez szypułek i suszy możliwie szybko w temp. do 40 °C w suszarni.