Traktat w Karłowicach

(Przekierowano z Pokój w Karłowicach)

Traktat w Karłowicachtraktat pokojowy podpisany 26 stycznia 1699 w Karłowicach. Kończył on wojnę pomiędzy państwami Ligi Świętej, w skład której wchodziły Państwo Kościelne, Republika Wenecka, Austria (formalnie jako Święte Cesarstwo Rzymskie), Rzeczpospolita Obojga Narodów i Carstwo Rosyjskie a Imperium Osmańskim i jego lennikami, głównie Chanatem Krymskim.

Traktat w Karłowicach
Ilustracja
Dokument traktatu wystawiony w Pałacu Dożów w Wenecji
Data

26 stycznia 1699

Miejsce

Karłowice

Wynik

zatrzymanie ekspansji Imperium Osmańskiego w Europie
utrata przez Imperium Osmańskie Węgier (zdobytych w 1541) i Podola (zdobytego na Rzeczypospolitej 1672)

Przyczyna

Bitwa pod Wiedniem (1683) ► wojna pomiędzy państwami Ligi Świętej a Imperium Osmańskim (1683−1699)

Terytorium

Sremski Karlovci

Strony traktatu
 Państwo Kościelne
 Republika Wenecka
 Monarchia Habsburgów (formalnie jako Święte Cesarstwo Rzymskie)
 I Rzeczpospolita
 Carstwo Rosyjskie(Podpisany rozejm)[1]
 Imperium Osmańskie
Negocjacje w sprawie traktatu
Kaplica Pokoju w Karłowicach w Serbii, w której negocjowano traktat

Geneza edytuj

Traktat zamykał wojnę rozpoczętą nieudaną wyprawą wezyra Kara Mustafy pod Wiedeń w 1683 (Rosja przystąpiła do tej wojny w 1686, czyli po traktacie Grzymułtowskiego i przystąpieniu do Ligi Świętej). Nieustanne, 16-letnie walki na froncie mierzącym niemal 4000 km (od Krety przez Albanię, środkowe Węgry, Karpaty, księstwa naddunajskie i granicę krymsko-rosyjską), klęski wojenne na morzu i lądzie oraz wyczerpanie wojenne zmusiło Turcję do podpisania pokoju. Ostatni wezyr z rodu Köprüplüch, Husejn, przyjął mediację Anglii i Holandii, zainteresowanych pacyfikacją wschodniej części Morza Śródziemnego. Strona polska podczas podpisywania traktatu otrzymała dary od Mustafy II.

Postanowienia edytuj

Bilateralny układ pokojowy z Rzecząpospolitą został podpisany 22 listopada 1698[2] (12 grudnia[3] albo 18 grudnia[4] według innych źródeł) przez hrabię Stanisława Małachowskiego. Pomimo wcześniej przyjętej zasady dla wszystkich sygnatariuszy że nowe granice powstaną na zasadzie aktualnego stanu posiadania (uti possidetis), układ ten przekreślał to postanowienie dla Rzeczypospolitej. Małachowski wynegocjował bowiem powrót do granic z 1672 (status quo ante bellum) w zamian za zwrot polskich zdobyczy w Mołdawii. Traktat pokojowy podpisany 26 stycznia 1699 potwierdził ustalenia polsko-tureckie[3][2].

W ramach porozumienia polsko-tureckiego mającego obowiązywać przez kolejne 25 lat podpisano 11 artykułów z czego pierwsze 4 odnosiły się do kwestii terytorialnych[5][6]:

  • Artykuł 1 – Powrót do granic z 1672 roku, wskutek czego Rzeczpospolita odzyskała Podole z Kamieńcem i Ukrainę Prawobrzeżną zaś Imperium Otomańskie odzyskało Hospodarstwo Mołdawskie jako swoje lenno.
  • Artykuł 2 – Wycofanie wojsk polskich z Mołdawii.
  • Artykuł 3 – Wycofanie wojsk tureckich z twierdzy w Kamieńcu Podolskim do 15 maja, a następnie przekazanie jej Rzeczypospolitej, rezygnacja z roszczeń tureckich wobec Podola i Ukrainy Prawobrzeżnej, termin wycofania wojsk Rzeczypospolitej z Mołdawii ustalony na marzec.
  • Artykuł 4 – Zakończenie najazdów na Rzeczpospolitą przez lenników Imperium Osmańskiego (Tatarów krymskich, budziackich oraz Mołdawian).
  • Artykuł 5 – Deklaracja pokoju między obydwoma krajami i zrzeczenie się roszczeń wobec Rzeczypospolitej.
  • Artykuł 6 – Deklaracja wyrzucenia Tatarów (budziackich i krymskich) z terenu Mołdawii.
  • Artykuł 7 – Deklaracja nienaruszonego zachowania kościołów i praktyk przez mnichów rzymskokatolickich w Imperium i zezwolenie ambasadorowi Rzeczypospolitej na wnoszenie protestów w tych kwestiach.
  • Artykuł 8 – Ustalenia dotyczące kupców z Rzeczypospolitej w tym nienakładanie ponadstandardowych opłat i zapewnienie im bezpieczeństwa.
  • Artykuł 9 – Ustalenia co do zwolnienia pojmanych przez obie stron za okupem (dotyczy to zwłaszcza wziętych w jasyr). Wszyscy którzy zostaną wzięci do niewoli już po wejściu traktatu w życie będą wypuszczeni bez okupu. Deklaracja zapewnienia bezpieczeństwa osobom które będą podróżować w celu wykupu jeńców. Jeńcy przetrzymywani w więzieniach publicznych obu stron zostaną wymienieni.
  • Artykuł 10 – Deklaracja nieprzyjmowania i wydalania uciekinierów i osób nieprzestrzegających prawa pochodzących z Mołdawii i Wołoszczyzny przez Rzeczpospolitą. Analogiczna deklaracja dotycząca obywateli z Rzeczypospolitej przez Imperium Otomańskie.
  • Artykuł 11 – Potwierdzenie ustaleń dawnych traktatów które nie są w sprzeczności z nowych traktatem. Ustalenie terminu 30 dni po których traktat wejdzie w życie.
  • W rezultacie tych ustaleń Rzeczpospolita nie musiała już płacić haraczu („upominków”) na rzecz Chanatu Krymskiego.

W stosunku do innych krajów Turcja zrzekła się[1]:

 
Zmiany terytorialne po pokoju: tereny o kolorze granatowym przekazane Monarchii Habsburgów, różowym – Republice Weneckiej, żółtym – Carstwu Rosyjskiemu, a czerwonym – Rzeczypospolitej. Kolorem zielonym oznaczone państwa zależne Imperium Osmańskiego

Znaczenie edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Kurtaran 2022 ↓, s. 222.
  2. a b Kurtaran 2022 ↓, s. 227.
  3. a b Wojtasik 1990 ↓, s. 153.
  4. Gliwa 2000 ↓, s. 59.
  5. Kurtaran 2022 ↓, s. 227–228.
  6. Knapton 1732 ↓, s. 302–308.

Bibliografia edytuj