Polskie drogi (serial telewizyjny)

polski serial telewizyjny

Polskie drogi – polski serial telewizyjny z 1976 i 1977, epicka opowieść o losach Polaków w czasie II wojny światowej. Scenariusz filmu napisał Jerzy Janicki (z wyjątkiem pierwszego odcinka, którego autorem był Bohdan Czeszko), a wyreżyserował Janusz Morgenstern.

Polskie drogi
Ilustracja
Pchor. Władysław Niwiński (Karol Strasburger) i por. Józef Zawistowski (Arkadiusz Bazak)
Gatunek

wojenny

Kraj produkcji

Polska

Oryginalny język

polski oraz
niemiecki, francuski

Główne role

Karol Strasburger
Kazimierz Kaczor

Liczba odcinków

11

Produkcja
Produkcja

Zespół Filmowy „Pryzmat”

Reżyseria

Janusz Morgenstern

Scenariusz

Jerzy Janicki

Muzyka

Andrzej Kurylewicz, wykonanie: Filharmonia Narodowa

Zdjęcia

Edward Kłosiński
Witold Adamek

Scenografia

Jerzy Śnieżawski
Wojciech Majda
Teresa Barska

Czas trwania odcinka

85 min

Pierwsza emisja
Data premiery

16 października 1977

Stacja telewizyjna

Telewizja Polska

Lata emisji

1976–1977

Status

zakończony

Format obrazu

4:3

Format dźwięku

Mono

Dwór z odc. 1 i 8
Upamiętnienie serialu na nagrobku Jerzego Janickiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Produkcja edytuj

Realizacja serialu Polskie drogi trwała ponad trzy lata[1]. Zdjęcia do ostatniego odcinka serialu finalizowano w sierpniu 1977[2]. Do produkcji zaangażowano – według różnych źródeł ok. 500[1]-600[2] aktorów. U kresu prac realizacyjnych serialu kierownik produkcji Jerzy Buchwald przyznał, że tworzenie serialu przysparzało wielu trudności zarówno pod względem deficytu odpowiednich czasom wojny plenerów, jak i kostiumów[2]. W rezultacie prac powstało 11 odcinków o czasie 16,5 godziny[1].

Odcinek pierwszy serialu został wyemitowany jako pilotowy we wrześniu 1976[2]. Początek emisji całego serialu został zaplanowany na 12 października 1977[2]. Ostatecznie pierwszy odcinek serialu wyemitowano premierowo 16 października 1977 na antenie TVP1 o godz. 20:30[3]. Do listopada 1977 autor scenariusza Jerzy Janicki udzielił kilkunastu wywiadów na temat serialu[1].

Serial od początku zyskał pozytywne opinie publiczności i cieszył się dużą popularnością[4]. Był wielokrotnie wznawiany przez TVP. Twórcy serialu otrzymali wiele nagród, między innymi za reżyserię, scenariusz, muzykę, a także za kreacje aktorskie.

W plebiscycie tygodnika „Antena” ogłoszonym w połowie 1984 z okazji 20-lecia polskiego filmu telewizyjnego serial został wybrany najpopularniejszym filmem telewizyjnym[5].

Plenery edytuj

Zdjęcia do serialu powstawały m.in.: w budynku dworskim we wsi Lipków (sceny w dworku w odc. 1 oraz plenery w późniejszym odcinku serialu)[6], w Fotoplastikonie Warszawskim (odc. 11), Tczewie, na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (w odc. 9 scena pogrzebu Leopolda Niwińskiego, gdy imitację jego grobu przedstawiono tuż za grobowcem rodziny Rosińskich[7]; końcowe sceny serialu w odc. 11)[8], Krakowie, w kościele św. Marcina w Czarnym Potoku (serialowa wieś Owczary – odc. 2, 5 i 7).

Fabuła edytuj

Akcja serialu rozgrywa się podczas II wojny światowej w latach 1939–1943[2] – rozpoczyna się od kampanii wrześniowej (14. dzień walk), następnie przedstawia codzienność okupacji niemieckiej na ziemiach polskich. Akcja serialu toczy się głównie w okupowanej Warszawie, jednak niektóre wątki ukazują inne miejsca[2]. Fabuła serialu ukazuje wszystkie warstwy społeczne ludności polskiej[2]. Według wypowiedzi reżysera serialu, Janusza Morgensterna, fabuła w dużym stopniu uwzględniła problematykę lewicy społecznej[2].

Fabuła serialu jest skupiona wokół dwóch ról głównych: plutonowego podchorążego (w odc. 11 porucznika) Władysława Niwińskiego (kreacja Karola Strasburgera) i jego podkomendnego – kaprala, a następnie pracodawcy i przyjaciela – Leona Kurasia (odgrywanego przez Kazimierza Kaczora). W tych dwóch postaciach zawarto losy polskich obywateli w czasie wojny. Równolegle przedstawiono przekrój społeczny, postawy Polaków w czasie okupacji, a także poglądy na postępowanie w czasie wojny. Osią rozwojową fabuły są nawiązania do osoby kapitana Tadeusza Miszczyka (ur. 1908), który ginie podczas kampanii wrześniowej 1939, a jego tożsamość przyjmuje Niwiński, co tworzy komplikacje w powiązaniu z faktem, że Niemcy poszukują ładunku przewożonego przez kapitana na początku wojny.

Lista odcinków edytuj

  1. Misja specjalna
  2. Obywatele GG
  3. Najspokojniejsze miejsce na świecie
  4. Na tropie
  5. Lekcja geografii
  6. Rocznica
  7. Lekcja poloneza
  8. Bez przydziału
  9. Do broni
  10. Himmlerland
  11. W obronie własnej

Obsada edytuj

Role główne
Role drugoplanowe
Role epizodyczne

Odniesienia historyczne i krytyka edytuj

 
Drewniany kościół z odc. 2
 
Ulica Grodzka w Krakowie, przy której mieści się zakład fotograficzny Białasa (odc. 2 i 3)

Losy bohaterów mają charakter fikcyjny[1]. Tym niemniej fabuła serialu ukazuje autentyczne zdarzenia historyczne, które miały miejsce podczas II wojny światowej: kampanię wrześniową 1939, aresztowanie wykładowców uniwersyteckich w Krakowie 6 listopada 1939, zbrodnię w Wawrze (26/27 grudnia 1939), losy Polaków na obszarach przyłączonych do III Rzeszy, tworzenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (1940), zbrodnię w Palmirach (1940, jest także mowa o jednej z ofiar Januszu Kusocińskim), aresztowanie komendanta głównego Armii Krajowej, Stefana „Grota” Roweckiego (30 czerwca 1943 przy ul. Spiskiej 14 m. 10 – scena ukazana w filmie wraz z adresem)[1], karmiciele wszy.

Ponadto jest wiele odniesień i wzmianek do wydarzeń historycznych. Główny bohater Władysław Niwiński we wrześniu 1939 otrzymuje rozkaz wykonania misji specjalnej – z polecenia prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego ma konwojować dyrektora Gozdalskiego, przewożącego ładunek do Krzemieńca na krańcu ówczesnego obszaru Polski. W Krakowie Niwińskiego zastaje proklamacja Generalnego Gubernatorstwa (26 października 1939); w Warszawie rozchodzi się informacja o zbrodni w Wawrze (26 na 27 grudnia 1939), ludność polska otrzymuje wieści o kampanii i kapitulacji Norwegii (kwiecień 1940) kampanii i upadku Francji (od maja do czerwca 1940), akcji małego sabotażu w Warszawie, wieści o katastrofie lotniczej pod Wiaźmą (26 września 1941[10], samolotem leciała Grupa Inicjatywna PPR), utworzenie Polskiej Partii Robotniczej 5 stycznia 1942, powstanie Gwardii Ludowej w kwietniu 1942 i zaprzysiężenie pierwszego oddziału w Chylicach im. Stefana Czarnieckiego, wzmianka o układzie Sikorski-Majski (z 30 lipca 1941), akcje wysiedleńcze i pacyfikacyjne na Zamojszczyźnie jesienią 1942[1][11], doniesienia o zakończeniu bitwy stalingradzkiej (3 lutego 1943), wieści o powstaniu w getcie warszawskim (kwiecień 1943) i związane z tym akcje GL ratowania uciekających z getta kanałami Żydów (sceny ukazane w serialu), ludność Warszawy jest poinformowana o katastrofie lotniczej 4 lipca 1943 w Gibraltarze, w której zginął generał Władysław Sikorski (jego osoba jest w serialu wzmiankowana kilkakrotnie).

Opinie krytyczne[?] wytykają scenariuszowi serialu przypadki zafałszowania i manipulacji prawdy historycznej, wskazując m.in. ukrycie i marginalizację działalności Armii Krajowej w okupacyjnej Warszawie i wystawienie na pierwszym planie aktywności przedstawicieli Gwardii Ludowej[12] (organizacji zbrojnej PPR). W efekcie w fabule serialu działacze komunistyczni jawią się jako główni przedstawiciele polskiej konspiracji podziemnej. W odc. 8 zawarto wzmianki i położono akcenty na działalność tego ruchu, gdy jego działacz Mundek Szczubełek proponuje Żydowi Sommerowi pomoc w ukryciu go przedstawiając komunistów jako działających w tym zakresie. W tym odcinku jest także mowa o katastrofie lotniczej w rejonie Wiaźmy 26 września 1941 członków Grupy Inicjatywnej PPR – Mundek Szczubełek pyta wówczas, czy na pokładzie samolotu mógł być Janek Krasicki. Pod koniec odcinka, po ukazanej Wigilii u Kurasiów, jest przedstawione zrzucenie przez lotnictwo radzieckie polskich komunistów z Grupy Inicjatywnej w okolicach Wiązowny, które historycznie miało miejsce 28 grudnia 1941 (w serialu komunista Stanisław Mrowiński mówi, że wśród zrzuconej grupy rozpoznał Marcelego Nowotkę, z którym siedział w więzieniu w Rawiczu). Aktywiści innych związków, w tym Armii Krajowej, są przedstawieni w mniejszym stopniu i niejednoznacznie w ocenie, zaś postać Jerzego z AK (rola Jana Englerta) jest ukazana jako porywcza i nie w pełni racjonalna, w przeciwieństwie do działaczy komunistycznych (np. Mundek Szczubełek), zaprezentowanych jako rozważnych i spokojnych. Ponadto konfrontacja przedstawicieli Armii Krajowej i komunistów następuje w czasie rozmowy historyka Pawła Krajewskiego i komunisty Stanisława Mrowińskiego, podczas której ten pierwszy odmawia współpracy temu drugiemu agitującemu i nie akceptuje działalności komunistów, którzy w swoich działaniach bojowych nie mają poparcia funkcjonującej polskiej władzy podziemnej. Tuż po dyskusji obaj zostają aresztowani przez Gestapo, następnie są przesłuchiwani i torturowani, jednak żaden z nich solidarnie nie wydaje drugiego. Po zabójstwie wysokiego funkcjonariusza niemieckiego, szefa Urzędu Zatrudnienia Hansa Glaubera w dniu 20 maja 1942, grupa więźniów zostaje skazana na śmierć, w tym Krajewski i Mrowiński, którzy przed egzekucją podają sobie dłoń.[potrzebny przypis]

Upamiętnienie edytuj

Dla upamiętnienia serialu i jego twórców w styczniu 2005 Rada Warszawy nadała nazwę Polskie Drogi ulicy w dzielnicy Ursynów[13].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g Jerzy Pawlas. „Polskie drogi”. Prawdy o wojnie nigdy za wiele (wywiad z Jerzym Janickim). „Nowiny”. Nr 248, s. 7, 31 października i 1 listopada 1977. 
  2. a b c d e f g h i Bogdan Słowikowski. Przed premierą „Polskich dróg”. „Nowiny”. Nr 189, s. 7, 22 sierpnia 1977. 
  3. Ogólnopolski program TV. „Nowiny”. Nr 235, s. 8, 15–16 października 1977. 
  4. Polskie drogi: wyjątkowy serial. interia.pl, 2013-04-08. [dostęp 2018-09-19].
  5. Anna Dymna przed Hansem Klossem. „Dziennik Polski”. Nr 206, s. 1, 31 sierpnia 1984. 
  6. Lipków – wielkie filmy w niewielkiej wiosce. polskanafilmowo.pl, 4 kwietnia 2012. [dostęp 2014-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 maja 2014)].
  7. Cmentarz Stare Powązki: ROSIŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-04-22].
  8. Karol Strasburger: czuję wielkie wsparcie. onet.pl, 27 maja 2014. [dostęp 2014-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 maja 2014)].
  9. W trakcie kręcenia serialu Monika Goździk była studentką Wyższej Szkoły Teatralnej, zob. „Nowiny” 189/1977.
  10. Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944, Warszawa 2003, s. 91.
  11. Polskie drogi (1976) – Opisy – Filmweb [online], www.filmweb.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  12. Fanatyk Lwowa. Wspomnienie o Jerzym Janickim [online], www.granice.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  13. UCHWAŁA Nr XLV/1114/2005 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 27 stycznia 2005 w sprawie nadania nazwy ulicom w Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. poz. 55 nr 1356, 2005. 

Linki zewnętrzne edytuj