Pozezdrze
Pozezdrze (niem. Possessern, 1938–1945 Großgarten[4]) – wieś w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze. Położona jest przy drodze krajowej numer 63 (Perły – Sławatycze – Domaczewo).
| wieś | |
 Kościół w Pozezdrzu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
134 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
1095[2] |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
11-610[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NWE |
| SIMC |
0765257 |
Położenie na mapie gminy Pozezdrze  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu węgorzewskiego  | |
 54°08′24″N 21°51′34″E/54,140000 21,859444[1]
| |
Przysiółkiem wsi Pozezdrze jest Zofiówka[5].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Pozezdrze.
Nazwa edytuj
Nazwy wsi (według „Słownika geogr....” z 1887) Pozezdrze albo Przezdrze, niem.Passessern, a dalej położenie „wieś powiat węgoborski, nad traktem bitym z Leca do Węgoborka 14 km”. Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych historyczna nazwa niemiecka Passessern została w 1938 r. zastąpiona przez administrację nazistowską sztuczną formą Großgarten.
Historia edytuj
Wieś założona została 21 czerwca 1543 na stu włókach, z których sołtys zwany Małym Pawłem z Leca otrzymał dziesięć. Osiedleńcom przyznana 6 lat wolnizny w 1547 wieś była już całkiem zasiedlona, mieszkali tu sołtys i 44 chłopów czynszowych wszyscy Polacy. W 1710 padło tu ofiarą dżumy 309 osób. Mniej ofiar epidemii było na terenie parafii Węgorzewo. Jej proboszcz stosował wszelkie znane wówczas środki do zapobiegania chorobie opisane w jego biografii.
Początkowo była to wieś księcia Albrechta, później królewska. Chłopi z Pozezdrza odrabiali pańszczyznę w majątku domeny państwowej przy zamku w Węgorzewie. W 1858 roku wieś liczyła 927 mieszkańców. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego zredagowany w latach 1880–1902 podaje, że miejscowość liczyła 1146 mieszkańców „w połowie Polaków”[6]. Według spisu z roku 1939 miejscowość liczyła 1551 mieszkańców.
W 1910 wieś zniszczona została przez wielki pożar. Pod koniec 1914 i na początku 1915 wieś znalazła się na terenie frontu I wojny światowej – Bitwa nad jeziorami mazurskimi. W czasie II wojny światowej obok Pozezdrza wybudowana została kwatera Himmlera. We wsi była placówka batalionu policyjnego zabezpieczająca ochronę Himmlera.
Oświata edytuj
Szkoła w Pozezdrzu powstała w 1737. W 1885 było tu 142 uczniów z których 100 znało język polski, była to szkoła dwuklasowa, o dwóch nauczycielach. W 1935 w Pozezdrzu były dwie szkoły: jedna czteroklasowa o czterech nauczycielach i 218 uczniach, druga jednoklasowa o jednym nauczycielu i 48 uczniach.
Kościół edytuj
Wieś początkowo należała do parafii w Kruklankach. Parafia luterańska w Pozezdrzu powstała w 1886. Należały do niej wsie: Harsz, Okowizna, Pieczarki i Pozezdrze. W 1890 należało do niej 2630 wiernych, w tym 658 Polaków. W roku 1912 wśród parafian odnotowano 200 Mazurów. Jeszcze w 1926 w wielkie święta odbywały się tu nabożeństwa w języku polskim.
Kościół w Pozezdrzu zbudowano w 1891. W dniach 9 i 10 września 1914 kościół uszkodzony został pociskami artylerii, a ostatecznie został zniszczony 2 lutego 1915. Świątynię odbudowano w 1923. W 1946 powstała tu parafia katolicka, a kościół otrzymał tytuł św. Stanisława Kostki.
Obecnie na terenie Pozezdrza działalność duszpasterską prowadzi Kościół rzymskokatolicki (parafia św. Stanisława Kostki[7] oraz Kościół Ewangelicko-Augsburski (filiał Pozezdrze parafii ewangelicko-augsburskiej w Giżycku)[8].
Demografia edytuj
- W 1858 było tu – 927 mieszkańców.
- W 1880 było tu – 1146 mieszkańców.
- W 1910 było tu – 1300 mieszkańców.
- W 1939 było tu – 1551 mieszkańców.
Inne edytuj
W Pozezdrzu znana była legenda o skarbie wykopanym na wzniesieniu nad rzeką Sapiną. Skarb ukryty był w piwnicy wykonanej z cegły. Z cegieł tych kilku gospodarzy w XIX w. miało sobie wybudować stajnie. Wzniesienie to później nazwano Złotą Górą.
W pobliskim lesie (ok. 2 km na północny zachód) znajdują się bunkry byłej kwatery SS i policji Reichsführera Heinricha Himmlera (występowała pod kryptonimem „Hochwald”), zbudowane w latach 1940–1941, były wykorzystywane w czasie agresji na ZSRR. Teren kwatery otoczony był polem minowym ogrodzonym płotem z siatki i drutu kolczastego. Zakwaterowany był tu batalion policji, który wchodził w skład oddziałów przewidzianych do obrony kwatery Himmlera i OKW w Gierłoży oraz obserwacji trójkąta Kętrzyn – Węgorzewo – Giżycko. W sierpniu 1944, po wybuchu powstania warszawskiego, przebywający w swojej kwaterze „Hochwald” Heinrich Himmler podjął decyzję (do której udało mu się przekonać także Hitlera, który przebywał wówczas w „Wolfschanze”) o eksterminacji cywilnej ludności Warszawy[9]. 16 września 1944 roku Himmler spotkał się tu z generałem Andriejem Własowem dowódcą Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej. Kwatera ta została opuszczona 20 listopada 1944 roku, 24 stycznia 1945 r. saperzy niemieccy wysadzili ją w powietrze.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 109567
- ↑ Wieś Pozezdrze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-11-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 973 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ PRNG – nazwy miejscowości.
- ↑ „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego”, hasło „Pozezdrze”, s. 900.
- ↑ Pozezdrze – Parafia pw. Św. Stanisława Kostki [online], diecezjaelk.pl [dostęp 2022-10-12].
- ↑ Pozezdrze – kaplica cmentarna [online], luteranie.pl [dostęp 2022-10-12].
- ↑ Grzegorz Motyka: Zbrodnia warszawska '44. Pomniejszamy skalę zaplanowanej przez Niemców eksterminacji. wyborcza.pl/, 2020-10-10. [dostęp 2020-10-10]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego innych krajów słowiańskich, Tom VIII (s. 900), Warszawa, 1887
- Andrzej Wakar i Bohdan Wilamowski, „Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu”, Pojezierze, Olsztyn, 1968
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 206–207