Powiat będziński

powiat w województwie śląskim

Powiat będzińskipowiat w Polsce, w województwie śląskim, utworzony 1 stycznia 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Będzin.

Powiat będziński
powiat
Ilustracja
Dobieszowice
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

TERC

2401

Siedziba

Będzin

Starosta

Sebastian Szaleniec

Powierzchnia

368,02 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności


148 089[1]

• gęstość

402,4 os./km²

Urbanizacja

75,85%

Tablice rejestracyjne

SBE

Adres urzędu:
ul. Sączewskiego 6
42-500 Będzin
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu będzińskiego
Liczba gmin miejskich

4

Liczba gmin miejsko-wiejskich

1

Liczba gmin wiejskich

3

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 148 089 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 147 816 osób[3].

Zamek w Będzinie

Podział administracyjny powiatu edytuj

W skład powiatu wchodzą:

Gminy edytuj

Gmina Liczba ludności (2006)[4] Powierzchnia
  Będzin
(miasto)
58 538 37,08 km²
  Czeladź
(miasto)
34 076 16,57 km²
  Wojkowice
(miasto)
9396 12,77 km²
  Sławków
(miasto)
6853 36,6 km²
  Siewierz
(w tym miasto)
(w tym obszar wiejski)
12 226
(5 458)
(6 768)
115,76 km²
(38,22 km²)
(77,54 km²)
  Bobrowniki 11 248 51,99 km²
  Psary 11 329 45,98 km²
  Mierzęcice 7358 51,27 km²
Razem 151 024 368,02 km²

O powiecie edytuj

Położony jest w centralnej części województwa śląskiego, w Zagłębiu Dąbrowskim, zajmuje powierzchnię 368 km², co plasuje go na 13 miejscu wśród powiatów i miast na prawach powiatu w regionie. Pod względem liczby ludności, która wynosi 151 tys. osób, powiat zajmuje 11 miejsce wśród wszystkich 36 powiatów i miast na prawach powiatu oraz 3 miejsce wśród 17 powiatów.

Powiat będziński jako samodzielna jednostka administracyjna został wydzielony z powiatu olkuskiego w 1867 roku, obejmując rozległy teren guberni piotrkowskiej o powierzchni 1390 km² i liczący 80 tys. mieszkańców. Wówczas leżał na jednym z najbardziej uprzemysłowionych obszarów Cesarstwa Rosyjskiego, zwanym Zagłębiem Dąbrowskim. W odrodzonej Polsce obejmował swym zasięgiem, z pewnymi przerwami, 4 miasta stanowiące dzisiaj centrum Zagłębia: Będzin, Czeladź, Dąbrowę Górniczą i Sosnowiec. W 1975 roku został zlikwidowany w wyniku reformy administracyjnej. Wówczas obejmował obszar 360 km² i liczył 124 tys. mieszkańców.

Głównym bogactwem naturalnym powiatu, podobnie jak całego regionu, był węgiel kamienny. Dlatego przez wiele lat o przemysłowym obliczu tej ziemi decydowało górnictwo. Na terenie Psar, w Strzyżowicach, powstała już w 1788 roku pierwsza kopalnia w Zagłębiu. Obecnie przemysł wydobywczy, po likwidacji kopalń węgla kamiennego, reprezentują jedynie Górnicze Zakłady Dolomitowe w Siewierzu. Dzisiaj podstawową gałęzią powiatowej gospodarki jest prężnie rozwijająca się energetyka. Elektrownia Łagisza S.A. i Elektrociepłownia Będzin S.A. znajdują się w krajowej czołówce przedsiębiorstw tej branży. Ważną rolę odgrywa hutnictwo metali nieżelaznych (Huta Będzin S.A.). Uzupełnieniem jest drobna wytwórczość, rzemiosło i usługi.

Nie bez znaczenia są też tradycje handlowe powiatu, w którym Będzin i Siewierz wyróżniają się swym kupieckim rodowodem. Dołączyła do nich ostatnio Czeladź, na terenie której powstało centrum handlowe M1. Ogółem w powiecie zarejestrowanych jest blisko 12 tys. podmiotów gospodarczych.

Gospodarka rolna w powiecie pełni funkcję uzupełniającą w stosunku do innych dziedzin gospodarki, chociaż obejmuje ponad 4 tys. gospodarstw rolnych.

Podstawowe dane statystyczne w roku 2007 edytuj

  • Powierzchnia
    • ogółem: 36 802 ha
    • grunty leśne: 7604 ha
  • Ludność
    • Liczba ludności: 151 163 (2006)
    • Mężczyźni: 71 895
    • Kobiety: 79 268
    • Wskaźnik feminizacji: 110
    • Średnia gęstość zaludnienia: 415 osoby/km²
    • Przyrost naturalny: –4,7%
    • Wskaźnik urbanizacji: 75,7%
    • Stopa bezrobocia wynosi: 19,9%
  • Infrastruktura
    • Liczba mieszkań: 60 262
    • Sieć wodociągowa: 705,7 km
    • Sieć kanalizacyjna: 240,8 km
    • Drogi publiczne o twardej nawierzchni:
      • powiatowe: 320,308 km
      • gminne: 316,6 km
    • Targowiska: 10
  • Edukacja, kultura i ochrona zdrowia
    • Szkoły podstawowe: 40
    • Gimnazja: 25
    • Licea ogólnokształcące: 7
    • Licea profilowane: 2
    • Szkoły zawodowe: 5
    • Szkoły policealne: 9
    • Szkoły dla dorosłych: 9
    • Placówki przedszkolne: 48 (przedszkola: 36)
    • Żłobki: 4
    • Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze: 1
    • Biblioteki: 38
    • Muzea: 1
    • Kina: 1
  • Sport i turystyka
    • Obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania: 9
    • Kluby sportowe: 25
    • Szpitale: 3

Źródło: Województwo Śląskie 2007 US Katowice

Demografia edytuj

Liczba i struktura ludności edytuj

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2007):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 151 024 100 79 198 52,44 71 826 47,56
Miasto 114 321 75,70 60 110 39,80 54 211 35,90
Wieś 36 703 24,30 19 088 12,64 17 615 11,66
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu będzińskiego w 2014 roku[5].
     

Zmiany ludnościowe edytuj

  • 1999 – 148 054
  • 2000 – 147 320
  • 2001 – 146 437
  • 2002 – 152 094 (przyłączono miasto Sławków)
  • 2003 – 151 519
  • 2004 – 151 289
  • 2005 – 151 231
  • 2006 – 151 163
  • 2007 – 151 024

Rada powiatu edytuj

Ugrupowania 2002−2006[6] 2006−2010[7] 2010–2014[8] 2014–2018[9] 2018–2023[10]
Sojusz Lewicy Demokratycznej 14 (SLD-UP) 8 (LiD) 8 8 (SLD LR) 9 (SLD LR)
Komitet Rozwoju Zagłębia 7 5 5 5 1
Platforma Prawa i Obywateli 5
Samoobrona 1
Platforma Obywatelska 7 12 6
Prawo i Sprawiedliwość 5 2 7 6
Niezależna Wspólnota Samorządowa 2
Inicjatywa Samorządowa 1
Wspólnie dla Powiatu Będzińskiego 8
KWW Marcin Lazar 3

Historia (kalendarium) edytuj

  • 1867, 1 stycznia – utworzenie powiatu będzińskiego, jednego z ośmiu wchodzących w skład nowej guberni piotrkowskiej Królestwa Polskiego na powierzchni 1366,45 km².

Nowy powiat obejmował jedno miasto (Będzin), 8 osad: Siewierz, Czeladź, Modrzejów, Kromołów (od 1885), Włodowice, Mrzygłód, Żarki, Koziegłowy i 213 wsi, wchodzących w skład nowo powołanych gmin. Były to tereny, które później weszły w skład obecnych miast: Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec i Zawiercie i Myszków, które w tym czasie były niewielkimi, aczkolwiek prężnie rozwijającymi się miejscowościami.

1 czerwca – reforma administracyjna Polski – zniesienie powiatów (rozporządzenie RM z 30 V 1975 r.)

  • 1977, 1 lutego (na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 25 I 1977 o zniesieniu miast Jeleń, Wojkowice i Ząbkowice):
  • 1984, 15 marca
    • Sławków po usilnych staraniach odzyskuje samodzielność jako miasto (3660 ha), odłączając się od Dąbrowy Górniczej (Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 3 marca 1984 r. w sprawie utworzenia miast).
    • do Dąbrowy Górniczej włączono z gminy Siewierz sołectwa: Marianki (223 ha) i Ratanice (Rozporządzenie Ministra Administracji i Gospodarki Przestrzennej z 3 marca 1984 r.).
  • 1990 utworzenie urzędu rejonowego w Będzinie z rejonem (quasi-powiatem) obejmującym gminy Bobrowniki i Psary oraz miasta Będzin, Czeladź, Dąbrowa Górnicza i Sosnowiec; urząd działał do 1999 r., kiedy został przemianowany na starostwo powiatowe
  • 1992, 1 stycznia
    • rozporządzeniem Rady Ministrów z 2 grudnia 1991 r. Wojkowice odzyskują samodzielność miejską na obszarze 1277,23 ha (10 tys. mieszkańców), poprzez wyłączenie z miasta Będzina
    • połączenie miasta Siewierz z gminą Siewierz w jedną gminę (Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 września 1991 r.).
  • 1993, 1 stycznia
  • 1999, 1 stycznia – reaktywowanie w Polsce powiatów, w tym powiatu będzińskiego w nowych granicach.
  • 2002, 1 stycznia – włączenie do powiatu będzińskiego jako eksklawy miasta Sławkowa, przeniesionego z powiatu olkuskiego w woj. małopolskim.

Zabytki edytuj

 
Kościół św. Trójcy
 
Pałac Mieroszewskich

Do najważniejszych zabytków na terenie powiatu będzińskiego należą:

gmina Będzin edytuj

gmina Bobrowniki edytuj

  • kościół pw. św. Wawrzyńca z XVII wieku w Bobrownikach z ołtarzem barokowym i dzwonami gdańskimi (jedyna w południowo-zachodniej Polsce świątynia drewniana dwuwieżowa);
  • kościół pw. św. Jakuba z XIX wieku w Sączowie;
  • kościół pw. Wszystkich Świętych z XIX wieku w Siemoni;
  • dworek z I połowy XVII wieku w Dobieszowicach;
  • kapliczki z XIX wieku w Bobrownikach, Dobieszowicach, Myszkowicach, Sączowie i Twardowicach;
  • cmentarzysko kultury łużyckiej w Siemoni.

gmina Czeladź edytuj

  • średniowieczny układ historyczny miasta z centralnie położonym rynkiem;
  • neoromański kościół parafialny pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika (zbudowany w latach 1905–1911);
  • dom przy ul. Rynkowej 2 (dawny zbór ariański z XVII wieku);
  • dom przy ul. Kościelnej 2 (XVIII w.).
  • drewniane domy mieszkalne z XVIII-XIX wieku;
  • kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Salwatora przy ul. Wojkowickiej (XIX w.);
  • układ urbanistyczny dzielnicy Piaski wraz z zabudową mieszkaniową i towarzyszącą, kościołem, domem katechetycznym,
  • domami urzędniczymi i willami (wszystkie zaprojektowane i wykonane w unikatowym w Polsce stylu architektury francuskiej początku wieku);
  • obiekty na terenach dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Saturn” i osiedlach z nią związanych.
ogółem na terenie miasta Czeladź znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 131 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską

gmina Mierzęcice edytuj

  • cmentarzysko kultury łużyckiej w Przeczycach badane w latach 1961–1962 (odkryto 879 grobów szkieletowych i ciałopalnych);
  • wyposażonych m.in. w ceramikę, wyroby metalowe);
  • obozowiska z epoki mezolitu w Boguchwałowicach;
  • kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Targoszycach;
  • kapliczki przydrożne w Mierzęcicach, Niwiskach, Nowej Wsi, Przeczycach i Toporowicach;
  • pojedyncze domy, zagrody i chałupy na terenie całej gminy.

gmina Psary edytuj

  • szczątki cmentarzyska prasłowiańskiego na wzgórzu Monglinica;
  • 3 kapliczki przydrożne z XIX wieku w Brzękowicach Dolnych i Dąbiu;
  • ruiny dworu w Malinowicach z fragmentami starej zabudowy folwarcznej;
  • chałupy drewniane z początku XX wieku w Dąbiu Chrobakowym, Dąbiu Dolnym, Goląszy Dolnej i Górnej, Brzękowicach Górnych, Preczowie, Psarach, Sarnowie i Strzyżowicach;
  • kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła w Psarach.
ogółem na terenie gminy Psary znajdują się 3 obiekty zabytkowe pod ochroną prawną i 25 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską
 
Ruiny zamku biskupów krakowskich
 
Kościół św. Macieja

gmina Siewierz edytuj

  • średniowieczny układ historyczny miasta z centralnie położonym rynkiem;
  • ruiny zamku gotycko-renesansowego z I połowy XIV wieku, przebudowanego w latach 1530–1574 przez biskupów krakowskich;
  • Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Siewierzu z I połowy XII wieku na cmentarzu przy drodze Katowice – Warszawa;
  • kościół parafialny pw. św. Macieja Apostoła z 1. połowy XV wieku (ostateczny kształt uzyskał w latach 1782–1784);
  • kościół dawnej parafii szpitalnej pw. św. Barbary i Walentego z 1618 roku;
  • późnoklasycystyczny budynek dawnego urzędu gminy z początku XIX wieku;
  • kamienica mieszczańska z XVIII wieku w rynku;
  • domy drewniane z XVIII-XIX wieku;
  • kościół romański pw. św. Marcina i Doroty z lat 1200–1229 w Wojkowicach Kościelnych;
  • kaplica grobowa Zalassowskich z XVIII wieku w Żelisławicach.
 
Studnia i karczma przy sławkowskim rynku
 
Kościół pw. św. Mikołaja i Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie, połowa XIII w.

gmina Sławków edytuj

gmina Wojkowice edytuj

  • kościół parafialny pw. św. Antoniego z roku 1928;
  • kościół parafialny pw. NMP w Żychcicach;
  • kapliczka przy ul. Głowackiego;
  • zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego „Jowisz” wraz z osiedlem robotniczym przy ul. Mickiewicza i Morcinka;
  • cmentarze przy ul. Licealnej i Karłowicza;
  • pojedyncze budynki na obszarze całego miasta.

Sąsiednie powiaty edytuj

Przypisy edytuj

  1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  3. GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020.
  4. Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2006 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2006, ISSN 1734-6118 (pol.).
  5. Powiat będziński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe [online], wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2016-03-23].
  7. Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza [online], wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2016-03-23].
  8. Dituel Sp., Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo śląskie – Powiat będziński [online], wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2016-03-23].
  9. PKW | Samorząd 2014 [online], samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2016-03-23].
  10. Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  11. Dz.U. RP z 12 kwietnia 1928, nr 45, poz. 426.